به گزارش گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان؛پس از وقوع حادثه آتش سوزی و فرو ریختن ساختمان 17 طبقه پلاسکو در روز سی ام دی ماه 1395 که به شهادت 16 تن از آتش نشانان انجامید، سوالات متعددی در مورد این حادثه از سوی شهروندان مطرح شد که امکان پاسخ دهی به آنها درآن زمان باتوجه به شرایط موجود وجود نداشت و برای پاسخ به هر یک از این سوالات نیاز به بررسی کارشناسی در فرصت های لازم بود.

 

به هر حال با همکاری مدیران و کارشناسان حوزه های معاونت عملیات و همچنین معاونت پیشگیری سازمان آتش نشانی تهران به برخی از این سوالات پاسخ داده شده، که در ادامه به آن پرداخته شده است.

هر چند رعایت اصول ایمنی برای آتش نشانان یک اصل مهم تلقی می گردد و اهمیت این مسئله در شهر تهران که روزانه حوادث مهم و خطرناکی را تجربه میکند مضاعف می گردد، اما توجه به وظیفه ذاتی محول شده به آتش نشانی، یعنی نجات جان و مال مردم و وجود خطرات و ریسکهای پر شمار، فضای کاری پیچیده ای را برای این قشر ایثارگر رقم زده و ورود به محیطهایی که تهدیدی جدی برای سلامتی و حتی زندگی آنان می باشد را نیز اجتناب ناپذیر می نماید. در حادثه پلاسکو چالش وجود حریقی گسترده و پیش رونده(با توجه به وجود مواد قابل اشتعال بسیار بیش از ظرفیت تحمل بار حرارتی ساختمان و عدم وجود هرگونه تمهید و مانعی برای جلوگیری از گسترش حریق) در طبقات فوقانی و از طرفی عدم توجه افراد حاضر در ساختمان، به هشدارهای پی در پی آتش نشانان مبنی بر خروج فوری از ساختمان، تنها به منظور نجات بخشی از اموال یا مدارک و مستندات، حتی تا دقایقی قبل از فرو ریزش کلی،(وجود تصاویر و فیلمهای قابل دسترس از آن لحظات) تبدیل به یکی از چالش های بزرگ موجود در آن لحظات گردیده بود.

استناد این موضوع به مبحث مقاوم سازی سازه های فلزی در برابر حریق است که براساس مقررات ملی ساختمان و استانداردهای بین المللی نظیر NFPA و IBS و EN الزام به مقاوم سازی اینگونه سازه ها حداکثر تا 4 ساعت و در برخی استانداردها تا 3 ساعت شده است.

اولاً اندازه گیری مقاومت سازه های فلزی در برابر حریق بر حسب ساعت براساس آتش استاندارد تعریف شده در استاندارد مربوطه می باشد که درجه حرارت محیط به صورت پیوسته در معرض 750 درجه سانتی گراد قرار میگیرد و در تمام مدتی که فلز با پوشش انجام شده در معرض آتش استاندارد و با درجه حرارت ثابت قرار دارد نباید مشخصات مکانیکی از قبیل میزان تحمل نیروهای فشاری و یا خمش تغییر کند. وجود این اصل در طراحی و ساخت سازه های فلزی به دلایل زیر هرگز منجر به صدور دستورالعمل تخلیه برای آتش نشانان تبدیل نشده است. 

الف – تضمینی برای انکه اجزای سازه در برابر دمای 750 درجه سانتی گراد و به مدت تعیین شده قرار گرفته باشند وجود ندارد چون مخصوصاً در حریق های کند سوز(سلولزی) دما به صورت تدریجی افزایش می یابد و علاوه بر آن تزریق آب به نقاط مختلف شرایط را برای کاهش دما به میزان قابل توجه کاهش می دهد.

تحمل دمای 17 ساعته برج با سازه فلزی در اسپانیا، تحمل 20 ساعته برج دبی، تحمل دو ساعته حریق کروز تهران برای سازه بدون هرگونه پوشش حتی اجر و گچ، تحمل 20 ساعته ساختمان فلزی انبار لوازم در اسفند ماه 1395 و نظایر آن شاهدی بر این مدعا می باشد. 

ب-در شرایط خاص ممکن است دما به بیش از حد دمای 750 درجه سانتی گراد برسد که این موضوع نیز زمان تحمل سازه فلزی را کاهش می دهد.

ج-وجود مسیرهای تهویه اجازه افزایش دما را از حدی معین نمی دهد. این مسیرهای تهویه می تواند طبیعی و از طریق شیشه های شکسته شده پنجره ها انجام شود. 

دستورالعمل مقاوم سازی صرفاً برای ساخت و ساز است و مقاومت واقعی سازه در زمان بروز آتش سوزی به فاکتورهای متعددی از قبیل موارد فوق وابسته است و بنابراین تعیین هرگونه زمان مشخص برای تخلیه یک عمل غیرممکن و کاملاً خطرناک برای آتش نشانان و مردم است و به همین جهت در هیچ استاندارد عملیاتی آتش نشانی ملی و یا بین المللی این مدت زمان مشخص نشده است و صرفاً این موضوع از رصد شرایط سازه ای در زمان عملیات اطفاء حریق قابل احصاء می باشد.

مع الوصف همه آتش نشانان تمامی کشورها اعم از صنعتی، در حال توسعه و یا توسعه نیافته تا زمانی که جان انسانها در محل حادثه و یا حریق در خطر است و چنانچه آتش نشانان احساس کنند نجات مردم ریسک خطر مصدومیت و حتی شهادت را در پی دارد آنها موظف به انجام این موضوع هستند و بیان این مسئله که طبق قانون و مقررات باید پس از یک ساعت از گذشت حریق دستور تخلیه صادر می گردید، صرفا برداشتی از یک مسئله علمی است. اصولا این موضوع یک مسئله علمی که از بیان یک حقیقت در شرایط پایدار آزمایشگاهی نشات گرفته و بایستی در زمان طراحی و ساخت یک سازه مورد توجه مهندسان و معماران قرار گیرد نمی تواند برای یک تیم آتش نشانی که با اجرای عملیات اطفایی نمودار رشد حرارتی محیط را دائما بر هم می زند نمی تواند به عنوان یک قانون مطلق مورد استفاده قرار گیرد هرچند اصولا مسائل علمی در آموزه های آتش نشانی مورد توجه قرار می گیرد، البته تلاش نمایندگان محترم شورا در تبدیل و تصویب این قانون و ابلاغ آن به سازمان آتش نشانی و پذیرش مسولیت اجرای آن توسط نمایندگان محترم قابل تقدیر خواهد بود.

1-در ساعت 10:30 پس از اطفا حریق در طبقه دهم، دستور تخلیه حدود پنجاه در صد از نیروهای حاضر در ساختمان صادر می گردد(تصاویر مستند و اظهارات شاهدین)، و تعداد آتش نشانان به حد اقل ممکن می رسد.

2-در ساعت 10:53 سقف های طبقات یازده و ده بر روی کف طبقه دهم ریزش نموده که باعث محبوس شدن تعدادی از آتش نشانان در این طبقه می گردد که با توجه به درخواست کمک همکاران گرفتار، تعدادی از آتش نشانان علی رغم مشخص بودن میزان خطر اقدام به خارج ساختن آتش نشانان می نمایند که آقایان فخرالدین گودرزی و بهنام میرزاخانی و رحمان شکری از نجات یافتگان می باشند که البته آقای میرزا خانی به فیض شهادت نائل آمدند.

3-در ساعت 11:02 با ریزش بخش شمالی ساختمان، افراد محبوس شده به همراه دیگر آتش نشانان به پایین سقوط می نمایند.

4-در ساعت 11:02 دستور خروج فوری کلیه آتش نشانها صادر می گردد و کلیه تمهیدات برای خروج سریعتر در نظر گرفته می شود تا ساعت 11:33 که زمان فرو ریزش کلی بوده حدود 50 نفر از آتش نشانان از محیط خارج می شوند و در زمان ریزش کلی، یک نفر از فرماندهان که مسولیت اطمینان از خروج همه آتش نشانان را به عهده داشته موفق به خروج نمی گردد.

در تعاریف استفاده از تشک نجات اینگونه مطرح است که هرگاه استفاده از دیگر تکنیکهای نجات مانند استفاده از نردبانها و یا نجات از ارتفاع با طناب میسر نبود، می توان از تشک های نجات استفاده نمود، که البته هیچ تضمینی توسط کارخانه های سازنده در سالم ماندن افرادی که روی تشک می پرند نیز ارائه نمی شودو حتی در توصیه های وارده توسط سازندگان، آتش نشانان از انجام پرشهای تمرینی روی آن نهی شده اند.

از طرف دیگر نکات مهمی در خصوص ویژگیهای این وسیله و شرایط استفاده از آن بایستی مد نظر باشد.

تشکهای نجات معمولا از جنس pvc بوده و در برابر پارگی و حرارت کاملا آسیب پذیر می باشد.

وجود فضای مناسب، به منظور قرار گرفتن در موقعیتی که افراد بتوانند پس از پریدن درست در وسط آن فرود آیند. 

ریزش واضح و قابل مشاهده و مداوم اجسام(غالباًشیشه) از طبقات فوقانی که بطور قطع ضمن آسیب زدن و از کارانداختن این وسیله، تهدیدی جدی برای سلامتی حداقل 6 آتش نشانی که برای راه اندازی آن اقدام مینمودند بود.

از طرفی وجود برآمدگی ساختمان که مانع از قرارگیری تشک در موقعیت مناسب می گردید. لذا می توان با اطمینان گفت استفاده از تشک امکان پذیر نبوده است.

*آیا تجهیزات سازمان آتش نشانی برای اطفاء حریق پلاسکو کفایت می کرده است؟ 

دراین عملیات با توجه به حضور 7 بالابر و نردبان از 32 متری تا 54 متری و همچنین منابع آب کافی و خودروهای اطفایی و پشتیبانی مشکلی از نظر تجهیزاتی وجود نداشته است ولی مشکلاتی از قبیل تک شمشیری بودن تنها یک دستگاه پلکان که نفوذ همزمان به طبقات 10، 11، 12 را غیر ممکن ساخته بود و انجام هرگونه عملیات اطفاء را منوط به اطفاء کامل حریق طبقات پائین تر ساخته بود شرایط را بسیار دشوار نموده بود. علاوه بر آن از انجایی که بار حرارتی ساختمان در زمان ساخت ساختمان و حتی امروزه در طراحی سازه ها نظیر بارهای مرده و زنده(استاتیک و دینامیک) براساس مقررات ملی ساختمان لحاظ نمی شود ناپایداری ساختمان به دلیل نقاط ضعف ذکر شده ناپایدار بود. آتش نشانان نیز با توجه به حضور افراد در طبقات مختلف نمی توانستند قبل از تخلیه کامل مردم نسبت به تخلیه ساختمان اقدام نمایند. گرچه در پاسخ به سوالات قبل دستورات خلوت کردن ساختمان، تخلیه کامل به ترتیب در ساعات 10:30 و 11:02 نیز انجام شده بود.

 

در استانداردهای بین المللی تعریف شده، در حرفه آتش نشانی مواد بر اساس مواد اطفایی لازم برای اطفاء حریق، به چند دسته تقسیم می گردند:

گروه A شامل جامدات(از هر نوع)

گروه B شامل مایعات قابل اشتعال و گازها

گروه C شامل حریق های الکتریکی و.....

با در نظر گرفتن نوع سوختن مواد جامد که غالباً با عمق سوزی همراه است و ویژگیهای آب یعنی ظرفیت گرمایی بالا که قدرت خنک کنندگی آن را نسبت به مواد دیگر متمایز نموده و قابلیت نفوذ آن به اجسام به لحآظ ماهیت فیزیکی آن، و نیز توجه به موضوعاتی نظیر در دسترس بودن، آب را تبدیل به بهترین و موثرترین خاموش کننده برای حجم قابل توجهی از حریق های رخداده نموده است.

از این رو با در نظر گرفتن نوع و حجم کالاهای موجود در ساختمان(منسوجات و مبلمان) که تعیین کننده سرعت گسترش حریق و نرخ حرارت تولید شده می باشد بدون تردیدآب موثرترین ماده اطفایی بوده است، و طرح این مسئله که بایستی از کف یا ماده دیگری استفاده می شد پایه و اساس علمی نداشته و هدر دادن منابع را در پی داشت.

از لحاظ انتقال آب به طبقات فوقانی با توجه به تجهیزات موجود و بکار گیری شده در محل، یعنی استفاده هم زمان از چند دستگاه پمپهای NH30 منصوب بر روی خودروهای آتگو با قابلیت تامین فشار 15 اتمسفر و دبی 3000 لیتر در دقیقه، و پشتیبانی مناسب با استفاده از هیدرانت های محل و تانکرهای آب پشتیبان مشکلی وجود نداشت.

نیروهای جدیدالاستخدام پس از گذراندن دوره های مرتبط در مراکز آموزشی و کسب مهارت و مجوز های لازم به ایستگاههای عملیاتی منتقل میشوند. مهارت اندوزی و كسب تجربه در هر حادثه و حریقی به استمرار در حضور و شركت آتش نشانان و تداوم این مهم تحقق می پذیرد و این خود جزئی از شاخص های حائز اهمیت هر آتش نشانی در ادامه خدمت بشمار می آید. اصولاً عملكرد آتش نشانان در صحنه هر حادثه ای در قالب تیمی بوده و اعضاء هر تیم ممكن است از هر سابقه ای، تجربه و گروه سنی برخوردار باشند.

مصوبه به روز رسانی تجهیزات و امكانات سازمان آتش نشانی وخدمات ایمنی و ارتقای سطح آموزش در تاریخ 19خردادماه 1394 توسط شورای اسلامی شهرتهران مشتمل بر 3 ماده و 2 تبصره با شناسه 2065 تصویب و در مورخ 94.3.27 به شهرداری تهران ابلاغ گردید، براساس ماده یكم مصوبه مذكور شهرداری تهران موظف شده است در 3 محور به شرح ذیل اقدام به بروز رسانی تجهیزات؛امكانات و سطح آموزش کارکنان نماید.

 

الف)ارتقاء ناوگان خودرویی عملیات و پشتیبانی براساس استانداردهای بومی شده(در 7 ردیف)

ب) ارتقاء تجهیزات عملیاتی، تجهیزات مخابراتی، مكانیزاسیون و هوشمند سازی سامانه های ستاد فرماندهی(dispatching) 

ج) توسعه كمی و كیفی و ارتقاء سطح مهارت و آموزش كاركنان سازمان(در 4 ردیف)

باتوجه به تكلیف ماده سوم مصوبه فوق الذكر مبنی به تهیه سیستم مدیریت مالی و تامین اعتبار جهت اجرای بند 1 مصوبه صدرالاشاره، لایحه «تامین منابع مالی پایدار سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی و راهكارهای ارتقاء كیفی و كمی تجهیزات، امكانات و سطح آموزش شهروندان شهر تهران» توسط شهرداری تهران تهیه و در نهایت لایحه مذكور مشتمل بر مقدمه، 9 ماده، 4 تبصره و جداول پیوست با شناسه 2219 در جلسه دویست و هشتاد و چهارمین جلسه شورای اسلامی شهر تهران مورخ 31 مرداد ماه سال 1395 مورد تصویب قرار گرفت و در مورخ 95.6.20 به شهرداری تهران ابلاغ گردید. بر اساس مصوبه اخیر، پیش بینی شده است منابع مالی لازم برای ارتقاء و به روز رسانی تجهیزات و ناوگان خودرویی و عملیاتی آتش نشانی و ارتقاءسطح آموزش سازمان آتش نشانی از ابتدای سال 1396؛ مشتمل برتعدیل رقم عوارض ایمنی از 2 به 3 درصد برای ساختمانهای 12 طبقه و بالاتر و ساختمانهای غیر مسكونی مطابق ماده 1 و وضع بهای خدمات ایمنی برای كلیه واحدهای غیر مسكونی و واحدهای مسكونی 12 طبقه و بالاتر مطابق ماده 2 بر اساس فرمول های مندرج در متن مصوبه تامین گردد. پس از تامین منابع مالی از محل های اشاره شده، درچارچوب بودجه سرمایه ای سازمان آتش نشانی جهت مصارف مقرر در مصوبه به روز رسانی تجهیزات و امكانات سازمان آتش نشانی وخدمات ایمنی و ارتقای سطح آموزش هزینه خواهد شد.

ذکر این نکته ضروری است که خرید هلی کوپتر آتش نشانی در این لایحه دیده شده است.

الف- عدم وجود ضوابط ایمنی و آتش نشانی برای ساختمان های موجود در مقررات ملی ساختمان.

ب- عدم وجود الزام قانونی برای مالکین، مستاجران، کارکنان وکارگران به رعایت موارد ایمنی در ساختمان ها.

ج- ضعف قوانین کار، اتحادیه اصناف و بند 14 ماده 55 که در برخی موارد هم پوشانی و در برخی موارد دیگر خلا وجود دارد.

د- کمبود پرسنل بازرسی وزارت کار و عدم آشنایی آنان با موضوعات ایمنی و آتش نشانی و عدم توجه به اخطارها و دستورالعمل های ایمنی و آتش نشانی که از سوی آتش نشانی به آنها داده شده است.

هـ - ضعف سازه در برابر حرارت بار حرارتی موجود در ساختمان.

و- عدم توجه مالک، مستاجرین به اخطارها و هشدارهای آتش نشانی علیرغم بروز آتش سوزی های متعدد در آن ساختمان.

ز- ضعف اساسی در پلکان ساختمان(تک شمشیری و عدم وجود راه خروج دوم).

ح- عدم تمکین مردم برای تخلیه ساختمان تا چند دقیقه قبل از فروریزش کامل ساختمان.

با توجه به ظرفیت محدود آب هلی کوپتر، حفظ فاصله ایمن هلی کوپتر با ساختمان و همچنین توسعه حریق از ضلع شمال غرب به فروشگاهها و کارگاههای میانی ساختمان و بار حرارتی فوق العاده بالای حریق حدود 150 مگاوات وجود هلی کوپتر در اطفاء حریق ساختمان نمی توانست مناسب باشد.

هر چند بالگرد در سازمان های امدادی و فوریتی مانند آتش نشانی در دنیا مورد استفاده قرار میگیرد ولیكن در حادثه پلاسكو در اثر چرخش ملخ ها جریان پر حجم هوای ایجاد شده می توانست باعث تشدید و تسریع آتش سوزی در طبقات شده و ابتكار و قدرت عمل را از نیروهای عمل كننده در عملیات اطفاء را سلب می نماید. شایان ذكر است علاوه بر موارد ذکر شده گستردگی حریق و نیز فضای هوائی نامناسب در چهار ضلع حریق بدلیل وجود موانع تصنعی و طبیعی امكان عملیات با بالگرد را با مشكل مواجه می نمود.وقوع حریق در قلب هر طبقه و فاصله زیاد كانون حریق با محیط بیرونی عملاً هدف گیری كانون حریق توسط بالگرد را غیر ممكن می نمود و فقط اطفاء در نمای ساختمان میسر می بود.

از آنجا که برای استفاده آتش نشانان از دستگاه ردیاب با دقت کمتر از یک متر مورد نیاز میباشد و وجود چنین دستگاههایی که کاربرد درون ساختمانی داشته باشند وجود ندارد چون بدلیل مشکلات ورود امواج الکترومغناطیس در درون سازه ها، خطای جی پی اس به شدت افزایش می یابد و از طرفی با فرض آنکه این دستگاه بخواهد موقعیت آتش نشانان را در هر لحظه برای فرمانده بفرستد نیاز به فرستنده بیسیم بر روی جی پی اس میباشد که از نظر سلامتی و تولید انفجار در محیطهای دارای گازهای قابل انفجار بسیار خطرناک میباشد. امروزه از دستگاههای دی استرس یونیت که دارای سیستم صوتی برای آتش نشانان گم شده داخل دود و یا تودرتوی ساختمانها و طنابهای راهنما استفاده میشود که در پلاسکو کاربردی نداشته است ولی در برنامه تکمیل و بروز رسانی تجهیزات دیده شده است.

در خصوص عدم وجود بیسیمهای دیجیتال باید در نظر داشته باشیم که مهمترین فاکتور در تهیه بیسیم دیجیتال تامین باند فرکانسی در محدود یو اچ اف میباشد و به همین دلیل سازمان و شهرداری باید مجوز تخصیص این فرکانس از سازمان تنظیم مقررات را اخذ مینمودند که این موضوع از حدود ده سال پیش شروع شده است اما بدلیل محدودیت باند فرکانسی کشور و از طرف دیگر تمایل وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات به اختصاص تعداد معدود اپراتور تترا و یا شبکه دیجیتال هنوز مجوز شبکه بیسیم دیجیتال صادر نشده است و در آخرین مکاتبه ای که سازمان مذکور با سازمان آتش نشانی داشته است رسما اعلام نموده که در حال حاضر امکان صدور مجوز شبکه دیجیتال برای آتش نشانی وجود ندارد و باید از طریق اپراتور معرفی شده از طرف سازمان مذکور اقدام شود.

انتهای پیام/