به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، هادی خانیکی رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در نشست دوره آموزشی «روزنامه نگاری اقتصادی مسئله محور» که به میزبانی پارلمان بخش خصوصی مشهد برگزار شد، به تحلیل شرایط موجود ایران پرداخت و گفت: اتفاقی که بعد از شهادت سردار سلیمانی رخ داد، بی نظیر بود و لایه‌های زیرین جامعه را نیز تکان داد. آنچه در مراسم تشییع این سردار شهید شاهد بودیم، رفتاری بود که یک جامعه با قهرمانان، اسطوره‌ها و سرمایه نمادین خود دارد. اما متاسفانه حوادث بعدی (سقوط هواپیمای اوکراینی و درگذشت جمعی از هموطنان در کرمان) به واسطه تلخی فراوانی که داشتند، بار دیگر جامعه را به سمت چندقطبی شدن پیش برد و اندوخته بزرگی که از نظر سرمایه اجتماعی ایجاد شده بود، از دست رفت.

 

او ادامه داد: تعریف کلاسیکی که از بحران‌ها وجود دارد، آن‌ها را «فرصت‌های پُرخطر» توصیف می‌کند. همین حادثه تلخ سقوط هواپیما را در نظر بگیرید، اگر با آن به درستی برخورد می‌شد، می‌توانست شرایط را به گونه‌ای دیگر رقم بزند.

 

رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی گفت: اهالی رسانه باید جامعه شناسی و روانشناسی داغ دیدگی را بدانند. در جایی می‌توان حتی برای جامعه‌ای که به اخبار بد عادت کرده نیز اعتماد ایجاد کرد. به هر رو، باور داریم که جامعه ایرانی توان و پتانسیل ترمیم خود را به مدد سرمایه‌های اجتماعی‌اش دارد و این موضوع را در مووع شهادت سردار سلیمانی شاهد بودیم.

 

خانیکی در بخش دیگری از اظهارات خود به کرختی اشاره کرد که جامعه امروز بدان مبتلا شده و از نقش رسانه‌ها در مواجهه با وضعیت موجود، چنین گفت: البته اتفاقات تلخ اخیر به نوعی جامعه را از این وضعیت خارج کرد و شهادت سردار سلیمانی، سقوط همواپیمای اوکراینی و... به مسئله اصلی مردم تبدیل شد چرا که وجدان عمومی نسبت به وقایع پیش آمده حساس گردید و خود را موظف به واکنش دید. اما در ایجاد واکنش به این اتفاقات، رسانه‌ها نیز زمینه‌هایی (کانسپت) را فراهم کردند تا به نوعی خبر‌ها در اصطلاح خبرتر شدند.

 

او از «سرمایه اجتماعی» به عنوان مفهومی مهم در عرصه روزنامه نگاری یاد کرد و تصریح کرد: این مولفه از حوزه جامعه شناسی به عرصه‌های دیگر نظیر اقتصاد وارد شده است مطلوب نبودن وضعیت سرمایه اجتماعی بدان معناست که اعتماد به نهاد‌های مدنی، اجتماعی و... در حال کاهش است. در نتیجه امید به آینده و هراس نسبت به روز‌های پیش رو، افزون می‌شود.

 

رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی گفت: بیش از صد سال است که به این موضوع توجه شده است؛ بحث سرمایه اجتماعی در مفهوم ساده آن است که فرد احساس کند در جامعه حمایت می‌شود، تنها نیست، اما باید ببینیم چرا سرمایه اجتماعی در ایران رو به کاهش گذاشته است.

 

خانیکی افزود: در جامعه‌ای که سوء ظن در آن بالاست و سرمایه‌های اجتماعی تحلیل رفته اند، سرمایه گذاری اقتصادی نیز زمینه‌ای برای شکل‌گیری نمی‌بیند. نکته اینجاست که چه چیزی میتواند همبستگی و اعتماد و امید را تامین کند و سرمایه‌های اجتماعی را ترمیم نماید؟ یک سوی آن مجموعه‌ای از قوانین و مقررات است که پشتیبانی کننده حقوق آحاد جامعه باشند و بخشی دیگر نیز متوجه هنجار‌ها و ارزش‌ها است.

 

او تصریح کرد: وقتی که زمینه بی اعتمادی به حکومت، به تغییرات اقتصادی ایجاد شود، هیچ کاری انجام نمی‌توان پیش برد و امور مختلف گره می‌خورند. یک تفسیر اجتماعی از اقتصاد وجود دارد و آن اثرگذاری اعتماد اجتماعی بر مولفه‌های این بخش است. برای نمونه اگر این تصور در جامعه شکل بگیرد که بانکی قرار است ورشکسته شود این اتفاق رخ خواهد داد. این موضوع تحت تاثیر افکار عمومی رخ می‌دهد. مهم است که مولفه‌های اجتماعی را به عنوان کانتکست (زمینه) در عرصه‌های مختلف بشناسیم.

 

این استاد دانشگاه از «تغییر نگرش ها» به عنوان موضوع مهم دیگری یاد کرد که رسانه‌ها و اهالی آن باید بدان توجه کنند و گفت: پیشی گرفتن شاخص‌های مادی بر ارزش‌های معنوی و نگاه فردی بر رویکرد‌های جمعی نوعی تغییر نگرش به شمار می‌آید.

 

خانیکی نقبی به سلسله پیمایش‌های «ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان» به عنوان طرحی ملی زد و افزود: در سال ۱۳۷۹ و در دولت اصلاحات طرح مذکور کلید خورد و در پیمایش مذکور مولفه‌هایی نظیر میزان امید به آینده، احساس امنیت و اعتماد اجتماعی و اعتماد همبستگی و... ابتدا تعریف و سپس مرد سنجش قرار گرفت. دو مرحله از این پیمایش در دولت اصلاحات انجام شد و سپس در دولت احمدی نژاد متوقف گردید. آغاز دوباره طرح مذکور در دولت روحانی بود که در آن اعتماد به آینده، تصویری که شهروندان ایرانی از خود و دیگران دارند، همبستگی، مشارکت و نگاه قومی مورد سنجش قرار گرفت. این تحقیق نشان می‌دهد ه در مسیر تغییرات اجتماعی شاهد تغییردر نگرش‌ها به ویژه در چارچوب بنیان خانواده هستیم. این بدان معناست که اقتصاد و بسیاری دیگر از مولفه‌ها را بدون توجه به خانواده نمی‌توان در نظرگرفت.

 

او در توضیح روند تغییر نگرش در کانون خانواده ایرانی گفت: تغییر مهمی که رخ داده، دموکراتیک‌تر شدن خانواده ایرانی است. در سال ۵۳، قریب به ۷۲ درصد تصمیمات با نقش مطلق پدر و یا مرد در خانواده انجام می‌گرفته، اما در سال ۸۳ این میزان به ۴۲ درصد رسیده و نقش زنان و فرزندان در تصمیم گیری‌های خانواده ارتقا یافته است.

 

رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات گفت: توامان در خانواده ایرانی نقش زنان و فرزندان نسبت به گذشته بیشتر شده است. این پیمایش روایت‌های مهمی را در دل خود جای داده است. به استناد یکی دیگر از نتایج مهم آن، ارزش‌ها در ایران فردی‌تر و مادی‌تر شده اند. البته اگر درست با آن برخورد شود الزاما به معنای غیرجمعی شدن یا غیر معنوی شدن نخواهد بود.

 

خانیکی افزود: مادی‌تر بدان معناست که هر کسی کاری انجام می‌دهد، می‌خواهد نتایج مادی و اثرات آن عمل را مشاهده کند. فردی‌تر شدن نیز یعنی هر عضو جامعه بیشتر در پی نفع خود است؛ به طور مثال، حتی شرکت کردن یک فرد در انتخابات نیز با این انگیزه انجام می‌گیرد که نتیجه آن در زندگی او موثر است.

 

او از پیمایش سرمایه اجتماعی کشور  به عنوان دومین طرحی اشاره کرد که در حوزه ملی انجام گرفته و ادامه داد: وقتی اعتماد وجود داشته باشد، سرمایه گذاری انجام می‌گیرد، زمانی که امید به آینده وجود داشته باشد، سپرده گذاری صورت می‌پذیرد، وقتی احساس امنیت و اعتماد به صداقت وجود باشد هزینه‌های کار اجتماعی کاهش پیدا می‌کند، اما اگر اعتماد ضربه خورد، هزینه‌های سرمایه گذاری بالا می‌رود.

 

رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات گفت: تبلیغات بازرگانی هم بر مولفه سرمایه اجتماعی تکیخ دارد. وضعیت فروش کالا در جامعه‌ای که تبلیغات را وسیله‌ای برای ارائه جنس بنجل می‌داند با جامعه‌ای که تبلیغات را ابرازی برای راهنمایی مشتری تلقی می‌کند، متفاوت است. رویکرد اول می‌تواند اعتماد‌ها را مخدوش کند.

 

خانیکی افزود: سرمایه اجتماعی پشتوانه مهم کنش اجتماعی و اقتصادی است. در دولت روحانی دو گام مهم برای انجام بررسی‌ها در حوزه سرمایه‌های اجتماعی طی سال‌های ۹۴ و ۹۷ برداشته شد. سرمایه اجتماعی در این طرح ها، در قالب سه سطح بررسی شد: اینکه ایرانی ها، هموطنان خود را چگونه می‌بینند؟ به کدام نهاد‌ها اعتماد بیشتری وجود دارد؟ و همچنین میزان اعتماد افراد به خود و گروه‌های کوچک چگونه است؟ نتایج هر کدام از این طرح ها، ما را به شمل تغییرات صورت گرفته در جامعه ایرانی رهنمون می‌کند.

 

او در بخشی دیگر از سخنان خود بر ضرورت توجه رسانه‌های اقتصادی به مولفه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و... در پوشش اخبارشان اشاره و تاکید کرد: توامان لازم است «زمینه»، «سرمایه اجتماعی و تغییرات آن» و «تغییر ارزش‌ها و نگرش ها»، را برای پرداختن به حوزه رسانه و فناوری‌های مرتبط با آن مورد توجه قرار دهیم.

 

 

رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات در ادامه بحث خود از نقش رسانه‌ها در اعتمادسازی برای حوزه‌های مختلف نیز گفت : رسانه‌های ما باید نگرانی‌ها و ترسِ مجاری رسمی و سازمان‌ها و نهاد‌ها را از ارتباط گیری با خود کم کنند. رسانه باید در مسیر معتبرسازی خود گام بردارد البته نه با ایجاد ترس، بلکه با شکل دهی یک احساس نیاز. یعنی اگر رسانه معتبر نباشد و کار خود را به موقع انجام ندهد، جامعه به نوعی خلاء دچار می‌شود، در نتیجه همه ارکان برای کمک به اعتباربخشی آن بکوشند. باید این نگاه ایجاد شود که مرجعی اگر خبر خود را دیر منتشر می‌کند؛ اولین لطمه متوجه سیستم و دستگاه خودش است.

 

خانیکی افزود: ارتباط و ارتباطات از جایی آغاز می‌شود که قدرت دیدن و قدرت شنیدن را افزون کنیم. معمولا اشتباهی که به واسطه اثرگذاری شبکه‌های اجتماعی و مهارت‌ها رخ می‌دهد، ایجاد این تصور است که باید قدرت نوشتن و شنیدن را بالا ببریم، در حالیکه مهارت اصلی در خوب دیدن و خوب شنیدن است.

 

او ادامه داد: دیده و شنیده شدن امروز یک مسئله جدی برای انسان است. مسئله‌ای که به طور مضاعف و تحت تاثیر فناوری‌ها و رشد شبکه‌های اجتماعی، بزرگتر و مهم‌تر می‌شود.

 

این استاد دانشگاه گفت: معتقدم که «مساله محور بودن» در ارتباطات و روزنامه نگاری اقتصادی دارای اهمیت زیادی است. خبرنگاران و روزنامه نگاران در ارائه تحلیل‌های اقتصادی خود باید فراتر از بعضی موضوعات نظیر مشکلات اقتصادی و بیکاری حرکت کنند و به دنبال تغییرات و عوامل ریشه‌ای باشند. روزنامه نگاری یک حرفه است که در «زمینه» عمل می‌کند. فرقی ندارد؛ به جای روزنامه نگاری پزشکی و یا هر حرفه دیگر را بگذارید؛ در همه آن‌ها زمینه اجتماعی مهم و حائز اهمیت است.

 

خانیکی در ادامه از گروه‌های مرجعی سخن گفت که به استناد تحقیقات، جامعه به آن‌ها اعتماد دارد و اگر وجهه آن‌ها تخریب شود، بی اعتمادی اجتماعی تشدید می‌گردد و افزود: براساس مطالعات انجام شده، معتبرترین گروه‌های اجتماعی به ترتیب معلمان، کارگران، پزشکان و در نهایت اساتید دانشگاه هستند. اگر اعتماد به هر یک از این گروه‌ها به هر دلیلی تضعیف شود، فروپاشی اعتماد جامعه رقم می‌خورد. برای نمونه اگر وجهه پزشکان به واسطه عدم استفاده از دستگاه کارتخوان تخریب شود، شاید یکی از تبعات آن پرهیز مردم از مراجعه به اطبا باشد، چون زعم آن دارند که پزشک فقط به دنبال کسب درآمد است. نتیجه کلی این رویکرد کاهش بهداشت و سلامت در جامعه خواهد بود.

 

او در ادامه این نشست خبرنگاران و حضار به طرح سوالات خود پرداختند و گفت: یکی از موضوعات مطرح شده بحث انتقال آب دریای عمان به خطه خراسان رضوی بود که این عضو کمیته ملی ریشه‌یابی سیلاب در پاسخ به آن بیان کرد: گروهی به نام آینده بان در ۵ سال گذشته با جمع نظر نخبگان، ۱۰۰ مسئله مهم کشور را مشخص کرده است. در همه این مسائل آب اولویت نخست و یا دوم کشور بود؛ چرا که بی آبی و یا پدیده‌های مخربی نظیر سیلاب بلافاصله روی سایر بخش‌ها اثر می‌گذارند و این اثر فقط در حوزه طبیعی نیست. جامعه کم آب جامعه‌ای است که نزاع‌های قومی در آن صورت می‌گیرد و عطش مصرف نیز در آن رو به فزونی می‌گذارد.

 

این استاد دانشگاه گفت: براساس تحقیقی که صورت گرفت، وقتی از نبود آب در سال‌های بعد صحبت می‌شود، افزایش میزان مصرف آب را در جامعه شاهد هستیم. به همین دلیل مسئله آب و نقش آن در اقتصاد و ارتباطات جدی است و رسانه‌ها نیز باید با نگاهی ویژه به آن بپردازند.

 

خانیکی در بخشی دیگر از سخنانش به لزوم ایجاد رشته خبرنگاری و ارتباطات در مراکز آکادمیک مشهد اشاره کرد و بر توسعه آموزش‌ها در این حوزه تاکید کرد و گفت: آموزش ارتباطات در خراسان رضوی و مشهد که یکی از کانونه‌ای مهم این حوزه به شمار می‌آید، از گذشته مورد تاکید و پیگیری ما بوده است، اما متاسفانه پاسخی از سوی مسئولان دانشگاهی نگرفتیم.

 

او تصریح کرد: به رغم این خلاء، سایر نهاد‌های آموزشی و تشکل‌های مختلف در این استان می‌توانند مجدانه امر آموزش در این حوزه را پیگیری کنند. انجمن مطالعات فرهنگی، دفتر خراسان خود را تشکیل داده و می‌تواند این کار را با همکاری اتاق بازرگانی انجام دهد و دانشگاه‌ها و مراکز علمی هم پای کار بیایند البته که نباید نگاه به این جنس اقدامات کوتاه مدت باشد.

 

رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات در پاسخ به سوالی درخصوص ارتباط روابط عمومی سازمان‌ها و نهاد‌ها با خبرنگاران و محدودیت روابط عمومی‌ها در ارائه اخبار دقیق به رسانه ها، گفت: روابط عمومی و رسانه نمی‌توانند منهای یکدیگر کار را از پیش ببرند؛ اینکه روابط عمومی تنها یک بوق تبلیغاتی برای سازمان خود باشد اثرگذار نخواهد بود. روابط عمومی امری دوطرفه و گفتگویی است و مسئولان سازمان‌ها باید این مسئله را درنظر بگیرند. از طرفی، رسانه‌ها باید ترس دست اندرکاران رسمی از ارتباط با خود را کم کنند.

 

خانیکی اشاره‌ای نیز به مسئولیت‌های اجتماعی پارلمان بخش خصوصی داشت و افزود: اتاق مشهد فراتر از اقتصاد به زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی و توسعه‌ای توجه دارد. این تشکل بزرگ اقتصادی با مطالعاتی که انجام داده، در شناخت اقتصاد توسعه‌ای ایران و در پیوند دادن بین مسئله اقتصاد و تولید با مقوله فرهنگ و اجتماع پیشگام بوده است. توامان فعالیت‌های جامعه یاوری خراسان نیز رسالت‌های اتاق مشهد در حوزه مسئولیت‌های اجتماعی را محقق کرده است که از جمله آن می‌توان به مدرسه سازی و شناسایی و حمایت از نخبگان در مناطق محروم استان اشاره کرد.

او تصریح کرد: دفتر پژوهش‌های اقتصاد و توسعه اتاق مشهد نیز مطالعات تاریخی ارزشمندی را در حوزه اقتصاد کشور به انجام رسانده که منابعی ارزشمند برای محققان در حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، تاریخی و اقتصادی است.

 

این استاد دانشگاه نقبی نیز به جایگاه «خراسان» در تربیت نخبگان در طول تاریخ داشت و گفت: در تاریخ معاصر ایران آغاز‌های مهم و موثری از این استان شکل گرفته است. اگر در ایران بخواهید نقش و تاثیر روزنامه نگاری محلی را در سطح ملی ببینید، حتما باید به سراغ ملک الشعرای بهار بروید. او چهره‌ای فراتر از شاعر بود و یک کنشگر سیاسی، علمی و ادبی به شمار می‌آمد که از طریق ورود به عرصه روزنامه نگاری بیشترین تاثیر را را بر جامعه خود داشت.

خانیکی با اشاره به نام‌های برجسته‌ای که از این خطه در عرصه ارتباطات و روزنامه نگاری ایران فعالیت داشتند و خوش درخشیدند افزود: خراسان دارای ظرفیت فرهنگی والایی بوده و بخشی از فرهنگ کشورمان را سامان داده است و بخشی از فرهنگ اسلام نیز به شمار می‌آید. به تبع این ظرفیت ها، مفاخر بزرگی نیز در این منطقه پرورش یافته اند.

 

 در  این نشست غلامرضا عطایی سرپرست روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی گفت: پارلمان بخش خصوصی استان به همین منظور همکاری با رسانه‌ها و در عمل به مسئولیت‌های اجتماعی خود، اقدام به برگزاری سلسله دوره‌های آموزشی برای خبرنگاران و اصحاب رسانه کرده است و امروز پذیرای نظرات و دیدگاه‌های میهمانان و مدرسان درباره این قبیل دوره‌های آموزشی و غنابخشی به آن‌ها هستیم.

 

او ادامه داد: در دوره جدید فعالیت اتاق بازرگانی خراسان رضوی، با تشکیل یک اتاق فکر، به دنبال استفاده از نظرات کارشناسانه اهالی رسانه در عرصه‌های مختلف هستیم.

 

انتهای پیام//ز.ق