تمامی نقشه‌هایی که برای پایتخت کشیده شد + تصاویر
به نظر می‌رسد که تهران یک شهر نیست بلکه چند شهر به‌هم‌پیوسته است که در گذر زمان برایش نقشه‌های بسیار کشیده اند.
به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، روزگاری بود که تهران غریب بود میان ایرانیان! دهاتی بود پای کوه، حوالی ری قدیم و مساحتش به یک کیلومترمربع هم نمی‌رسید. تا اینکه حدود ۴۵۰ سال پیش شاه‌طهماسب صفوی دور خانه‌های تهران دیوار کشید تا این ده، شهری شود برای خودش! این حصار ۱۱۴ برج و ۴ دروازه داشت و درواقع تهران را به یک دژ نظامی تبدیل کرد برای حفاظت از پایتخت که آن موقع قزوین بود.
البته از هوای ییلاقی تهران و آب و باغ و میوه فراوان در این دهات نیز نباید گذشت که اقامت‌های طولانی شاهان صفوی در تهران را در پی داشت. ۲۳۰ سال پیش هم آغامحمدخان قاجار تهران را به پایتختی برگزید. آن موقع مساحت تهران حدود ۴ کیلومترمربع بود. حصار‌های دوره صفوی تا دوره ناصرالدین‌شاه باقی بود تا اینکه شاه قاجار هوس کرد تهران را به شیوه شهر‌های اروپایی بسازد.
طهران ناصری به تقلید از پاریس!
نقشه عهد ناصری را می‌توان نخستین نقشه جامع تهران پیش از دوران مدرن شهرسازی نامید؛ نقشه‌ای برای نوسازی پایتخت. این نقشه برخلاف نقشه‌های قبلی دارالخلافه که معمولا توسط مهندسان غربی از وضع موجود تهیه می‌شد، مانند طرح‌های جامع امروزی درواقع برنامه‌ای بود برای آینده شهر. موسیو بوهلر، مهندس فرانسوی آمد و به همراه گروهی برای تهران طرح و نقشه‌ای ریختند با شکلی ۸ ضلعی به تقلید از پاریس. بر اساس این نقشه شهر باید بزرگ‌تر می‌شد و به همین دلیل حصار‌های قدیمی را تخریب کردند.
البته تا پیش از آن تهران برای جمعیت ۱۵۰ هزارنفری‌اش دیگر جا نداشت و بخشی از تهرانی‌ها بیرون حصار‌ها خانه داشتند. بر اساس نقشه جدید مساحت تهران شد ۱۹ کیلومترمربع. پس‌ازآن دارالخلافه ناصری بود با ۱۲ دروازه؛ دولت، شمیران، خراسان، یوسف‌آباد، دوشان تپه، دولاب، باغ‌شاه، قزوین، گمرک، حرم عبدالعظیم (ع)، غار و خانی‌آباد.
مدرن سازی بی‌قاعده!
از سال ۱۳۰۰ و در دوره پهلوی اول برنامه نوسازی تهران به تخریب حصار‌های ناصری و اغلب دروازه‌های قدیمی منجر شد. در این نوسازی تعریض معابر برای حرکت راحت‌تر خودرو‌ها و همچنین خیابان‌کشی بر اساس الگوی معابر شهر‌های اروپایی در دستور کار بود و نکته مهم اینکه این نوسازی نیز بدون نقشه بود و گسترش پایتخت تا چند دهه بعدی نیز کاملاً بی‌قاعده پیش رفت. مساحت تهران در آن دوره ۳۰ کیلومترمربع بود.
شمال اعیان‌نشین، جنوب کارگر نشین!
طرح جامع قانون اساسی شهر است! بر اساس آن طرح دیگری با نام طرح تفصیلی شکل می‌گیرد که روی نقشه‌هایی دقیق، جزییات را به‌تفصیل مشخص می‌کند. این طرح درنهایت الگویی برای توسعه شهر در مقیاس محله‌ها و کوچه‌ها و حتی پلاک‌های شهری در اختیار می‌گذارد تا نوسازی شهر درگذر زمان بر اساس نقشه و برنامه معین پیش برود. در تهران مطالعات نخستین طرح جامع در دهه ۱۳۴۰ آغاز شد و ۹ سال بعد اولین طرح جامع پایتخت شکل گرفت.
بیشتر بخوانید: نقشه تهران گردی در ایام نوروز + تصاویر
این طرح ویژگی‌های مهمی داشت و البته حواشی هم کم نداشت. بر اساس این طرح که افقی ۲۵ ساله داشت تهران به چند محدوده مجزا تقسیم می‌شد؛ قسمت شمالی اعیان‌نشین، قسمت شرقی کارمند نشین و قسمت جنوبی کارگر نشین بود. بخش مرکزی نیز به بازار و کاربری تجاری اختصاص داشت و اماکن تفرجگاهی در اراضی غربی شهر که آن زمان خالی و بایر بودند راه‌اندازی می‌شد.
همین تقسیم‌بندی اقتصادی و به‌نوعی تبعیض آلود ضعف اصلی این نقشه بود و برای تهران مشکلات عمده‌ای پیش آورد که هنوز هم گریبان گیر پایتخت است. درواقع این طرح نگاهی آمرانه و غیرمنعطف به شهر داشت و در آن از پویایی طرح‌های مدرن خبری نبود. همین‌که کارمندان در این‌سوی شهر سکونت داشتند و تفرجگاه‌ها در آن‌سوی دیگر شهر بودند به‌تن‌هایی ضعف این طرح را به رخ می‌کشد.
سودجویی آگاهان از نقشه!
نخستین طرح جامع تهران حاشیه مهمی داشت؛ فرصتی شد برای فریب و سودجویی. به دلیل محدودیت روش‌های اطلاع‌رسانی در آن دوره و البته برخی پنهان‌کاری‌های عمدی، افراد عادی به اطلاعات دقیق این طرح دسترسی کامل نداشتند. در این شرایط گروهی از درباریان، مقامات شهرداری وقت و ثروتمندان بانفوذ با آگاهی از تحولات ناشی از اجرای این طرح توانستند برای خودشان منافع کلان ایجاد کنند.
برای مثال فرد ثروتمندی می‌آمد و تمامی خانه‌های یک محدوده را به قیمت پایین می‌خرید، چون می‌دانست قرار است این خانه‌ها در مسیر یک بزرگراه قرار بگیرند و به املاک تجاری باارزش تبدیل شوند. توسعه شتابان نوسازی در دهه ۵۰ باعث شد بخش‌هایی از تهران بر اساس این طرح جامع شکل بگیرد، اما با وقوع انقلاب اسلامی، این طرح کند و حتی متوقف شد. مساحت تهران در آن زمان ۵۰۰ کیلومترمربع بود.
نقشه‌ای که اصلاً اجرا نشد
طی دهه ۶۰ همزمان با جنگ تحمیلی سیمای پایتخت نیز تا حدی تغییر کرد. با افزایش جمعیت در اواخر این دهه بالاخره مطالعات طرح جامع جدیدی توسط وزارت مسکن آغاز شد، ولی این طرح هم که به طرح ساماندهی معروف بود به دلایل مختلف ازجمله تحولات اجتماعی ناشی از افزایش مهاجرت به تهران و همچنین گسترش محدوده شهری اصلاً به مرحله اجرا نرسید.
حفظ حریم شهر
در ابتدای دهه ۸۰ تهران دیگر شهری نو بود با جغرافیایی جدید و جمعیتی جدید و البته ظاهری جدید؛ کلانشهری شلوغ با مساحت بیش از ۷۰۰ کیلومترمربع. طی سال‌های ۸۲ تا ۸۵ طرح جامع جدیدی برای پایتخت تهیه شد که بر اساس تجربیات قبلی و با مطالعات دقیق‌تر و بر اساس استاندارد‌های مدرن شهرسازی بود. این طرح در سال ۸۶ به تصویب رسید و طرح تفصیلی آن نیز در سال ۹۰ تهیه و ابتدای سال ۹۱ به شهرداری‌های مناطق ابلاغ شد.
این طرح جامع که حالا معیار عمل در نوسازی پایتخت است یک ویژگی مهم دارد؛ پویایی و انعطاف‌پذیری برای پاسخگویی به نیاز‌های رو به رشد و متغیر زندگی در کلان‌شهر. علاوه بر آن نقشه‌های تفصیلی این طرح جامع در دسترس عموم قرار دارد. ویژگی دیگر این طرح تأکید بر محدودیت مساحت پایتخت و جلوگیری از گسترش آن است.
راهکارش نیز ممنوعیت ساخت‌وساز در ارتفاعات و حریم شهری و همچنین تکمیل کمربند سبز پایتخت است. کمربند سبز تهران که همین‌الان هم موجود است و فقط باید تکمیل شود شامل اراضی جنگلی طبیعی و مصنوعی است. این محدوده سبز دورتادور تهران را فرامی‌گیرد و برای ساخت‌وساز در شهر حریمی مشخص را حفظ می‌کند.
منبع:فارس
انتهای پیام/
