سَد یا بند چیست؟

سَدو یا اگر بخواهیم نام فارسی آن را بکار ببریم، «بَند» در واقع مانعی است که در جلوی جریان آب و برای مهار کردن آن ساخته می‌شود. سد دیواری محکم است که به منظور مهار کردن یا تغییر مسیر آب در عرض دره یا میان دو کوه و در مسیر رود ایجاد می‌کنند. در پشت سد، دریاچه‌ای درست می‌شود که آبش را اندوخته می‌کنند تا در موقع نیاز از آن استفاده کنند.

ببینید: لحظه باز شدن ۳دریچه اضطراری تخلیه آب سد دز پس از حدود ۵۰ سال

سد‌ها در نگهداری و استفاده از منابع آب و زمین به انسان یاری می‌رسانند. سدی که در جای مناسب ساخته می‌شود، می‌تواند جلوی بسیاری از سیل‌ها و طغیان‌های آبی را بگیرد. در دریاچه‌های پشت سدها، آب آشامیدنی مورد نیاز مردم و چارپایان اندوخته می‌شود. با ساختن هر سد، بسیاری از زمین‌های خشک به زیر کشت می‌روند.

جاری شدن آب از سدها، ماشین‌هایی به نام توربین را به حرکت درمی‌آورد و این‌ها نیز به نوبهٔ خود، مولّدهای برق را به چرخش درمی‌آورند و نیروی برق پدیدمی‌آورند.

انواع سد‌ها

سد‌های سنگریز

سد‌های سنگریز ، خودبخود غیر همگن هستند و حتماً باید یک بافت آب بند در مرکز آن قرار گرفته باشد.

شکل این سد‌ها درست مانند سد ناهمگن خاکی با هسته رسی است با این تفاوت که در مرکز سد به جای رس از سنگ ریزه نفوذ ناپذیر استفاده می‌شود و در دور تا دور سد سنگریزه‌های دشت‌تر ریخته می‌شود.

در برخی موارد رویه سد را به جای سنگریزه با بتن می‌پوشانند که در آنصورت دیگر نیازی به هسته آب بند نیست. اینگونه سد‌ها اغلب از نوع بلند بوده و در برابر زلزله بسیار مقاوم هستند.

ببینید: نمایی از سد زیبای گلستان در گنبد کاووس

سنگ‌های ریخته شده برای سد بایستی خاصیت‌هایی از قبیل جذب کم آب، سایش کم، مقاومت فشاری بالا و در برابر سرد و گرم شدن مقاومت خوبی داشته باشند.

سد‌های بتنی وزنی

این سد‌ها عمدتاً کوتاه هستند و ارتفاع آن‌ها بین ۱۵ تا ۲۰ متر است، این سد‌ها به دلیل وزن زیادی که با بتن برای آن بوجود می‌آورند بر اثر فشار آب حرکت نمی‌کند و از جای خود تکان نمی‌خورد.

در این نوع سد سرریز شدن آب مشکلی ایجاد نمی‌کند. این سد‌ها در دره‌های عریض ساخته می‌شوند. این نوع سد در برابر تغییر درجه حرارت نیز هیچ‌گونه حساسیتی ندارد.

سد‌های بتنی قوسی

این سد‌ها معمولاً در در‌های باریک با شیب زیاد و از جنس سنگ اجرا می‌گردد و می‌تواند دو قوسی نیز باشند و در راستای عمود‌ی و افقی در ره دو حالت قوس داشته باشند.

حسن این سد‌ها این است که اگر به هر علتی در بدنه آن‌ها ترک ایجاد شود خود نیروی فشار اعمالی از جانب آب پشت سد باعث هم آمدن این ترک‌ها (ترک‌های حرارتی) می‌شود.

سد‌های بتنی پشت بند دار

سد‌های پشت بند دار از نوع بلند هستند و با عث جلوگیری از خمش‌های زیاد در بتن می‌شوند و برای تصور آن می‌توان اینگونه آنرا تشبیه کرد که دیواری بلند را که دارای پی در زمین است با تیرچه‌هایی در پشت آن نیز محکم نگه داشته شود تا فرو نریزد.

سد‌های خاکی

سد‌های خاکی مصالحشان را از همان منطقه احداث و یا نواحی نزدیک تأمین می‌کنند، و اصولاً دارای هسته رسی هستند.

رس بر اثر تماس با آب مانع نفوذ و انتقال آب و رطوبت می‌گردد و مانند نوعی عایق رطوبتی عمل می‌کند.

اگر عمده مصالح تشکیل دهنده سد خاکی یکسان باشند، سد را همگن می‌گویند و در غیر اینصورت ناهمگن. اگر کل سد خاکی از رس باشد سد خاکی همگن است، اما اگر هسته مرکزی سد رس باشد و دور هسته مرکزی را با سنگ‌های دانه درشت پر کرده باشند، سد غیر همگن محسوب می‌شود.

ببینید: ویدئویی از لحظه مر‌گبار فرو ریختن سد در برزیل

از نظر تحلیل و آنالیز این نوع سد‌ها بسیار حساس هستند و در عین حال از نظر اجرا و پیاده سازی ساده‌تر هستند.

اجرای این سد در رودخانه‌های عریض ساده‌تر است. مصالح این سد اعم از ریز دانه و درشت دانه بایستی در دسترس باشد.

این سد‌ها برای زمین‌هایی نامناسب از نظر مقاومت مناسب‌ترین نوع سد هستند.

سد‌های لاستیکی

این سد‌های اغلب بر روی رودخانه‌های فصلی زده می‌شود و این سد‌ها از جنس لاستیک هستند که در زمان مورد نیاز این سد‌ها را از باد پر می‌کنند و این عمل باد کردن حجم سد را بالا می‌برد و سد مانع عبور آب می‌گردد. از این نوع سد که کوتاه نیز است در شمال کشور خودمان نیز وجود دارد.

معرفی سد‌های معروف جهان

• سد الکفره (Sadd al Kafara) قدیمی‌ترین سد شناخته شدهٔ جهان در ۱۱ کیلومتری جنوب شرقی حلوان مصر بین سال‌های ۲۷۵۰ تا ۲۹۵۰ قبل از میلاد (حدود ۵۰۰۰ سال قبل) با طول ۱۱۵ و ارتفاع ۱۲ متر ساخته شده‌است.
• سد هوور تا پیش از احداث سد گراند کولیی، بزرگترین سازه بتنی و بزرگترین نیروگاه برق‌آبی در جهان بود.
• سد گراند کولیی بزرگ‌ترین سازه بتنی آمریکای شمالی است و روی رودخانه کلمبیا در واشینگتن بسته شده‌است.
• سد اسوان سدی غول پیکر بر روی رود نیل

انتهای پیام/