به گزارش خبرنگارحوزه سینما گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛ نزدیک به دو هفته دیگر سی امین دوره جشنواره بین المللی کودک و نوجوان در شهر اصفهان برگزار می‌شود و در راستای این جشنواره موضوعاتی هستند که نیاز به بررسی بیشتر دارد. ساختار انیمیشن یکی از موضوعاتی است که در تولیدات کودک و نوجوان اهمیت زیادی دارد و میتواند با ساخت این گونه کارها، استقبال کودکان و نوجوانان را به همراه داشته باشد و حتی به ظهور فیلمسازان جوان در عرصه انیمیشن کمک کند. در نشستی که در باشگاه خبرنگاران جوان برگزار شد، بهرام عظیمی کارگردان و کاریکاتوریست، حمید سهرابی انیماتور و حامد جعفری تهیه‌کننده انیمیشن «فیلشاه» به نکاتی از جمله نجات انیمیشن اشاره کردند که در ادامه گفتگوی ما در این زمینه را می‌خوانید.

 

 

باشگاه خبرنگاران جوان - به عنوان اولین سوال به نظر شما تأثیر انیمیشن روی جامعه و توان آن در پاسخگویی به مطالبات خانواد‌ه‌ها چقدر است؟

بهرام عظیمی: اینکه بچه‌ها باهوش‌تر شدند به نظرم ارتباط چندانی به هوش ندارد. بچه‌های امروز تیزتر و زرنگ‌تر هستند و به قدری اطلاعات در اختیارشان قرار می‌گیرد که ما حس می‌کنیم باهوش‌تر از زمان کودکی ما هستند در صورتی که به نظر من این طور نیست. پس ما باید حواسمان را خیلی بیشتر جمع کنیم یا ساختار انیمیشن‌هایمان به گونه‌ای باشد که بچه های الان بتواند آن را درک کنند.

اگر بخواهیم بچه‌های امروز را با خودمان مقایسه کنیم. آن زمان چون امکانات دیگری نبود و فقط  یک تلویزیون بود و ما فقط کارتون می‌دیدیم پس کارتون‌های آن زمان خیلی بیشتر روی ما تأثیر می‌گذاشت و این تأثیر به گونه‌ای بود که الان حداقل هر کدام از ما که شاید هم نسل باشیم، صحبت از یک‌سری انیمیشن‌های مشترک می‌کنیم. آن زمان به گونه‌ای بود که همه ما این انیمیشن‌ها را دیده بودیم و مخصوصا آدم‌هایی به سن من که حول و حوش 50 سال داریم حتی هر فیلم یا سریالی که شما بگویید را به ذهنمان سپرده‌ایم و به خاطر داریم و حس‌مان این است که آنها خیلی بیشتر روی ما تاثیر می‌گذاشت ولی حقیقتش این است که الآن من بخواهم به کودکی خودم برگردم و بگویم انیمیشن‌هایی که آن زمان پخش می‌شد چه تأثیری روی آموزش من داشته یا پدر و مادرم بخواهند در مورد این قضیه صحبت کنند به بن‌بست می‌خوریم.

واقعا انیمیشن‌هایی که آن زمان می‌دیدیم و احساس می‌کنیم از انیمیشن‌های الآن بهتر بود، حداقل از نظر خون و خونریزی، جنگ، درگیری و مبارزه خبری نبود.

باشگاه خبرنگاران جوان - در ادامه بحث این سوال پیش می‌آید آیا انیمیشن‌های آن زمان از نظر تربیتی و اخلاقی روی ما تأثیر گذاشته است؟
 
بهرام عظیمی: من خودم هر چه فکر می‌کنم می‌گویم نه، اما ذهنیت من را به عنوان یک انسانی که الان در عرصه تولید انیمیشن فعالیت می‌کند بازتر کرده به خاطر اینکه انیمیشن‌هایی از آن موقع در ذهن من مانده که رویاپردازانه، تخیلی و فانتزی بودند و به من که الان کار هنری می‌کنم خیلی کمک کرده زیرا می‌دانم که اگر به این سمت بروم می‌توانم تأثیر زیادی روی کودک بگذارم.

کودک نیز برای من فرقی نمی‌کند که کودک دوره قبل یا جدید و یا کودک دوره‌های آینده باشد. کودکان به تخیل احتیاج دارند. به گمانم فقط ما به صورت مداوم درگیر آموزه‌های اخلاقی از طریق انیمیشن هستیم یعنی در این قضیه افراط می‌کنیم.
 

 

به نظر من یک کودک اگر بخواهد آموزش ببیند پدر و مادر، مدرسه، دوستان، تلویزیون، رسانه‌ها و در کنار آن انیمیشن می‌تواند شخصیت او را تا اندازه‌ای بسازد ولی ما تا اندازه زیادی درگیر آموزه‌های اخلاقی در انیمیشن‌هایمان هستیم. در صورتی که انیمیشن‌های موفق خارجی جنبه سرگرمی‌شان نسبت به آموزه‌های اخلاقی متمرکزتر شده‌اند و البته این آموزه‌های اخلاقی در تمام انیمیشن‌هایشان وجود دارد.

زمانی که ما در انیمیشن‌هایمان موسیقی نداشته باشیم کاری از پیش نمی‌بریم یعنی به این زودی نمی‌توانیم پیام‌هایمان را از طریق انیمیشن به کودکان‌مان یاد بدهیم.

حمید سهرابی:‌ می‌دانیم که اگر بخواهیم به زمان گذشته برگردیم متوجه می‌شویم بعد از مدتی که تکلیف سینما مشخص شد، انیمیشن به نوعی بازوی پرداخت به تخیلات و رویاپردازی را به عهده گرفت و به واسطه نوع و شکلی که داشت کم‌کم مخاطبش را به سمت کودک برد و بعدها روانشناسی کودک، روی انیمیشن تأثیراتی گذاشت و هم‌پای هم جلو رفت.

باشگاه خبرنگاران جوان - برداشت درستی از مخاطب کودک نداریم؟

حمید سهرابی:‌ اتفاقی که در انیمیشن امروز دنیا داریم و متعاقبا به خود ما هم برمی‌گردد این است که تقریبا برداشت اشتباهی از مخاطب کودک داریم و دیگر برای او انیمیشن نمی‌سازیم و اگر می‌سازیم خیلی به چشم نمی‌آید و در قالب پروژه‌های بزرگ گنجانده نمی‌شود.

اینکه ما با انیمیشن‌های نسل خودمان ارتباط برقرار می‌کردیم دلایل مختلفی داشت، یکی از این دلایل این بود که کودکان در سن خردسالی با خطی بودن و سطح بودن بیشتر از حجم بودن آشنا بودند اما اکنون کودک آشفته شده چون انیمیشن‌هایی که در سطح هستند را کمتر می‌بیند و یا ساختارش به هم ریخته است، به عنوان نمونه بعضی از کودکان با اسباب بازی‌هایشان بازی می‌کردند به خاطر همین تکنیک‌های عروسکی برای بچه‌ها خیلی جذاب بود اما الان این موضوع خیلی کم‌رنگ شده زیرا ما سعی کردیم کودکان را بزرگتر از سن‌شان کنیم و دنیای تخیل و رویا را از آنها گرفتیم و خیلی منطقی با آنها برخورد می‌کنیم.


در سینمای امروز دیگر کمتر کاراکتر شناسنامه‌دار می‌بینیم و همین نگرش به صورت تدریجی در انیمیشن هم رخنه می‌کند و با این روند کودک به مرور زمان سردرگم می‌شود زیرا کودکان تا حدودی کمتر از محیط تأثیر پذیرفته‌اند و هنوز قالب‌های کهن و اسطوره‌ای و دیدن قهرمان در آنها وجود دارد، شخصیت‌هایی که شناسنامه‌دار هستند. اینها هنوز می‌خواهند بد و خوب را بفهمند و ما بد و خوب را به آنها نمی‌دهیم.

انیمیشن ما هم اکنون به سمتی می‌رود که الگوهای اسطوره‌ای را در انیمیشن از دست می‌دهیم و کاراکتر ذاتا بد و خوب را به فراموشی سپرده‌ایم.

امروزه الگویی برای کودکان ساخته نمی‌شود و برای بزرگسال هم با مروری بر آنچه در سینمای دنیا ساخته می‌شود متوجه می‌شویم که کاراکترها را بیشتر به سمت شخصیت‌های خاکستری می‌برند و دچار نوعی آشفتگی شده‌ایم.

خوشبختانه گویا اروپایی‌ها تا حدودی واقع‌بین‌تر هستند و با در نظر گرفتن الگوی مشخص، کودکان را تربیت می‌کنند.
 

 

 
 
یکی از نقدهایی که من به صورت جدی به انیمیشن وارد می‌کنم روی داستان و محتوا است. متأسفانه در داخل کشور به نوعی به تولیدات کشورهای دیگر نگاه می‌کنیم و چون الگو از آنجا می‌آید سعی می‌کنیم که به آن سمت برویم و فضا را به سمت فضای شبه روشنفکری سوق دهیم.

هم اکنون انیمیشن ما تحت تأثیر جریانات دیگری چون نبود سرمایه‌گذاری مناسب و مشکل آکادمیک است. البته میزان تولید فیلم‌های انیمیشنی ما برخلاف آنچه تصور می‌شود خوب است اما هنوز بر سر اینکه آیا فیلم خوب و تاثیرگذار می‌سازیم یا نه تا حدودی شک دارم. به خاطر همین به نظر می‌رسد که انیمیشن‌های ما صرفا به پیام‌های اخلاقی پررنگ یا سرگرمی‌های بی‌محتوا محدود شده است.

ما امروزه اپیزودهای کوتاه انیمیشنی داریم که فقط دیالوگ دارد و اگر دوبله را از آن بگیریم حرفی برای گفتن ندارد.

حامد جعفری: در خصوص تاثیر انیمیشن بر جامعه، بخش مهم ماجرا خیال‌پردازی است یعنی آن چیزی که باعث افزایش تاثیرگذاری انیمیشن روی کودکان و نوجوانان می‌شود، بخش خیال‌پردازی تولیدات انیمیشنی است که کودک با آن خیال‌پردازی می‌کند و سبک زندگی را به کودک منتقل خواهد کرد، و همین است که ما می‌بینیم در حوزه‌های مختلفی که تعریف شده بحث اثرگذاری حائز اهمیت است.

اما آن چیزی که به نظرم نقص محسوب می‌شود این است که به نظر من، ما دو مورد را در نظر نگرفته‌ایم. اول اینکه به جای آنکه قصه محور به انیمیشن نگاه کنیم، مسئله محور به آن نگاه می‌کنیم یعنی فلان دستگاه، فلان نهاد بودجه‌ای دارد و می‌خواهد انیمیشن‌هایی را با اهداف خاص بسازد و تبدیل این اهداف به فیلمنامه کار سختی است. این آثار عموما هم آثار مطلوبی به حساب نمی‌آیند و توجه خاصی به کودک ندارند.

باشگاه خبرنگاران جوان - تولید آثار انیمیشنی سفارشی از کجا نشات می‌گیرد؟

بهرام عظیمی: مشکلی که ما داریم مدیریت انیمیشن است. ما مدیریت انیمیشن واحدی نداریم که واقعا بخواهیم مستقیم به آن بپردازیم. هر جایی که بودجه دارد به سراغ تولید انیمیشن می‌رود زیرا بسیاری از نهادها می‌دانند که هم اکنون کاربرد انیمیشن بیشتر برای بزرگسال‌ها است پس بنابراین در تولید آثار انیمیشنی توجهی به کودکان نمی‌کنند.

از طرف دیگر ما افرادی را داریم که در عرصه تولید انیمیشن فعالیت می‌کنند و بخش عمده‌ای از کارمان را با هدف کسب درآمد انجام می‌دهیم.


افراد، تیم‌ها و شرکت‌ها با هم متفاوت هستند به عنوان مثال مخاطب برای من خیلی مهم است. منتها با تمام این حرف‌ها به خاطر آنکه زندگی و اموراتم بگذرد مجبورم در برخی از مواقع به مدیری تن بدهم که قبولش ندارم. پس لطمه دوم را ما به عرصه انیمیشن زدیم زیرا به نوعی مجبور به تولید انیمیشن سفارشی بودیم.

حمید سهرابی: نکته و مشکل قابل تأمل اینجاست که اکثر افراد فعال در عرصه انیمیشن از عرصه‌های دیگری به این عرصه آمده‌اند و شیفته انیمیشن شده‌اند.

اما ما که سال‌هاست در این عرصه فعالیت داریم می‌توانستیم به دلیل وجود مشکلات مادی این عرصه را رها کنیم و به سراغ کارهای دیگر برویم اما ذات این هنر فعالانش را نگه می‌دارد.
 

 

باشگاه خبرنگاران جوان - انیمیشن چه تأثیری روی جهت دهی فکری و زندگی خانواده‌ها می‌تواند داشته باشد؟

حمید سهرابی: ما باید قبل از تولید یک اثر انیمیشنی خط مشی‌های آن را مشخص کنیم و فکر می‌کنم بهتر است ساختار هنر را در اثرمان حفظ کنیم البته کمبود این مسئله در انیمیشن‌مان مشاهده می‌شود.


حامد جعفری: ما در سینمای خودمان برخلاف انیمیشن توجه چندانی به لزوم وجود استوری برد نداریم و این در صورتی است که کمتر فیلم سینمایی را در سطح جهان می‌بینیم که استوری برد نداشته باشد، زیرا در غیر این صورت نمی‌دانند که اثر به چه سمتی می‌رود.

کل پروژه هم استوری برد می‌خواهد یعنی باید مشخص شود که بر اساس چه پارامترهایی روی آن سرمایه‌گذاری می‌شود و بر اساس کدام پارامترها این سرمایه برمی‌گردد.

به نظر من تأثیرگذاری، رابطه مستقیمی با فروش دارد یعنی شما می‌توانید به ازای هر مخاطب پولی را کسب کنید و اگر کار اثرگذاری نساخته باشید، با فروش خوبی مواجه نیستید.

اینها نشان دهنده این است که اگر قرار بود کورمال کورمال این مسیر را برویم در این سال ها باید راه را پیدا می‌کردیم زیرا می‌توانستیم با سنجیدن کاری که نفروخته به پارامترهای تاثیرگذار برسیم .

در اصل فروش فیلم سینمایی به معنای مخاطب است. بنابراین وقتی ما با پدیده‌ای به نام سینمای کودک مواجهیم که عملا باید در مقایسه با سایر ژانرهای سینمایی فروش بیشتری داشته باشد ولی فروش کمی دارد، یعنی که ما نتوانستیم آن تأثیرگذاری لازم را داشته باشیم.
 

 

نکته دیگر این است که وقتی یک پدیده‌ای در جایی شکل می‌گیرد برای ماندگاری باید گردش مالی مقرون به صرفه‌ای داشته باشد. انیمیشن از زمان شکل‌گیری در کشور ما هیچ وقت گردش مالی نداشته و همیشه یک تزریق مالی مختصری از سمت یک دستگاهی اتفاق افتاده و این نتوانسته چرخه را یک بار بچرخاند.
 

مشکل ما در عرصه انیمیشن کشور این است که امنیت سرمایه‌گذاری وجود ندارد و دلیل آن هم تولید آثار انیمیشنی توسط نهادهای مختلف و تولید آثار بی‌کیفیت است.

در این میان همین نهادها پس از اینکه با امر بازنگشتن سرمایه اولیه مواجه می‌شوند تولید انیمیشن را کار اشتباهی می‌دانند در صورتی که اگر همین بودجه به درستی سرمایه‌گذاری می‌شد و به حمایت از تولیدکننده اختصاص پیدا می‌کرد موفق می‌شدیم.

منافع عوامل تولید در خود تولید نهفته است؛ یعنی کسی که تولید می‌کند سودش را هم در همانجا می‌برد و در این صورت انگیزه‌ای برای جذب مخاطب ندارد. برخی از مدیران ما مدیرانی هستند که بدون رعایت پارامترهای لازم سرمایه‌گذاری کرده‌اند و شکست خورده‌اند. در اصل تا به امروز هیچ کسی به حمایت درست از فعالان عرصه انیمیشن نپرداخته است.

بهرام عظیمی: در اصل ما پتانسیل و قابلیت تولید آثار سینمایی انیمیشنی را نداریم اما به یکباره اثری تولید می‌شود که موفق می‌شود. ما بچه‌های خلاق، آرتیست و نابغه کم نداریم اما برای تولید یک فیلم سینمایی کم هستند و البته کار آنها خوب است و جای تقدیر دارد. در اینجا باید بگویم ما به شدت مشکل تکنیکی داریم و در شرایط فعلی باید حمایت شویم.

امروزه هیچ برنامه خاصی پشت فیلم‌های سینمایی انیمیشنی تولید شده در داخل کشور نیست و همه چیز بر پایه گذشت چند آرتیست و پافشاری کارگردان شکل می‌گیرد.

بچه‌های ما تا اندازه‌ای از انیمیشن ایرانی زده شده‌اند در صورتی که برای تولید یک اثر کیفی نیاز به صرف زمان و دلدادگی زیادی داریم تا بتوانیم مخاطبان خودمان را پیدا کنیم و این امر با تولید یک یا دو انیمیشن محقق نمی‌شود. یک برنامه‌ریزی باید باشد که این قضیه شکل بگیرد.

امروزه اگر انیمیشن خوبی هم داشته باشیم نمی‌توانیم ارزیابی کنیم که تا چه اندازه تاثیرگذار است زیرا انیمیشنی روی کودکان تأثیر می‌گذارد که مدت زمان خاصی را روایت کند و مخاطب را به دنبال خودش بکشاند و این طی سال‌ها اتفاق می‌افتد.

 

 

امروز نباید توقع داشته باشیم که اگر یک اثر کیفی ساختیم همه کودکان با آن ارتباط برقرار کنند زیرا تا قبل از اینکه کودکی به دبستان برود نمی‌توانید از وی انتظار داشته باشید که با آثار انیمیشنی به راحتی ارتباط برقرار کند زیرا در این سن فقط به دنبال سرگرمی است.

تکرار برای کودکان بسیار مهم است و این چیزی است که ما آن را در کارهای‌مان لحاظ نمی‌کنیم. اگر می‌خواهیم انیمیشنی بسازیم که روی کودکان تأثیرگذار باشد باید اثرمان را برای مخاطبی بسازیم که به مدرسه رفته و نسبت به محیط اطرافش آگاهی داشته باشد. بنابراین باید بدانیم که زمان می‌برد تا کودکان از انیمیشنی که ما ساخته‌ایم برداشت مناسب و دلخواه کنند.

باشگاه خبرنگاران جوان - چرا خطرناکترین شخصیت‌های یک انیمیشن خوب تا این اندازه برای کودکان شیرین و لذت‌بخش است؟

حمید سهرابی: بر اساس آنچه که یک کارگردان برنامه‌ریزی کرده قرار بر این نیست که خطرناک‌ترین شخصیت‌های انیمیشن تا این اندازه بی‌رحم و واقعی باشند که کودک از آنها بترسد.
 
 
ما خیلی بی‌مطالعه با بچه‌ها برخورد می‌کنیم و آنها را در حد تجربه‌های خودمان می‌شناسیم و من وقتی بر اساس همین دیدگاه اقدام به تولید اثری کرده و زمان طولانی را صرف آن می‌کنم متوجه می‌شوم که تأثیر چندانی روی مخاطب نگذاشته است.

ما در انیمشن مطلقا توجهی به پارامترهای جذب مخاطبان در سنین مختلف نمی‌کنیم زیرا مدیرانی که حامی فعالان عرصه انیمیشن به حساب می‌آیند دغدغه این موضوع را ندارند.

امروزه ما برنامه‌ای برای مقابله با انیمیشن‌های کشورهای دیگر نداریم و در فضای فعلی نمی‌توان به کودکان پرداخت و در این میان اگر نویسنده‌ای به سراغ نگارش اثری برای کودکان برود، کار قابل تقدیری کرده زیرا سایر دست اندرکاران تولید آثار انیمیشنی به دنبال کار خودشان هستند.

ما این آشفتگی‌ها را در کشور خودمان داریم ضمن اینکه به جریان‌هایی اعتقاد داریم که به آنها نمی‌پردازیم و در زمان پردازش به آنها با مشکلات اولیه مواجه می‌شویم که اگر بخواهیم مفهوم اخلاقی را مستقیم منتقل کنیم تأثیر چندانی ندارید زیرا کودکان نسبت به آن دافعه نشان می‌دهند و درک درستی از انیمیشن خوب دارند.

 

 

باشگاه خبرنگاران جوان - یکی از بعدهای انیمیشن‌ها بحث عاشقانه‌ای است که با همه سنین ارتباط برقرار می‌کند. آیا ما برای اخذ مجوز تولید برای انیمیشن‌هایی که چنین بعدی دارند، مشکل داریم؟ و به طور کلی پروسه اخذ تولید آثار انیمیشنی به چه نحو است؟

حامد جعفری: به نظر می‌رسد نکته مهمی در این میان وجود دارد و آن آشفتگی موجود حاکم بر عرصه انیمیشن است البته ما برای پروژه‌های اخیر خود به درب بسته‌ای نخوردیم و این به معنای نبود درب‌های بسته نیست.

نکته دوم این است که در دنیا برای حوزه‌هایی چون حوزه کودک سیاست‌گذاری وجود دارد و استانداردهایی تعریف می‌شود اما ما در کشورمان استانداردی نداریم که بتوانیم بر اساس آن به مجاز یا غیرمجاز بودن تولید یک اثر اشاره کنیم لذا کاملا همان اوضاع آشفته وجود دارد و مورد به مورد فرق می‌کند.

از طرف دیگر از لحاظ آسیب‌شناسی‌های انجام شده جمع‌بندی‌هایی داشتیم که به نظر می‌رسد دنیا نیز به همین سمت حرکت کرده است.

انیمیشن تیم محور است و مشکل ما این است که در کشور کمپانی‌های فعال در عرصه انیمیشن وجود ندارند یا اگر هم هست افرادی هستند که تلاش می‌کنند به خاطر وضع موجود از ایران بروند زیرا جنس کمپانی انیمیشن با جنس شرکت‌های دیگر متفاوت است و رشد انیمیشن و کارهای هنری شبیه انسان است و همه اجزا را می‌خواهد تا کمپانی‌اش را شکل بدهد.

وقتی قرار است که این کمپانی شکل بگیرد مسیر سخت می‌شود زیرا ابعاد وسیع هزینه‌بری دارد و گذر از این مسیر نیازمند شکل‌گیری تیم‌های متعددی چون تیم بازاریابی و تیم تولید است به عنوان مثال ما نمی‌توانیم توقع داشته باشیم که کودک ما با حک تصویر کاراکترهای انیمیشنی داخلی روی لوازم تحریر از آنها استقبال کنند زیرا این کاراکترها پیشینه‌ای ندارند.
 

 

***در پایان این نشست جمع‌بندی که از این گفتگو حاصل شد را از نظر می‌گذرانید:

بهرام عظیمی: راه حل نجات انیمیشن این مملکت این است که ما را متخصص بدانند و به حال خودمان رهایمان کنند و فقط موضوع بدهند.

اگر ما را به حال خودمان رها کنند به سراغ خط قرمزها نمی‌رویم.

حمید سهرابی: کار کردن در انیمیشن بسیار سخت است و در این شرایط تا همین اندازه که کار می‌شود خوب است البته در این میان باید یک نقد را جدی گرفت و آن این است که همه به دنبال تولید کارهای بزرگی هستند که در حد و اندازه‌شان نیست به عنوان مثال یک سریال ساز به دنبال تولید فیلم سینمایی است در صورتی که می‌تواند سریال‌ساز خوبی باشد و...

حامد جعفری: معمولا ما با افرادی مواجهیم که نه تنها خودشان موضوع را نمی‌شناسند بلکه در مورد آن می‌خواهند به ما رهنمود هم بدهند. به نظر من بهترین حالت این است که فضای عمومی برای سرمایه‌گذاری وجود داشته باشد و اگر قرار بر حمایت است آن را به بعد از تولید موکول کنند زیرا حمایت در تولید سم است.


گفتگو از اشکان منصوری
 
 
انتهای پیام/