به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری ، گوزن زرد ایرانی گونه‌ای از گوزن ها که در خطر انقراض قرار داشت، ولی با تمهیدات انجام شده از خطر انقراض نجات یافت.

گوزن زرد در منطقه جزیره اشک احیاء و سپس با افزایش جمعیت تعدادی از آن‌ها به زیستگاه تاریخی خود در حوزه زاگرس منتقل شدند.

در سال ۱۳۳۹ کانون شکار ایران که از ارکان اولیه سازمان حفاظت محیط زیست فعلی است، ضرورت حفظ اکوسیستم کلان کرخه را که به دلیل دارا بودن اختصاصات منحصر به فرد خود از جمله مأمن گوزن زرد ایرانی که از ژن‌های نادر جهانی و گونه جانوری در حال انقراض می‌بود به عنوان منطقه قرق حفاظت شده معرفی کرد.

انقراض گوزن‌های زرد وحشی در طبیعت ایران

این حیوان در اصل بومی سواحل شرق مدیترانه تا نواحی غربی ایران بود و تا سال ۱۸۷۵ نسل آن در تمامی این مناطق به جز بخش‌های جنوب غربی ایران منقرض شد.

در دهه ۱۹۴۰ تصور می‌شد این حیوان به کلی منقرض شده باشد، اما در سال ۱۹۵۶ مشخص شد تعداد کمی در حدود ۲۵ رأس از آن‌ها در جنگل کوچکی در اطراف رودخانه‌های دز و کرخه باقی ماندند.

پس از آن ایران سعی کرد تا با زنده گیری، تکثیر در اسارت و رهاسازی دوباره این گوزن‌ها نسل آن‌ها را حفظ کند، اما در سال ۱۳۹۲ تأیید شد که تمام گوزن‌های زرد وحشی از بین رفتند و نسل این حیوان در زیستگاه واقعی خود منقرض شده است.

بیشترین گوزن‌های زرد ایرانی در محوطه‌های محصور نسبتاً وسیعی در دشت ناز ساری، پناهگاه حیات وحش سمسکنده در مازندران، جزایر اشک و کبودان دریاچه ارومیه، میان‌کتل دشت ارژن و منطقه حفاظت‌شده پریشان (دشت برم کازرون) در استان فارس نگهداری می شود، اما تمام این مناطق کاملاً محصور یا جزیره هستند.

در برخی از باغ وحش‌های و مراکز تحقیقات زیستی ایران و کشور‌های دیگر دنیا نیز نمونه‌هایی از این حیوان و گوزن‌های دورگه ایرانی و اروپایی وجود دارد.

ویژگی‌های منحصر به فرد گوزن‌های زرد ایرانی

گوزن زرد ایرانی بزرگتر از شوکا و کوچکتر از مرال است و خال‌های سفید روی پشت و پهلوهایش آن را کاملاً از این نوع گوزن متمایز می‌کند.

گوزن‌های زرد نر شاخ‌های بلند و نسبتاً پهنی دارند و رشد شاخ‌ها از یک سالگی به بعد شروع می‌شود، ولی شاخک‌ها از دو سالگی ظاهر می‌شود.

در اواخر فصل زمستان شاخ‌ها می‌افتند و شاخ‌های جدید بلافاصله شروع به رشد می‌کنند و در تابستان تکمیل می‌شوند.

رنگ پشت و پهلو‌ها در این فصل زرد متمایل به قرمز و زیر بدن و کفل‌ها و دم سفید است و در قسمت پشت و پهلو‌ها خال‌های سفید مشخصی دارد.

گوزن زرد ایرانی کمی بزرگتر از گوزن زرد اروپایی است و دارای طول سر و تنه میان ۱۵۰ تا ۲۰۰ سانتی‌متر، دم ۱۶ تا ۲۰ سانتی متر و ارتفاع ۸۵ تا ۱۱۰ سانتی متر است و این حیوان وزنی برابر با ۵۰ تا ۱۳۰ کیلوگرم دارد.

بررسی عوامل انقراض گوزن زرد ایرانی

چند سالی است گونه با ارزش گوزن زرد ایرانی بر اساس قوانین زیست محیطی جزو گونه‌های در خطر انقراض و این روز‌ها نیز به دلیل شرایط نامناسب زیستی از جمله خشکسالی، کمبود علوفه، خشک شدن دریاچه ارومیه حال و روز خوبی نداشته و جمعیت آن بر اساس آخرین سرشماری در سال ۹۴ رو به کاهش است.

شرایط نامناسب زیست محیطی در سال‌های اخیر به خصوص امسال موجب شده جمعیت ۳۰۰ راسی در سال‌های گذشته به کمتر از ۱۰۰ راس برسد که این کاهش جمعیت نشان دهنده اوضاع نامناسب این گونه با ارزش زیست محیطی است.

در کنار مشکلات زیست محیطی زاد و ولد درون خانوادگی این گونه در سال‌های اخیر سبب بروز مشکلات ژنتیکی از جمله کم مقاوم بودن در برابر بیماری‌ها شده که در این راستا برای رفع این مشکل اداره کل محیط زیست استان مازندران اقدام به ورود دو گوزن نر و ماده از سایت ساری مازندران با هدف اصلاح ژنتیکی کرده است.

افزایش ۲۵ درصدی تعداد گوزن زرد ایرانی در پناهگاه دشت ناز

کوروس ربیعی رئیس اداره نظارت بر امورحیات وحش محیط زیست مازندران با بیان اینکه گوزن زرد از ۶۰ سال گذشته دچار انقراض شده است، گفت: اگر اولویت بر حفظ زیستگاه‌ها بود، نژاد اصلی این گوزن‌ها حفظ می‌شد.

او افزود: گوزن زرد در پناهگاه دشت ناز از سال ۱۳۴۲ نگهداری می‌شود و این پناهگاه اولین سایت تکثیر در اسارت کشور است.

ربیعی گفت: تولد گوزن‌های جدید امسال د ر ۱۰ سال اخیر بی سابقه بود و بیشترین جمعیت را داشتیم.

رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش محیط زیست مازندران با بیان اینکه ۶۵ درصد موالید تاکنون بقا یافتند و جوان سازی جمعیت انجام شد، افزود: با تولد گوزن‌های زرد به جمعیت موجود دشت ناز ۲۵ درصد اضافه شده است.

او گفت: مرکز اسارت گوزن زرد در ۶ استان کشور فعال است و ۳۰۰ راس گوزن زرد در اسارت داریم.

ربیعی افزود: افزایش جمعیت گونه‌های شاخص از جمله گوزن زرد در اولویت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد.

رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش محیط زیست مازندران گفت: برنامه حفاظت برای حفظ گوزن‌ها با تدابیر و شدت بیشتری در فصل زایش به صورت شبانه روزی درمنطقه انجام می‌گیرد.

او افزود: گوزن زرد ایرانی از نظر ارزش حفاظتی جزء گونه‌های در معرض خطر انقراض سازمان بین‌المللی حفظ حیات وحش قرار دارد.

گوزن‌های زرد چه می‌خورند؟

رضایی یکی از محیط بان‌های پناهگاه دشت ناز ساری می‌گوید: کاشت جو و ذخیره سازی آن در فضای این پناهگاه جهت تغذیه کمکی گوزن‌ها در فصول سرد سال از اقدامات اداره حفاظت محیط زیست به منظور افزایش و تکثیر این گونه نادر است.

او افزود: در برخی از فصول سال هم به این گوزن‌ها ذرت سبز می‌دهیم و غذادهی به گوزن‌های زرد از طریق تراکتور انجام می‌شود.

رضایی گفت: گوزن‌ها به صدای تراکتور عادت کردند و با شنیدن صدا به سمت آن حرکت می‌کنند.

این محیط بان افزود: پس از به دنیا آمدن گوزن‌ها مسئولیت برای نگهداری و مراقبت از آن‌ها بیشتر می‌شود و مراقب هستیم تا دیگر حیوانات آن‌ها را شکار نکنند.

گشت‌های شبانه روزی برای نجات جان گوزن‌های زرد ایرانی

پناهگاه دشت ناز ساری در فضایى از جنگل‌هاى جلگه‌اى قرار گرفته که در سال ۱۳۴۶ تحت حفاظت قرار گرفت و در سال ۱۳۵۴ به عنوان پناهگاه حیات وحش نامیده شد.

هادیان رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان میاندورود گفت: پناهگاه حیات وحش دشت ناز ساری حدود ۵۵ هکتار وسعت دارد و مرکز اصلی تکثیر در اسارت زیرگونه در آستانه انقراض گوزن زرد ایرانی است.

او افزود: این پناهگاه یکی از بهترین و تنها مرکز تکثیر گوزن‌های زرد ایرانی است.

هادیان گفت: تا امروز حدود ۶۵ راس از این گونه به استان‌های دیگر انتقال یافت و امسال ۹ راس گوساله به جمعیت این گوزن‌ها اضافه شد.

او با بیان اینکه در سال‌های گذشته آسیب و تلفات به گوزن زرد زیاد بود، افزود: با اقدامات تیم حفاظتی و گشت شبانه روزی مرتب توانستیم تلفات را کاهش دهیم.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان میاندورود گفت: ۱۲ راس گوساله گوزن داشتیم که  برخی‌ها به صورت طبیعی مرگ داشتند و ۹ راس به جمعیت گوزن‌ها اضافه کردیم.

پایش الکترونیکی گوزن زرد در پناهگاه دشت ناز ساری

حسینعلی ابراهیمی مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران با بیان اینکه پایش الکترونیکی گوزن زرد برای اولین بار در پناهگاه حیات وحش دشت ناز راه اندازی شده است، گفت: برنامه‌های حفاظتی امسال در این پناهگاه اجرا شده که در طول چندین سال گذشته بی سابقه بوده است.

او افزود: به عنوان نمونه  به همه همکاران اداره کل محیط زیست ابلاغ کردیم که در زمان زایش گوزن‌ها به صورت شبانه روزی در پناهگاه کشیک باشند تا بره گوزن‌ها از گزند حیوانات گوشت خوار مصون باشند.

ابراهیمی گفت: اقدامات همه جانبه برای حفاظت از گونه‌های حیات وحش در استان شروع شده و این کار‌ها در مجموع، حال حیات وحش استان را خوب کرده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران افزود: با راه اندازی سامانه الکترونیکی حفاظتی در پناهگاه حیات وحش دشت ناز ساری، حلقه حفاظتی این پناهگاه از لحاظ فیزیکی و نرم افزاری تکمیل شده است.

ابراهیمی گفت: این سامانه که نخستین بار در کشور در پناهگاه حیات وحش دشت ناز ساری عملیاتی شد، مجهز به دوریین نظارت تصویری با حساسیت بالا است و محیط بابان در کمترین زمان در جریان خطرات ناشی از آتش سوزی و تعرض به حیات وحش قرار می‌گیرند.

او تعقیب تصویری تعرض کنندگان به پناهگاه و ذخیره سازی تصاویر را از مزیت‌های اصلی این سامانه بیان کرد.

منطقه حفاظت شده دشت ناز ساری در ۲۵ کیلومتری شمال شرق ساری واقع است و در این منطقه ۴۴۷ گونه گیاهی شامل ممرز، راش، توسکا، انجیلی ولیلکی رویش دارد.

مازندران دارای ۴ پناهگاه حیات وحش در میانکاله بهشهر، فریدونکنار، کیاسر و دشت ناز ساری است و توجه ویژه مسئولان به گونه‌های با ارزش جانوری در این پناهگاه‌ها می‌تواند از خطر انقراض آن‌ها جلوگیری کند.

گزارش از سیده حکیمه موسوی ازنی

انتهای پیام/ م