به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، در نیشابور به سال ۴۳۹ ه ق در خانه مردی خیمه دوز فرزندی به دنیا آمد که در زادگاه خویش به آموختن علم پرداخت و نزد عالمان و استادان برجسته آن زمان از جمله امام موفق نیشابوری علم زمان خویش را فراگرفت؛ که گرچه از روز‌های نوجوانی و کودکی او اطلاع دقیقی در دسترس نیست اما حاصل پختگی علمی و شخصیت ادبی او باعث شد که هزار سال بعد یعنی در روزگار ما ۲۸ اردیبهشت در تقویم کشورمان به نام او یعنی روز بزرگداشت غیاث الدین ابوالفتح عمربن ابراهیم خیام نیشابوری نام گذاری شود.

بیشتر بخوانید

• پرواز سیمرغ عطار از زمین تا وصال حقیقت‌/ گذر از سی مرغ وجود برای خداشناسی درون

این دانشمند بزرگ در فلسفه و ریاضیات تبحر زیادی داشت به نحوی که برای نخستین بار در تاریخ ریاضی به نحو تحسین برانگیزی معادله‌ های درجه اول دوم تا سوم را دسته‌بندی کرد و سپس با استفاده از ترسیمات‌ هندسی مبتنی بر مقاطع مخروطی توانست برای تمام آن‌ها راه‌حل کلی ارائه کند.

خیام در دنیا دو چهره متفاوت دارد؛ خیام شاعر و خیام دانشمند

علیرضا سالم استاد و محقق ادبی می‌گوید: گرچه بین بیشتر مردم خیام به عنوان شاعر شناخته شده است و اما در بین اهل فضل و دانشمندان شخصیت علمی و دانشی خیام می‌چربد به شخصیت ادبی او آن هم به این دلیل که رباعیات خیام براساس بیشترین تحقیق و بررسی صورت گرفته تعداد اندکی هستند و به نظر می‌رسد که خیام فرصت کمتری برای سرودن شعر داشته و شاید در اوقات بیکاری رباعی می‌سروده است.

او می‌افزاید: بررسی آثار متعدد خیام نشان می‌دهد که به دانش‌ های گوناگون در زمان خودش مثل نجوم، فلسفه، ریاضیات، موسیقی، فیزیک، تاریخ، جغرافیا و ادبیات تسلط و احاطه کافی داشته اما در حوزه ادبیات و تاریخ سرآمد بوده است.

این استاد ادبیات ادامه می‌دهد: گرچه در منظر ادبی وقتی بخواهیم آثار خیام را بررسی کنیم جدا از رباعیات او که بسیار سلیل هستند، او قالب خیلی دلچسب و دل‌‎نشینی را برای بیان افکار و اندیشه‌ های خودش انتخاب کرده و دیگر جای حرفی به عنوان یک شخصیت ادبی برای خودش باقی نمی‌گذارد. اما کتاب نوروز نامه خیام هم خالی از لطف نیست و جدا از زیبایی‌های ادبی، این کتاب گرچه در حوزه ادبیات فارسی نوشته شده اما یک کتاب علمی است و با بررسی این کتاب توسط پژوهشگران و هرکس که مطالعه داشته باشد می‌تواند فلسفه جشن نوروز را بفهمد.

سالم در مورد سبک شعر این شاعر بیان می‌کند: خیام از آرایه‌ های رایج بین شاعران استفاد نکرده و شعر‌ها روان و به زبان ساده گفته می‌شد و خیام در این اشعار می‌گوید پیچیدگی‌ها، راز و رمز هستی، تنگنا‌های زندگی بشر، اتفاق‌هایی که در گذشته برای بشر رخ داده و اتفاق‌هایی که رخ می‌دهد را از خاطر ببرید و قدر لحظه‌ها را بدانید و به این دلیل است که امروزه رباعیات خیام برای ما بسیار دلچسب و دل نشین است و گمان می‌کنیم انگار کسی است که رو در روی ما از این موضوعات حرف می‌زند.

علیرضا خماریان مدیر انجمن نجوم نیشابور می‌گوید: در نیمه دوم قرن پنجم هجری سلطان جلال الدین ملک شاه سلجوقی به گروهی از دانشمندان به سرپرستی نابغه ریاضی آن روزگار یعنی حکیم عمر خیام نیشابوری دستور اصلاح تقویم را داد.

بیشتر بخوانید

• سفر مجازی به نیشابور شهر فشرده‌ای از ایران بزرگ
• تصاویری زیبا از آرامگاه مخترع دقیق‌ترین گاه شمار جهان
•  سفر مجازی به نیشابور فشرده‌ای از ایران بزرگ

او می‌افزاید: خیام گروهی از منجمین و ریاضیدانان بزرگ آن روزگار را در گروه خودش جمع‌آوری کرد تا بتواند با کمک آن‌ها به انجام این محاسبات و اصلاح تقویم بپردازد منجمین گروه وظیفه داشتند تا زمان ورود خورشید به نقطه صفر دایرۀ البروجی و نقطه اعتدال بهاری را پیدا کنند که نیاز به رصد‌های بسیار فراوان در رصدخانه‌ های آنروز داشت که این کار در طی چهار سال انجام گرفت.

مدیر انجمن نجوم نیشابور ادامه می‌دهد: ریاضیدانان گروه باید ساز و کار‌های ریاضیاتی را برای سیستم کبیسه‌گیری گاه‌شماری خورشیدی ابداع می‌کردند تا بتوانند تقویم شمسی را در طبیعت ثابت نگه دارند. نکته قابل توجه در سیستم کبیسه‌گیری که خیام و گروهش به وجود آوردند این نقطه حیرت آور است که زمان چرخش دقیق زمین را به دور خورشید بسیار دقیق محاسبه کردند که توانستند سیستم کبیسه‌گیری بسیار دقیقی را ایجاد کنند که امروزه ما از همین سیستم کبیسه‌گیری برای تقویم شمسی استفاده می‌کنیم.

خماریان بیان می‌کند: تقویمی که خیام و گروهش به وجود آوردند به نام سلطان جلال الدین ملک شاه یعنی تقویم جلالی در سیتم مالی و اداری سلجوقیان مورد استفاده قرار گرفت و باعث موفقیت‌های زیادی در زمینه امور مالی و اداری سلجوقیان شد.

او با اشاره به اینکه خیام زیباترین، کامل‌ترین، دقیق‌ترین، بهترین و منطبق‌ترین تقویم با طبیعت در جهان را تدوین کرده است، تصریح می‌کند: تقویم جلالی ۱۲ ماه سی روزه دارد یعنی ۳۶۰ روز و پنج روز باقی مانده را به آخر ماه دوازدهم اضافه می‌کنند و بقیه ساعات و دقایق را به شکل یک روز کبیسه در هر چهار یا پنج سال اضافه می‌کنند در واقع نکته ظریفی که خیام و گروهش در ابداع سیستم کبیسه‌گیری در نظر گرفته بودند کبیسه‌های پنج ساله بود برخلاف همه تقویم‌های دنیا که امروزه از سیستم‌های کبیسه‌گیری چهار ساله استفاده می‌کنند تقویم شمسی ما علاوه بر استفاده از تقویم کبیسه‌گیری چهارساله ها، هر پنج سال یک بار یک سال کبیسه داریم.

 آرامگاهی  بر اساس شخصیت

محمد اسماعیل اعتمادی رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری نیشابور می‌گوید: در سال ۱۳۳۸ بود که ساخت آرامگاه خیام توسط مهندس سیحون شروع شد و در اردیبهشت سال ۱۳۴۱ این مقبره به بهره‌برداری رسید و جنازه خیام از محل قبلی و با تشریفات خاصی در آرامگاه جدید دفن شد.

او می‌افزاید: در طراحی و ساخت آرامگاه خیام ابعاد مختلف علمی و ادبی خیام مدنظر قرار گرفت به نحوی که این آرامگاه ۲۲ متر ارتفاع دارد و ۱۰ پایه داشته که روی هرپایه ۲ تا از رباعیات خیام به خط استاد عبدالرسولی توسط یکی از کاشی‌کاران اصفهانی کاشی‌کاری شده است و مجموعا ۲۰ رباعی از رباعیات خیام روی آرامگاه نوشته شده است.

رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری نیشابور ادامه می‌دهد: این بنا به گونه‌ای طراحی شده که می توانیم زیر سقف و وسط گنبد اجرام آسمانی را مشاهده کنیم که به علم ستاره‌شناسی خیام اشاره می‌کند و از طرفی دیگر هفت آبنما پیرامون ضلع شرقی آرامگاه ساخته شده که روی این آبنما به شکل خیمه است که به این اشاره دارد پدر این دانشمند خیمه دوز بوده است واز طرف دیگر تمام این خیمه‌ها به شکل مثلثات است و اشاره به رساله‌ای که خیام در رابطه با مثلثات دارد اشاره می‌کند. همچنین هفت آبنما پیرامون آرامگاه است که هفت نوت موسیقی را اجرا می‌کرده است و اشاره به رساله‌ای که خیام در باب موسیقی نوشته است دارد.

اعتمادی بیان می‌کند: در کف آرامگاه ۳۶۰ سنگ به کار رفته که با خود سنگ قبر که به صورت منشور ۵ ضلعی است می‌شود ۳۶۵ قطعه که اشاره به تعداد روز‌های سال دارد و به این خاطر است که خیام دقیق‌ترین تقویم جهان را ابداع کرده است.

خیام شخصیتی فرا ملی دارد که نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا از او به عنوان های مختلف علمی و ادبی یاد می‌شود ولی حالا در تب و تاب این روزهای کرونایی برای دومین سال پیاپی مراسم بزرگداشت این شخصیت همه چیزدان به صورت مجازی برگزار می‌شود. با این تفاسیر جایگاه والای او در تاریخ ادبیات و علم ایران هیچ تغییری نکرده است و نام او همچنان بر تارک آسمان فرهنگ و ادبیات و نجوم می‌درخشد.  

گزارشگر؛ سید روح الله حسینی

عکاس؛ مرتضی امین الرعایایی

انتهای پیام//ر. ح