به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شیراز، سنگ نگارۀ نامدار به «سَرمشهد» در شهرستان کازرون را باید بیانگر توانمندی و نیرومندی شاهنشاه ساسانی بهرام دوم دانست که شکوه، بزرگی و هنر ایرانی را به نمایش گذاشته است.

سیاوش آریا فعال و پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی اظهار کرد: کارشناسان سنگ نگاره‌ها را سندی زنده و گویا به شمار می‌آورند که رویداد‌های گوناگون روزگاران گذشته را به نمایش می‌گذارد. او ادامه داد: همچنین سنگ نگاره‌ها کتابی گویا هستند که ما را با رخداد‌های تاریخی در گذشته‌های دور و روزگار باستان آشنا می‌کنند. به سخنی دیگر، سنگ نگاره‌های باستانی ما را با تاریخ اجتماعی، سیاسی و آیین‌های گذشتگان پاک نهادمان آشنا خواهند کرد.

پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی تصریح کرد: با بررسی سنگ نگاره‌ها به ویژه در دورۀ شکوهمند ساسانیان می‌توان با رُخداد‌های گوناگون آن زمان همانند پیروزی ها، نبرد، تاج گذاری پادشاهان و آیین و باور‌های ایرانیان و دیگر موارد آشنا شد.

او با بیان اینکه از سویی، با شناسایی و پژوهش بر روی سنگ نگاره‌ها که سندی دست اول و گویا و کهن به شمار می‌آیند، می‌توان به چگونگی زیست و آداب و آیین‌های بزرگان و پادشاهان و درباریان پِی برد، اضافه کرد:، اما سنگ نگاره‌های دورۀ ساسانی به سبب اهمیت و پَراکنش آن در منطقه‌های گوناگون به ویژه در سرزمین پارس که خاستگاه ساسانیان بوده و همچنین وجود واپسین دودمان ایرانی در روزگار باستان از جایگاه ویژه‌ای نزد باستان شناسان و کارشناسان اَمر برخوردار است.

آریا بیان کرد: از سویی، سنگ نگاره‌ها می‌تواند مورد بررسی و پژوهش دانش آموختگان رشته‌های دانشگاهی گوناگونی همانند تاریخ، پژوهش هنر، باستان شناسی و ادیان قرار گیرد. همچنین سنگ نگاره‌های ساسانی می‌تواند یکی از موضوع‌های مهم و جذاب برای پایان نامۀ دانشجویان رشته‌های باستان شناسی و تاریخ باشد.

او گفت: با واکاوی و بررسی و پژوهش بر روی سنگ نگاره‌های ساسانی، می‌توان بیشتر با تاریخ اجتماعی، سیاسی، آداب و آیین‌ها و باور‌های گذشتگان آشنا شد. زیرا سنگ نگاره‌ها کتاب گویای تاریخ و سندی زنده و آشکار به شمار می‌آیند.

سنگ نگاره ساسانی «سَرمشهد» در کازرون

پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی افزود: سنگ نگارۀ بهرام دوم ساسانی در شهر تاریخی «خَند جان» که امروزه به سَرمشهد نامدار شده است، جای دارد.

او گفت: این شهر گویا تا سده‌های هشتم قمری پابرجا بوده و از شهر‌های مهم در راه گذر بندر‌های بازرگانی دریای پارس به سوی فلات مرکزی، بیشاپور، میان رودان (بین النهرین) و در پایان اروپا بوده است.

آریا بیان کرد: همچنین آثار و بقایای فراوانی همانند بنای نامیده شده به کوشک بهرام و تل و تپه‌های بی شماری دیده شده که همگی حکایت از وجود بنا‌های دفن شده، دارند.

او ادامه داد: سَرمشهد در باختر (غرب) دهستان جِره یا گِره و در ۸۴ کیلومتری جنوب کازرون جای دارد. در درون روستا و بر روی صخرۀ کوهستان و نزدیک چشمۀ آبی (که هم اینک کامل خشک شده است) سنگ نگارۀ بهرام دوم و سنگ نبشته‌ای به دبیرۀ (خط) پهلوی ساسانی بر فراز آن تراشیده شده است که از آثار بسیار ارزشمند دورۀ ساسانیان به شمار می‌آید.

پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی تصریح کرد: سنگ نگارۀ نام برده به درازای ۴ متر و ۵۰ سانتی متر و پهنای دومتر دربردارندۀ تصویر بهرام دوم، پنجمین شهریار ساسانی است. در سینۀ کوه همجوار تنگه که راه سَرمشهد به دشت سوخته و خرک و فاریاب و جمیله از آن می‌گذرد و چشمه ساری در کنار تنگ روان بوده است، صحنۀ پیکار بهرام دوم با دو شیر نر ایرانی تراشیده شده است.

او افزود: یکی از دو شیر کشته شده، بر روی زمین و پیش پای شاهنشاه افتاده است و شیر دیگر به گونۀ جست و یورش به شهریار ساسانی نقش شده است.

آریا ادامه داد: شاهنشاه ساسانی خنجری را که در دست راست دارد به سینۀ شیر فرو برده است. پشت سر بهرام دوم، سه تَن (نفر) نمایان است که هم اینک نگاره‌های آن بسیار آسیب دیده و شناسایی آن‌ها کمی دشوار است.

او گفت: با این همه، فرد نخست کلاهی با نشان قیچی بر سر دارد و موهایش از زیر کلاه بافته شده و انگشت اِشارۀ خود را به نشان احترام به سمت شاه گرفته و دست چپ خود را نیز بر دستۀ شمشیر نهاده است.

پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی بیان کرد: کارشناسان بر پایۀ نشان قیچی بر روی کلاه این فرد و همچنین سنگ نبشتۀ بر فراز سنگ نگاره، او را کَرتیر، موبد بزرگ ساسانی می‌دانند.

او اضافه کرد: پشت سر موبد کَرتیر و فرد دوم، چهرۀ زنی آشکار است. او لباسی بلند تا نوک پا بر تن دارد و دست راستش به سمت شاه دراز است و شهریار ساسانی با دست چپ خویش، او را گرفته است.

آریا تصریح کرد: «لوکونین» بانوی موجود را با سنجش کلاه وی با کلاه شاپوردُختَک همسر بهرام دوم با سکه‌های نوع دو بهرام دوم، شاپور دُختک و شهبانوی ایران معرفی می‌کند که درست است. فرد سوم نیز کمابیش همانند فرد نخست است. تنها تاج او از بالا کمی جلو آمده و شاید بدون ریش بوده است.

او گفت: این نقش به سبب آسیب فراوان به درستی قابل شناسایی نیست. برخی او را جانشین شاهنشاه و بهرام سوم می‌دانند و برخی نیز وی را از بلندپایگان خاندان شاهی به شمار می‌آورند.

پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی افزود: جامۀ بهرام دوم با چین خوردگی‌های زیبایی نقش شده است. تاج بهرام آراسته به نقش دوبال بر هر دوسو و گوی بسیار بزرگی بر بالای آن است. گوی بالای تاج در گوشۀ پایین سمت چپ سنگ نبشتۀ پهلوی که بر فراز مجلس تراشیده یاد شده، کَنده کاری شده است، قرار دارد. همچنین تاریخ تراش این سنگ نگاره را می‌توان میان سال‌های ۲۸۳ تا ۲۸۵ میلادی دانست.

مشکلات سنگ نگارۀ ساسانی سَرمشهد در شهرستان کازرون

او بیان کرد: سنگ نگارۀ بهرام دوم ساسانی در سَرمشهد کازرون، بیش از یک دهه است از دشواری‌های گوناگونی رنج می‌برد و کم‌تر مورد نگرش مسوولان و مدیران میراث فرهنگی و دیگر نهاد‌های فرهنگی و مدیریت شهری قرار گرفته است.

آریا ادامه داد: عوامل بیولوژیکی (گل سنگ ها) در میان سنگ‌ها و نگارکَند (نقش برجسته) بهرام دوم رِخنه کرده و ترک‌هایی را بر روی یادگار ساسانیان پدید آورده است.

او اضافه کرد: همچنین با گذشت زمان و رسیدگی نکردن مسوولان اَمر، ترک و شکاف‌هایی که از گذشته وجود داشته، گسترده‌تر شده و رشد آن شتاب بیشتری گرفته است.

پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی تصریح کرد: رخنۀ عوامل طبیعی همانند باد، باران، آفتاب و تغییر دمای هوای شب و روز از دیگر دشواری‌های یادگار ساسانیان است.

او اضافه کرد: عوامل انسانی نیز رحمی به نگارکَند بهرام دوم نکرده و یادگاری نویسی‌هایی را از گذشته برجای گذاشته است. همچنین در بازدید میدانی نگارنده با خاکستر آتش ولگردان و معتادان در کنار و پایین کادر اصلی سنگ نگارۀ بهرام دوم رو به رو بوده ایم که با وجود فنس کشی گِرداگرد محوطۀ اثر که همین امسال انجام شده است، جای بَسی پرسش و شگفتی دارد.

آریا بیان کرد: به تازگی و گویا در یک ماه گذشته و در حریم درجه یک سنگ نگارۀ بهرام دوم و بیرون از فنس کشی و چسبیده به آن، مالک ساختمان کوچکی که از پیش وجود داشته، دست به ساخت و ساز‌های تازه‌ای زده است؛ و گویا در حال ساخت منبع و مخزن آب است.

او افزود: همچنین لوله بسیار دراز و بزرگی را از درون فنس‌ها و عَرصۀ یادگار ساسانیان رد کرده که تخلفی آشکار به شمار می‌آید و دست اَندازی (تعرض) به یادگار ملی است.

پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی گفت: با این همه، بر پایۀ وظیفه و مسوولیت اجتماعی خود به ادارۀ کل میراث فرهنگی استان رفته و پیگیر داستان آن شدم.

او تصریح کرد: همچنین موضوع را تلفنی به رییس یگان حفاظت میراث فرهنگی شهرستان کازرون اطلاع داده و با فرستادن نگاره‌های (تصاویر) موجود خواستار پیگیری داستان و تعرض به حریم سنگ نگارۀ بهرام دوم در سَرمشهد شده ام.

آریا افزود: سرانجام و به گفتۀ رییس یگان حفاظت میراث فرهنگی شهرستان کازرون، از دنبالۀ کار مالک، خانۀ کوچکی که در حریم درجه یک سنگ نگارۀ بهرام دوم از گذشته بوده، پیشگیری شده و دنبالۀ کار بسته به درخواست طرح و تاییدیۀ آن از سوی میراث فرهنگی شهرستان کازرون است.

او بیان کرد: همچنین بنا شده تا مالک هرچه زودتر لوله‌های آب را از درون عرصۀ یادگار ملی جمع کرده و اگر نیاز ضروری باشد با هماهنگی آن را از زیر زمین رد کند!

پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی ادامه داد: باستان شناسان سنگ نگارۀ بهرام دوم در سَرمشهد را یکی از مهم‌ترین و بی همتاترین سنگ نگاره‌های ساسانی کشور می‌دانند که به این روش و شیوه تراشیده شده است و برای نخستین بار در ایران پادشاه را به همراه خانواده درحال شکار شیر نشان می‌دهد که همین اَرزش آن را دوچندان کرده است.

او اضافه کرد: یکی از زیبایی‌ها و ویژگی‌های این نگارکَند، همراهی خانواده شاهی در شکار است که شاهنشاه ساسانی بهرام دوم، برای نخستین بار در ایران از این روش بهره گرفته است. از سویی و به باور کارشناسان در این سنگ نگاره به گونۀ نمادین، شاهنشاه ساسانی پاسداری از خاندان شاهی و آیین ایرانی مَزدیَسنا (دین زرتشت) را یادآوری می‌کند. زیرا در پشت سر پادشاه، جانشین، شهبانو (همسر) و موبد موبدان کَرتیر را به تصویر در آورده است.

سنگ نگاره سَرمشهد کازرون در ۲۰ بهمن ماه ۱۳۱۸ خورشیدی و به شمارۀ ۳۳۶ به ثبت ملی رسیده است. شهرستان کازرون در فاصله ۱۲۰ کیلومتری جنوب غربی شیراز قرار دارد.

انتهای پیام/