به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد ، یکی از ویژگی‌های بارز مردم خراسان شمالی پایبندی و توجه به برگزاری آئین‌ها و آداب و رسوم مذهبی است.
مهم‌ترین این روزها، دهه اول ماه محرم به‌ویژه، روز‌های تاسوعا و عاشورا است که مراسم عزاداری خاص برگزار میشود.
باتوجه به گذشت ۱۴۰۰ سال از مصیبت شهادت امام حسین (ع) و یاران وفادارش، اما هنوز هم مراسم عزاداری با همان رنگ و بوی نابی که در گذشته داشته، برگزار میشود، رنگ و بویی که هیچگاه غبار فراموشی به خود نمی‌گیرد و هرساله با فرا رسیدن ایام محرم، جانی تازه به خود می‌گیرد.
آیین‌ها و سنت‌هایی که ریشه در هویت فرهنگی و همچنین تاریخی به قدمت بیش از هزار سال دارد، و فقط عشق و ارادت به خاندان عصمت و طهارت است که سبب برپایی این آیین‌ها شده و این میراث معنوی را تا کنون برای ما حفظ کرده است.
ثبت ۱۴ آیین عزاداری محرم خراسان شمالی در میراث معنوی کشور
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد ،گفت: میراث فرهنگی باتوجه به وظایف خود در زمینه ثبت میراث ناملموس معنوی و بر اساس دستورالعمل‌های ثبت شده، اقدام به ثبت ملی آیین‌های عاشورایی در قالب ۱۴ پرونده میراث ناملموس کرده است.
یزدان پناه این آیین‌های ثبت شده پیشین را شامل «تعزیه ترک‌ها و تعزیه کرد‌های شمال خراسان، بیل گردانی بنی اسد، آیین نخل گردانی ، علم گردانی جاجرم، پرده خوانی روز عاشورای خراسان شمالی، تعزیه خوانی بجنورد، آیین شام غریبان، آیین علم بندان، آیین سینه زنی حسن، حسین و آیین یازدهم محرم امامزاده کوران اسفراین» عنوان کرد.
نحوه برگزاری مراسم پرده خوانی
مجالس تعزیه یا پرده خوانی از آیین‌های معنوی و یکی از رسوم دیرین مردم خراسان شمالی است که در ماه محرم و ماه صفر برگذار میشود.
تعزیه نوعی شبیه سازی است که در یک محوطه، با حضور مردم توسط چند نفر انجام می‌گیرد که در نقش قهرمانان کربلا و با لباس‌های مخصوص و ابزار جنگی وهمراه با دهل و شیپور، نیزه، شمشیر ایفای نقش می‌کنند.
بیشترین تعزیه‌ای که در استان خراسان شمالی اجرا میشود تعزیه حضرت عباس (ع) و بعد از آن تعزیه حضرت علی اکبر(ع) است.
از لحاظ سابقه راه اندازی تعزیه در شهرستان‌های گرمه و جاجرم از قدمت بالایی برخوردار است و شهرستان‌های بجنورد و شیروان بیشترین جمعیت تعزیه خوانان استان را در خود دارند.
اجرای تعزیه، دارای دو گروه مخالف خوانی (دشمنان خاندان رسول (ص) و اولیا) و موافق خوانی (خاندان رسول اکرم (ص) و اصحاب آنان) است.
گروه‌های تعزیه خوانی صحنه هایی، چون ورود امام حسین (ع) به کربلا، فرود کاروان آن حضرت در این سرزمین، لشکرکشی حر بن یزید ریاحی و عمر بن سعد و شهادت حضرت اباعبدالحسین (ع)، علی اکبر (ع)، علی اصغر (ع)، قاسم بن الحسن (ع)، ابالفضل العباس (ع) و دیگر شهدای کربلا به همراه اسارت خاندان رسول اکرم (ص) را به تصویر می‌کشند.
پرده خوان که درویش نامیده میشود با آگاهی از برخی روایات مذهبی و صوتی خوش، بیانی جذاب و رسا آن‌ها را توصیف می‌کند.
پرده خوان معمولا پارچه‌ای سیاه یا سبز بر سر می‌بندد و یا به جای پارچه، کلاهی سیاه یا سبز بر سر می‌گذارد. او به هنگام پرده خوانی نخست طومار را به دیوار نصب و سپس آن را باز می‌کند.
پارچه سبز روی پرده را کم کم کنار می‌زند و با چوب دستی خود که «مطرق» یا «مطراق» نام دارد، به تصاویر مجالس پرده اشاره و با بیان مقدمه‌ای کار خود را آغاز می‌کند.
برخی از نسخه‌های تعزیه خوانی بجنورد، این فرهنگ شفاهی که به صورت سینه به سینه تا به امروز مانده است بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد و هم اکنون بیش از ۳۰ گروه تعزیه خوانی در این استان فعالیت دارند.
مراحل پرده خوانی
مراحل پرده خوانی شامل پیش واقعه خوانی، مناجات و فضائل خوانی، مناقب خوانی و نقل قصه و حدیث است. پرده خوان در پایان با لحنی سوزناک گریزی به صحرای کربلا می‌زند و به نوحه و ندبه می‌پردازد.
پرده‌های درویشی معمولا از جنس کرباس و همچون طومار است که در حدود سه یا چهار متر طول و یک و نیم تا دو متر عرض دارد.
در این پرده‌ها شمایل حضرت عباس (ع) با دستانی از بدن جدا، طفلان مسلم، خیمه‌های سوزان، قیام مختار، مجلس جن و انس، معراج پیامبر (ص) به همراه براق، کوثر، ضامن آهو کشیده میشود.
شماری از پرده خوانان از روی طوماری که در دست دارند، داستان واقعه‌های پرده را می‌خوانند.
ابزار و اشیاء وپوشش درویش (پیراهن، شلوار، دستار، عبا) در رنگ‌های سیاه و سفید
روی پرده‌هایی که پرده‌های نقل خوانده میشود، مجالسی از وقایع زندگانی پیامبر (ص) و برخی غزوات ایشان و حضرت علی (ع)، حوادث زندگی ائمه و وقایع کربلا، صحنه‌هایی از بهشت و جهنم و برخی واقعه‌های برگرفته از قصص، احادیث و باور‌های عامه درباره روز قیامت و کیفر و پاداش گناهکاران و مؤمنان به تصویر درآمده اند.
گرچه پرده خوانان با نیت ثواب بردن و ثواب رساندن و تحریک احساسات مذهبی تماشاگران به پرده خوانی می‌پردازند، اما پرده خوانان از راه پرده خوانی کسب معاش نیز می‌کنند از اینرو در میان و یا در پایان هر مجلس پولی به رسم تبرک از مردم دریافت می‌کنند.
تعزیه ترک‌ها و کرد‌های خراسان شمالی
ترک‌های خراسان شمالی بخشی از اقوام ترک تبارِ ساکنِ خراسان هستند که به زبان ترکی خراسانی تکلم می‌کنند و از لحاظ جمعیتی یکی از گرو‌های قومی در استان‌های خراسان به شمار می‌روند؛ و همچنین کرد‌های خراسان در منطقه وسیعی از نواحی شمال خراسان زندگی می‌کنند و از لحاظ جمعیتی یکی از گروه‌های قومی در استان‌های خراسان به شمار می‌روند.
تعزیه این دو قوم اصیل، نمایش و آیینی نمایشی مذهبی با چهارچوبی خاص ویکی از جلوه‌های ماه محرم است که وقایع مذهبی، داستان‌های تاریخی، اساطیر و قصه‌های عامیانه را بازگو می‌کند.
حیدری معاون هنری اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد ، گفت: هر سال در ایام محرم گروه‌های تعزیه‌خوانی به روایات صحنه‌هایی از عاشورا می‌پردازند که امسال نیز ۳۵ گروه در نقاط مختلف شهری و روستایی تعزیه‌خوانی خواهند کرد.
او با اشاره به اینکه در شهرستان بجنورد امسال ۳۵ گروه اجرای تعزیه دارند، افزود: این گروه‌ها درضلع‌های مختلف امامزاده سید عباس (ع) بجنورد و در روستا‌های باغچق، بدرانلو و درصوفیان تعزیه خوانی می‌کنند.
نمایش تعزیه در استان خراسان شمالی علاقه‌مندان فراوانی دارد و به همین دلیل گروه‌های زیادی از هنرمندان شبیه خوان در جای جای این استان به برگزاری این آیین می‌پردازند.
تعزیه بنی اسد(بیل گردانی)
تعزیه بنی اسد (بیل گردانی) تعزیه بنی اسد یکی از رسوم دیرین مردم خراسان شمالی است که در عزاداری ماه محرم و در دوازدهمین روز محرم برگزار میشود.
تعزیه بنی اسد (حمل بیل) نوعی شبیه سازی است از طایفه بنی اسعد که در واقعه عاشورا، پیکر مطهر امام حسین (ع) و دیگر شهدا را پس از این که سه روز در بیابان (صحرای کربلا) مانده بود با بیل و ابزار دیگر به خاک سپردند.
این آیین یک مرشد و رهبر دارد که نوحه‌های اصیل و خاصی را قرائت می‌کند و مردم در پاسخ به نوحه‌ها با اشک و مویه می‌کنند ومراسم تشیع نمادین شهدای کربلا را برگزار می‌کنند.
آیین علم گردانی در جاجرم
عَلَم گردانی یکی از آئین‌های مذهبی مردم جاجرم است که برای زنده نگه داشتن واقعه عاشورا و عزاداری امام حسین (ع) در نهمین شب محرم (عاشورا) برگزار میشود.
در آئین علم گردانی، علم‌های هیئت‌های شهر جاجرم که نشانه علاقه مندی به خاندان پیامبر (ص) است در شهر به حرکت در می‌آیند.
شرکت کنندگان در مراسم علم گردانی با اجتماع در داخل حسینیه بزرگ شهر با شور هر چه تمام‌تر علم گردانی می‌کنند.
علم‌ها با پارچه‌های رنگی قرمز و سبز بسته میشود و پنجهٔ فلزی از در بالای علم قرار می‌گیرد.
آئین شام غریبان در بجنورد
آیین شام غریبان یک آیین معنوی و یکی از رسوم دیرین مردم خراسان شمالی است که در عزاداری ماه محرم و در دهمین شب محرم برگزار میشود.
مردم عزادار استان با حضور در مساجد و حسینیه‌های شهر‌ها و روستا‌ها با نوحه سرایی و مداحی برای غربت و تنهایی قافله سالار دشت نینوا زینب کبری (س) در شب شام غریبان، هر هیئت با شمع‌هایی که در دست داشتند محله به محله می‌رفتند و در آن شب، همه چراغ‌های خانه‌ها را خاموش می‌کنند و در هر محل و یا منطقه‌ای که می‌رسند توقف کرده به عزاداری و همدردی با اسرای کاروان امام حسین (ع) کرده و اقدام به نوحه سرائی می‌کنند، این مراسم در دیگر شهرستان‌های خراسان شمالی نیز برگزار میشود.
انتهای پیام/ ر
نویسنده: فاطمه رستمی
