به گزارش حوزه دنیای ارتباطات گروه فضای مجازی باشگاه خبرنگاران جوان، سردار غلامرضا جلالی رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور در برنامه تلویزیونی «راز» که از شبکه چهارم سیما پخش شد در مورد ابعاد جنگ بیولوژیک اظهار داشت: در مورد جنگ‌های بیولوژیک در دنیا، شاهد تحولات جدی و اساسی هستیم. زمانی به خصوص در جنگ‌های جهانی اول و دوم هدف این جنگ‌ها کشتن مستقیم انسان‌ها بود، اما بعد از پایان جنگ جهانی دوم معاهدات و ممنوعیت‌هایی برای جلوگیری از استفاده از این جنگ افزار‌های بیولوژیک تنظیم شد. از یک طرف ابزاری به نام رسانه و افکار عمومی توسعه و نقش جدی پیدا کرد و رسانه به نوعی ایجاد یک بازدارندگی در برابر این دسته از تهدیدات را به وجود آورد.

وی افزود: طبیعا تکرار جنگ‌های بیولوژیک مدل جنگ‌های جهانی بعید و دور از عقلانیت به نظر می‌رسد. اما مدل‌های جدیدی از این جنگ تعریف شده است که یکی از این مدل‌ها آن به بیوتروریسم معروف است. بیوتروریسم به استفاده عامدانه از موجودات زنده و میکروب‌ها و ویروس‌ها و سموم برای ضربه زدن به اشخاص خاص، شخصیت ها، فرماندهان، روسای جمهور و یا ترساندن و باج گیری از دولت‌ها گفته می‌شود.

سردار جلالی با طرح این سوال که باید از جامعه جهانی پرسیده شود که چرا آمریکا باید چندین آزمایشگاه سطح ۴ در منطقه ما و دیگر مناطق جهان داشته باشند که به هیچ نهاد بین المللی و نظارتی پاسخگو نیست گفت: کشور‌های میزبان چنین آزمایشگاه‌هایی بعد از بحران کووید ۱۹ باید احساس خطر کنند.

رشد مدل سوم از جنگ‌های بیولوژیک در دهه‌های اخیر

سردار جلالی در بخش دیگری از سخنان خود به مدل سوم جنگ‌های بیولوژیک اشاره کرد و گفت: هدف این نوع از جنگ‌ها، هدف قرار دادن اقتصاد کشور‌ها با ابزار بیولوژیک در حوزه‌های غذایی انسانی، تهاجمات ویروسی و حوزه‌های مشترک انسان و دام است که در دهه‌های اخیر رشد پیدا کرده است. در این مدل جنگ‌ها هدف ضربه زدن اساسی به اقتصاد کشور‌ها است.

رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور گفت: برخی از استراتژیست‌ها و بیولوژیست‌های دنیا معتقد هستند که حمله ویروس سارس یک نوع حمله اقتصادی بیولوژیک به چین با هدف قراردادن اقتصاد این کشور بود. این نوع سلاح‌ها دارای ویژگی‌های خاصی مانند نرخ کشندگی پایین، اپیدمی بالا، قدرت پنهان شوندگی، اشتراک بیماری بین انسان و دام و نبود دارو و واکسن و کیت‌های تشخیصی و ابهام در تشخیص و ردیابی و غافل گیری کشور‌ها در مواجه با این مدل بیماری هستند که معمولا نرخ پائین تلفات و نرخ گسترش خیلی زیادی دارند.

در جنگ‌های بیولوژیک فاعل همیشه مجهول است

سردار جلالی افزود: در جنگ‌های بیولوژیک مهاجم و فاعل همیشه مجهول و پنهان است و به دلیل هزینه‌های سیاسی اجتماعی مهاجم پنهان می‌شود و راه تشخیص مهاجم، بالا بردن قدرت تشخیصی کشور، ایجاد سیستم‌ها و شبکه پیشرفته آزمایشگاهی و ایجاد بانک اطلاعاتی ژنوم ویروس‌ها است. با ورود ویروس جدید، آزمایشگاه‌های تشخیصی با مقایسه ژنوم‌ها به طبیعی یا جهش یافته بودن ویروس‌ها پی می‌برند.

وی گفت: کشور‌هایی که دارای سیستم آزمایشگاهی پیشرفته و منسجم، دانشمندان و پرسنل متخصص و بانک اطلاعاتی تخصصی هستند، قدرت تشخیصی دارند و اگر کشوری این امکانات را نداشته باشد، قادر به تشخیص این دسته از تهدیدات و بیماری‌ها و ویروس‌ها نیست.

بیشتر بخوانید: انتقال اطلاعات ژنتیک ایرانیان به بیرون، خلاف امنیت ملی است

دستیابی ایران به آزمایشگاه سطح سه زیستی

رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور ادامه داد: در گذشته آزمایشگاه‌های کشور در حوزه دام و انسان عمدتا بر سطح ایمنی ۲ متمرکز بوده است این در حالیست که امروزه در دنیا چهار سطح آزمایشگاه وجود دارد. البته سازمان پدافند غیرعامل کشور با همکاری وزارت دفاع در حوزه انسان و دام توانسته است آزمایشگاه سطح ۳ را ایجاد کنند و در اختیار مراکز ذی ربط قرار دهد.

جهان باید بر آزمایشگاه‌های سطح ۴ آمریکا نظارت کند

سردار جلالی افزود: اطراف ایران، روسیه و چین نزدیک به ۲۵ آزمایشگاه سطح ۴ آمریکا درقالب یک برنامه همکاری بیولوژیک با محوریت آمریکا وجود دارد که فعالیت‌های مخفیانه و خارج از نظارت دستگاه‌های بین الملل انجام می‌دهند. این آزمایشگاه‌ها قادرند ویروس‌ها را دستکاری و آن را به سلاح (bio weapon) تبدیل کنند. به نظر من کشور‌های میزبان چنین آزمایشگاه‌هایی بعد از بحران کووید ۱۹ باید احساس خطر کنند. یک سوال جدی باید از جامعه جهانی پرسیده شود که چرا آمریکا باید این تعداد آزمایشگاه سطح ۴ در منطقه ما و دیگر مناطق جهان داشته باشند که به هیچ نهاد بین المللی و نظارتی پاسخگو نیست؟ امروز آمریکا بزرگترین متهم در توسعه ویروس کرونااست.

اهمیت اطلاعات و نقشه‌های ژنتیکی در درمان و تهدیدات زیستی

سردار جلالی در بخش دیگری از این برنامه با بیان اینکه جمع‌آوری اطلاعات ژنتیک با توجه به پیشرفت‌های علم ژنتیک اهمیت بسیاری یافته است، گفت: در حال حاضر اطلاعات ژنتیکی به کمک علم پزشکی و درمان آمده است و نقشه‌های ژنتیکی می‌تواند مبنای درمان بسیاری از بیماری‌ها و تهدیدات حوزه بهداشت و سلامت قرار گیرد.

وی با بیان اینکه در حال حاضر دانشی به نام پزشکی شخصی شده (Personalized medicine) در دنیا مبتنی بر کشف نقشه ژنوم انسان به وجود آمده است، توضیح داد: این توانایی است که می‌تواند ضعف‌ها و قوت‌ها و قابلیت‌های انسانی را شناسایی کند. از همین رو جزو ملاحظات حفاظت بیولوژیک شخصیت‌های جهانی است که اطلاعات بیولوژیکی آن‌ها به هیچ وجه منتشر نشود. چون دانشمندان ژنتیک معتقدند که می‌توان با استفاده از این دانش، ابزار‌های ساده‌ای ساخت که به روی یک نژاد، قوم و انسان اثر کند و روی نژاد، قوم و انسان دیگر اثری نداشته باشد.

ممنوعیت انتقال داده‌های ژنتیک از سال ۹۵

آنچه مسلم است می‌توانیم از طریق علم ژنتیک هم سلامت ارتقا داده شود هم می‌توان سلامت انسان تهدید شود؛ بنابراین اطلاعات ژنتیک کشور‌ها مردم، مسئولین و رهبران کشور‌ها و بقیه دارای طبقه‌بندی و ارزش بالایی است و نباید اجازه داده به بدون رعایت ضوابط و الزامات در اختیار دیگران قرار گیرد.

سردار جلالی تصریح کرد: برای مثال در طرح ژنوم ایرانیان که برخی هنرمندان و شبکه‌های بهایی نیز در آن مشارکت داشتند و برخی مراکز داخلی کشور مانند مراکز تحقیقاتی، دانشگاهی و مراکز غربالگری ژنتیک نیز با غفلت و در قالب همکاری‌های علمی و پژوهشی با مطامع علمی و انگیزه‌های پژوهشی همکاری‌هایی را با آن‌ها شروع کرده بودند متوجه شدیم که هدف اصلی آن‌ها سرقت اطلاعات ژنتیکی کشور در مقایس کلان بوده است.

بیشتر بخوانید: ارتش نماد اعتبار، مسئولیت‌پذیری است/ ارتش قوی از دل ملت قوی می‌روید

او تصریح کرد: سال ۹۵ در جلسه‌ای با کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی با موضوع مباحث مربوط به پدافند زیستی، این موارد را مطرح کردیم و اعضای کمسیونی نیز به ما اصرار کردند که چارچوب قانونی آن مشخص شود. ما در این زمینه پژوهش‌هایی با همکاری دانشگاهیان انجام دادیم که منتهی به تدوین یک آئین‌نامه شد که در آن الزامات و باید و نباید‌ها کاملا طرح شده و به تصویب رسید و این موضوع از طریق سلسله مراتب قانونی به مراجع ذیربط اعلام شده است. در حال حاضر نیز چنانچه انتقالی خارج از مجوز و چارچوب‌های آئین‌نامه بخواهد انجام شود خلاف قانون است و اگر در سطح گسترده باشد امنیت ملی را تحت تاثر قرار می‌دهد.

ساختارسازی سازمان پدافند غیرعامل در حوزه پدافند زیستی از سال ۸۹

سردار جلالی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه سازمان پدافند غیرعامل از سال ۸۹ پس از ابلاغ سیاست‌های کلی در مورد پدافند غیرعامل از سوی مقام معظم رهبری، روند تدوین سند پدافند زیستی را آغاز کرد، گفت: این سند با اجماع نظرات نزدیک به ۴۰۰ متخصص در حوزه‌های مختلف تهیه و تدوین شد. در این سند بحث ایجاد قرارگاه پدافند زیستی کشور مطرح شد و ساختار این قرارگاه در کمیته دائمی پدافند غیرعامل که به ریاست ستاد کل نیرو‌های مسلح و عضویت چند تن از اعضای هیئت دولت تشکیل می‌شود به تصویب رسید و به دستگاه‌های ذی ربط ابلاغ شد.

وی ادامه داد: ذیل قرارگاه پدافند زیستی کشور هم در هر استان، قرارگاه استانی پدافند زیستی به ریاست استاندار و جانشینی فرمانده سپاه استان طراحی و تصویب شد و همه دستگاه‌های نظامی، امنیتی، بهداشتی-درمانی و خدماتی در این قرارگاه سازماندهی شد.

سردار جلالی با بیان اینکه از سال ۹۴، از سوی رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح برای استانداران حکم فرمانده‌ای قرارگاه پدافند زیستی، به‌عنوان فرمانده دفاع زیستی استان صادر می‌شود گفت: در همین چارچوب، برای همه استان‌ها طرح دفاع زیستی آماده و آموزش‌های لازم به مسئولان نیز ارائه شد و در چندین استان کشور، مانور پدافند زیستی برگزار کردیم.

شبیه سازی شیوع ویروس کرونا در فرودگاه امام خمینی (ره) در سال ۹۶

وی متذکر شد: ما حتی در چارچوب آیین‌نامه مرزبانی زیستی برای کنترل مرز‌های زمینی، دریایی و هوایی اعم از مسافری و باری برای جلوگیری از عوامل و بیماری‌های بیولوژیک، در سال ۹۶ یک مانور پدافند زیستی در فرودگاه بین المللی امام خمینی (ره) برگزار کردیم که اتفاقا سناریوی آن، مقابله با شیوع بیماری‌های واگیردار تنفسی و از خانواده کرونا ویروس بود که شرایط امروز را کاملا در فرودگاه امام خمینی (ره) شبیه سازی کردیم و نقاط ضعف و اشکالات آن را کشف و برطرف نمودیم.

سردار جلالی در پاسخ به این سوال که آیا این آئین‌نامه‌ها و اقدامات تاثیری در مدیریت و کنترل مرز‌های ما در برابر ورود کووید ۱۹ ایجاد کرد یا خیر گفت: پاسخ به این سوال صفر و صدی نیست. با ساختار‌هایی که در استان‌ها ایجاد کرده بودیم و آموزش‌ها، آمادگی‌ها، طرح‌ها و ساختار‌های استانی ما را کاملا منسجم بود. اقدامات پدافند زیستی در استان‌ها از کارایی و انسجام نسبی بهتری برخوردار بود.

آماده باش قرارگاه پدافند زیستی کشور از ابتدای بهمن ۹۸

به گفته سردار جلالی، از زمان اعلام شیوع کووید ۱۹ در چین یعنی از ابتدای بهمن ماه، قرارگاه پدافند زیستی کشور فعال شد و به جمع‌بندی وضعیت و ایجاد انسجام برای آمادگی در برابر کرونا پرداخت. در ۵ بهمن ماه نیز نخستین جلسه رسمی برگزار شد و همه دستگاه‌های متولی را دعوت و وظایف و دستورالعمل‌ها را به آن‌ها ابلاغ کردیم.

رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور با بیان اینکه ما تا قبل از مقابله با بیماری کرونا، سه مرحله از اقدامات را در دستور کار قرار دادیم نیز توضیح داد: پیش‌بینی، پیش‌گیری و پیش‌کنشگری اقدامات قبل از مرحله مقابله است که این سه گام در بهمن ماه طی شد. پیش بینی یعنی ما به ساختار‌های استانی را آماده باش دادیم و برای همه استانداران ساختار خاص طراحی شد و از طریق وزارت کشور در اختیار آن‌ها قرار گرفت.

وی ادامه داد: از روز‌های ابتدایی بهمن ماه به صورت روزانه استان‌ها را مورد بررسی، رصد و پایش قرار می‌دادیم. همزمان پیشنهادی تقدیم رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح شد تا این آمادگی در نیرو‌های مسلح هم ایجاد شود که به فوریت ابلاغ شد و قرارگاه‌های پدافند زیستی در سطح ارتش، سپاه، وزارت دفاع و نیروی انتظامی تشکیل شد. در واقع یک ارتباط منسجم هم در بخش دفاع و هم در استان‌ها شکل گرفت.

سردار جلالی افزود: در این مرحله وظایف همه دستگاه در مرحله پیش‌گیری یعنی قبل از بروز بیماری انجام شد. برای مثال سیستم‌های آزمایشگاهی دعوت شدند و مشکلات، کمبود‌ها و کاستی‌ها احصا شد. در آنجا به این نکته پی‌بردیم که برخی کمبود‌ها در سیستم آزمایشگاهی ما وجود دارد که باید برطرف شود و ساختار آزمایشگاهی ارتقا یابد. اگرچه مدتی زمان برد، اما به فاصله اندکی پس از شیوع ویروس کرونا در کشور، آزمایشگاه‌های تشخیصی ما توسعه پیدا کرد و توانست اقدامات خوبی پاسخگوی نیاز‌های بخش بهداشت و درمان ما باشد.

تحلیل و ارزیابی نحوه مدیریت و مقابله با کرونا در کشور برای رفع نواقص موجود

رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور خاطرنشان کرد: ما در حال حاضر یک تیم تخصصی سازماندهی کرده‌ایم که در حال بررسی فعالیت همه دستگاه‌های مسئولی است که در چند ماه گذشته درگیر مبارزه با بیماری کرونا بودند تا نقاط ضعف و قوت آن مشخص شود تا نهایتا برنامه راهبردی اصلاحی پدافند زیستی را برای ادامه کار تدوین و اجرایی کنیم

به گفته سردار جلالی؛ فناوری‌های نوین در پدافند زیستی کارکرد‌های بسیاری موثری داشته است. ۱۳ کارکرد جدی فناوری اطلاعات در پدافند زیستی را شناسایی کرده‌ایم برای مثال می‌توان از ظرفیت‌های انفورماتیک و فناوری اطلاعات و ارتباطات برای بسیاری از فعالیت‌های پایش، تشخیص و شناسایی و مراقبت بیماران استفاده کرد.

بیشتر بخوانید: نقش وزارت جهاد کشاورزی باید در ساختار دفاع بیولوژیک بازیابی و ارتقاء یابد

وی با بیان اینکه یکی از برنامه‌های آینده ما این است که از این کارکرد‌های مدرن استفاده کنیم توضیح داد: یکی از این ابزار‌ها قرنطینه مجازی است که می‌توان مبتنی بر فضای مجازی و وضع مقررات کاملا شرایط قرنطینه بیماران را در مقیاس منزل، محله یا شهر کنترل و اعمال کند و در واقع می‌توان گفت که مقابله و مبارزه با کرونا برای کشور دانش‌های جدید و دستاورد‌های ارزشمندی تولید کرده است.

احتمال تکرار شیوع بیماری در فصل سرد وجود دارد

رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور تصریح کرد: از آنجایی که اپیدمیولوژیست‌ها معتقدند در حال حاضر این بیماری واکسن و دارو ندارد، طبیعتا شکست قطعی و نابودی کامل آن ممکن نیست و احتمال تکرار آن به ویژه در فصل سرد سال ۹۹ وجود دارد همین سبب شده است که یک اجماع جهانی از جمله در کشور ما برای تولید دارو و واکسن با تمام توان ایجاد شده و تلاش می‌شود تا به واکسن و دارو دست یابیم.

وی ادامه داد: بنابراین ما باید از فرصتی که پس از فروکش کردن بیماری در اختیار ما قرار می‌گیرد استفاده و نقاط ضعفمان را شناسایی کنیم. اشکالات را برطرف و ساختار‌ها را اصلاح کنیم و از قابلیت‌های نو نیز استفاده کنیم تا در دوره بعدی که احتمالا پائیز ۹۹ است بتوانیم مقابله بهتری با شیوع و درمان بیماری کرونا داشته باشیم.

تنها راه حل فعلی برای این بیماری تغییر رفتار و کنترل بهداشت فردی و جمعی است

سردار جلالی با بیان اینکه باید دانست بزرگی این بیماری برای بسیاری از مسئولین دستگاه‌های اجرایی قابل تصور نبود، متذکر شد: دیدیم که این اتفاق افتاد و همه دنیا را درگیر کرد. تا زمانی که برای این بیماری دارو و واکسن پیدا نشود تنها راه حل برای کنترل و مدیریت آن رعایت بهداشت است و بایستی الگو‌های بهداشتی زیستی به بخشی از سبک زندگی مردم تبدیل گردد.

به گفته وی در این میان نقش صدا و سیما مهم‌تر و اثرگذارتر است، چون صدا و سیما می‌تواند با آموزش و فرهنگ‌سازی و ایجاد یک فرهنگ بهداشتی جدید، آمار ابتلا را بسیار کاهش دهد در واقع یک پیشگیری بزرگ اتفاق می‌افتد. نکته این است که اگر این بیماری فروکش کرد صدا و سیما نباید آموزش بهداشتی مردم و شهروندان را رها کند و این فرهنگ‌سازی‌ها در واقع باید تا تغییر رفتار و اتخاذ یک سبک زندگی هوشمندانه بهداشتی و زیستی ادامه یابد.

رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور با بیان اینکه توسعه فرهنگ بهداشتی و آشنایی با تهدیدات زیستی و بیولوژیک باید جزو وظایف و ماموریت‌های صدا و سیما دیده شود، گفت: در غیر این صورت ممکن است مجدد فرهنگ بهداشتی مردم کاهش یافته و درصد شیوع و ابتلا مجدد افزایش یابد.

بسیج هوش هیجانی ملی عقب افتادگی‌ها را جبران کرد

وی با بیان اینکه در مقایسه عملکرد کشور ما در بحران کرونا با سایر کشور‌های جهان ما متوجه ظرفیت‌هایی می‌شویم که در سایر کشور وجود ندارد، تصریح کرد: زمانی که مقام معظم رهبری تمام قوا را برای مقابله با این بیماری بسیج کرد همه به میدان آمدند. در واقع ممکن است ما در مواجه با این بیماری در ابتدا تا حدی عقب ماندگی داشته باشیم، ولی جامعه ما با یک روحیه بسیجی بهفرمان مقام معظم رهبری به میدان می‌آید. همه نیرو‌ها همسو شده و انرژی بسیج به مردم منتقل شد و تمام توان به میدان آمد.

سردار جلالی این ظرفیت را یک بسیج هوش هیجانی ملی عنوان کرد که توان و سرعت آن آنقدر زیاد است که همه عقب‌ماندگی‌ها را به سرعت جبران می‌کند. اکنون وزارت بهداشت ما در بحران کرونا با شرایطی مواجه شده است که تاکنون تجربه آن را نداشته است، اما می‌بینیم که تاب‌آوری بسیار خوبی را در برابر این بیماری از خود نشان داده است. در واقع وزارت بهداشت و درمان و دستگاه سلامت کشور تاب آوری بالای در برابر شدیدترین بحران حوزه سلامت از خود نشان داد.

وی ادامه داد: با توجه به وجود ذخایرمناسب مواد غذایی و مایحتاج ضروری، با وجود اینکه همه دنیا با کمبود مواد غذایی روبرو شد، اما ما در این زمینه با مشکلی مواجه نبودیم و تمام اقلام ضروری در دسترس مردم قرار داشت. در این زمینه وجود سوپرمارکت‌های کوچک محلی و عدم اتکای کامل به فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ سبب شد اصلا دچار کمبود نشویم و ذخیره توزیع شده در محلات در قالب فروشگاه‌های کوچک کمک زیادی به حفظ تعادل و تاب آوری بازار نمود.

رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور تصریح کرد: ما در کشوری هستیم که با سطح گسترده‌ای از تحریم‌ها و محاصره‌های اقتصادی دشمنان روبروست، اما هیچ حادثه امنیتی در حوزه بیماری کرونا در کشور نداشتیم و با هیچ بی‌نظمی اجتماعی، حمله و غارت فروشگاهی مشابه آنچه در کشور‌های غربی و آمریکا شاهد بودیم مواجه نشدیم؛ بنابراین تاب آوری ساختار امنیتی و اقتصادی نیز تمرین مناسبی داشته است.

تاب آوری اجتماعی بالای ایرانیان با تیکه بر ارزش‌های اسلامی

سردار جلالی با بیان اینکه ما نه تنها در این زمینه‌ها مشکلی نداشتیم بلکه این بیماری موجب تقویت انسجام ملی و اجتماعی ما و موجب به میدان آمدن همه ظرفیت‌ها شد تصریح کرد: این نشان می‌دهد که برگشت به ارزش‌های اسلامی و دینی در مولفه تاب‌آوری اجتماعی جزو نقاط قوت ماست و ما باید آن را ببینیم، بشناسیم و شکرگزار آن باشیم.

مردم حرف واحد و منسجمی از حاکمیت بشنود حتما رعایت می‌کنند

سردار جلالی متذکر شد: ما ممکن است خودمان به شرایط خودمان نقدی داشته باشیم، ولی وقتی شرایط‌مان را با دنیا مقایسه می‌کنیم متوجه می‌شویم که در وضعیت مناسبی به سر می‌بریم. از سوی دیگر مردم ما مردم بسیار فهیمی هستند که هر بار حرف واحد و منسجم از حاکمیت و دولت بشنوند تبعیت و همراهی می‌کنند بنابراین در چنین شرایطی مردم ما با توجه به فرهنگ غنی که دارند انضباط اجتماعی را به بهترین نحو مراعات می‌کنند. به یک تعبیر روحیه تعاون اسلامی و حس نوع دوستی مردمی در کشور نیز در شرایط مبارزه با کرونا جلوه خاصی از خود نشان داد و به تقویت و ارتقای انسجام ملی کمک کرد.

رئیس سازمان پدافندغیرعامل کشور متذکر شد: این بیماری فعلا دارو و واکسن ندارد فقط با تغییر رفتار اجتماعی-بهداشتی قابل درمان و کنترل است. در واقع ما باید به سبک جدیدی از الگوی بهداشت زیستی در کشور دست یابیم، آن را توسعه دهیم و آن را تکرار و تمرین کنیم تا به رفتار ما تبدیل شود. تنها با چنین رفتاری است که به یک بازدارندگی در برابر این بیماری دست می‌یابیم. به عبارتی یک زندگی مسالمت آمیز در کنار این بیماری داشته باشیم تا زمانی که واکسن یا داروی مناسب آن تولید شود

انتهای پیام/