به  گزارش خبرنگار حوزه سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، چالش در روابط ایران و آمریکا به رغم گذشت دو دهه، یکی از مناقشه انگیزترین مباحثی است که محافل سیاسی جهان به ویژه غرب همچنان با اشتیاق آن را دنبال می‌کنند. اقدامات خصمانه دولت آمریکا علیه ایران با توجه به خوی استکباری و خصلت استیلاطلبی ایالات متحده و نیز با عنایت به پیشینه بسیارخسارت‌بار ارتباط با این کشور، مانع از آن است که دولت و ملت بزرگ ایران بخواهند درهای رابطه را بر روی دولت امریکا به راحتی بگشایند. از جمله این اقدامات خصمانه که به انحای مختلف و در ابعاد گوناگون ازسوی آمریکا در طی 50 سال اخیر صورت گرفته، تحریم‌های اقتصادی علیه ایران است که این کشور تلاش کرده به سرکردگی انگلیس و رژیم صهیونیستی در سال‌های اخیرآن را تشدید کند. لذا جستار حاضر نگاهی است گذرا به مهمترین اقدامات خصومت آمیز آمریکا که درطی پنجاه سال علیه ملت بزرگ و متمدن ایران روا داشته است.
 
تاریخچه تحریم آمریکا در جهان و ایران
بررسی اجمالی از تاریخ تحریم‌های اقتصادی در سطح جهانی نشان می‌دهد که آمریکا همواره بزرگترین سهم را در کاربرد سیاست تحریم اقتصادی داشته است. در مجموع، دوسوم تحریم‌های اقتصادی جهان توسط دولت آمریکا اعمال گردیده است. در فاصله جنگ جهانی اول تا سال 1990 (تقریبا 75 سال)، 115 تحریم اقتصادی علیه کشورهای مختلف تصویب و به اجرا گذاشته شد که آمریکا مسئول 77 مورد از کل 115 تحریم‌های اقتصادی جهان، یعنی 67% کل تحریم‌ها در طی دوره 1990- 1918 بوده است. اما از سال 1990، به دنبال فروپاشی اتحادیه شوروی و پایان جنگ سرد، سهم آمریکا در کاربرد سیاست تحریم اقتصادی و تعداد تحریم‌های اقتصادی به شدت افزایش یافته است. به گونه‌ای که طی دوره 1999- 1990 سهم آمریکا در کل تحریم‌های اقتصادی جهان به 92% افزایش یافت. تنها در دوره اول ریاست جمهوری کلینتون دولت آمریکا 61 تحریم اقتصادی را علیه 35 کشور جهان، با جمعیتی بالغ بر 3/2 میلیارد نفر، یعنی 42% کل جمعیت جهان به اجرا گذاشت.
 
تاریخچه تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران
به طور کلی تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران را می‌توانبه 6 دوره اصلی تقسیم‌بندی نمود: 1.دوره گروگانگیری(60-1358) 2. دوره جنگ ایران- عراق (67-1361) 3. دوره بازسازی (71-1368)
4. دوره کلینتون، مهار دوجانبه (80-1372) 5. پس از واقعه 11 سپتامبر 2001  6. قطعنامه‌های شورای امنیت
 
تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران در سال‌های آغازین انقلاب اسلامی:

الف) دور نخست تحریم‌ها (سال‌های آغازین پس از پیروزی انقلاب)
-نخستین تحریم آمریکا در سال 1358 به دنبال جریان گروگان‌گیری در سفارت آمریکا بود که ایالات متحده 12 میلیارد دلار از دارایی‌های دولت ایران را مصادره کرد.
- در 15 آبان 1358 قراردادهای همکاری ایران و آمریکا لغو گردید و به فاصله کمتر از یک هفته صدور نفت ایران به آمریکا قطع شد.
- در 23 آبان 1358 کلیه ذخایر ارزی جمهوری اسلامی ایران در بانک‌های آمریکایی مسدود شد. دولت آمریکا همچنین از تصویب و پرداخت وام‌ها توسط مؤسسات مالی جهانی به ایران جلوگیری کرد.
- در 25 آبان 1358 صدور موادغذایی به ایران تحریم شد.
- در 21 آذر 1358 آمریکا متحدانش را جهت تحریم اقتصادی ایران تحت فشار قرار داد.
- 18 فروردین 1359 کارتر، در دستوری قطع روابط سیاسی و بازرگانی با جمهوری اسلامی ایران را اعلام کرد. کارتر صادرات انواع کالا (بجز موادغذایی و دارو)، مسافرت و حمل و نقل هوایی و دریایی به ایران و نیز معاملات مالی شامل اعطای وام جدید، خدمات سپرده و هرگونه انتقال وجه (به جز موارد خانوادگی) با ایران را تحریم کرد.
- در 28 فروردین 1359 آمریکاییان از هرگونه معامله مالی با ایرانیان منع شدند و آمریکا هر نوع واردات از ایران و تمامی سفرها به ایران یا از ایران را ممنوع کرد و تمامی تجهیزات نظامی خریداری شده یا سفارش داده شده توسط دولت ایران نیز، توقیف شد.
1- خرداد 1359 تحریم همه جانبه اقتصادی علیه ایران از سوی غرب تحقق یافت.
14- تیر 1359 همه سپرده‌ها و دارایی‌های دولت و بانک مرکزی ایران در بانک‌های آمریکا به دستور کارتر، مسدود شد.
 
ب) دور دوم تحریم‌ها (دوره جنگ ایران- عراق 1367- 1361)

- در طول جنگ ایران با عراق دولت ریگان حرکت بین‌المللی گسترده‌ای را برای جلوگیری از فروش تجهیزات نظامی به ایران سازمان داد تا مانع از پیروزی ایران در جنگ علیه عراق گردد.
- در خرداد 1363 دولت آمریکا به دلیل بمب‌گذاری در نیروگاه نظامی آمریکا در لبنان (با 241 کشته)، ایران را در لیست کشورهای حامی تروریسم قرار داد.
- 6 مهر 1363 ریگان، محدودیت‌های صادراتی بیشتری را برای صادرات تجهیزات نظامی با استفاده دوگانه به ایران صادر کرد.
- دولت آمریکا به نماینده خود در سازمان‌های مالی بین‌المللی مانند بانک جهانی ابلاغ کرد که با هرگونه وام و کمک مالی این سازمان‌ها به ایران مخالفت کنند و به تبع آن کمک‌‌هیا مالی آمریکا به این سازمان‌ها را به میزان وام‌هایی که می‌توانست به ایران تعلق گیرد، کاهش داد.
 
-در سال 1366 دولت ریگان ایران را در لیست کشورهایی قرار داد که در ترافیک بین‌المللی موادمخدر درگیر هستند و به همین سبب موانع بیشتری را در برابر صادرات و فروش تجهیزات نظامی ایران قرار داد و واردات از ایران را تحریم نمود.
- 4 آبان 1366 تمامی واردات از ایران به جز نشریات و مطالب برای نشر خبر و نیز محصولات تصفیه شده نفتی از کشورهای ثالث که از مواد خام نفتی ایرانی تهیه شده باشند، ممنوع شد.
-ریگان در 7 آبان 1366، ورود هرگونه کالاهای ایرانی به آمریکا؛ فروش فن‌آوری‌های دومنظوره به ایران؛ بین‌المللی کردن فروش فن‌آوری‌های پیشرفته به ایران؛ گنجاندن موضوع روابط فنی و اقتصادی با ایران در دستور کار اجلاس سران هفت کشور صنعتی جهان را مشمول تحریم اقتصادی کرد.
 
ج) دور سوم تحریم‌ها (دوره بازسازی 1371- 1368)

- پس از پایان جنگ ایران- عراق درسال 1367 و آغاز دوره بازسازی، به رغم اینکه درآبان 1370 (نوامبر 1991) دادگاه هیگ آمریکا را موظف کرد تا بابت پیش پرداخت‌های ایران برای قراردادهای نظامی ملغی شده مبلغ 278 میلیون دلار به ایران غرامت بپردازد، آمریکا نه تنها چیزی از تحریم‌ها را لغو نکرد، بلکه دور جدیدی از تحریم‌ها را برای تحقق نظام جدید بین‌المللی خود در منطقه خاورمیانه و سیاست مهار ایران در سال 1372 به اجرا درآورد.
 
-16 آبان 1368 وزارت خارجه آمریکا، 657 میلیون دلار از دارایی‌های مسدود شده ایران را به ایران انتقال داد، اما همچنان 900 میلیون دلار به اضافه تمامی دعاوی ایران برای «برنامه خریدهای نظامی خارجی» باقی مانده است.
- پس از شکست عراق در جنگ 1991 (1370) (حمله به آمریکا به عراق برای بیرون راندن آن از کویت)، به منظور جلوگیری از برتری یافتن ایران بر عراق و برهم خوردن توازن قوا در منطقه، آمریکا با تصویب قانون «منع گسترش تجهیزات نظامی ایران و عراق» در سال 1371 مجدداً اقدام به تنگ کردن حلقه تحریم اقتصادی ایران نمود.
 
د) دور چهارم تحریم‌ها (کلینتون؛ مهار دوجانبه 1380- 1372)

- این آغاز سیاست جدیدی بود که متعاقباً توسط دولت کلینتون تحت عنوان «مهار دوجانبه» مدون گردید. هدف سیاست مهار دوجانبه که دور جدیدی از تحریم‌های گسترده علیه ایران را آغاز کرد، عمدتاً مهار اقتصادی و نظامی ایران و جلوگیری از برتری یافتن آن برمنطقه بود. حدود  دو سال بعد از اجرای این قانون، برداشت بیشتر هیأت حاکمه آمریکا این بود که سیاست مهار ایران آن‌چنان که در ابتدا انتظار می‌رفت کارساز نبوده، لذا «کلینتون» در اسفند 1374 (مارس 1995 میلادی)، به دلیل آنچه که حمایت ج.ا.ا از تروریسم بین‌المللی و مخالفت با صلح خاورمیانه می‌نامید، هرگونه مشارکت شرکت‌های آمریکایی در توسعه صنعت نفت ایران را منع کرد و در اردیبهشت 1375 (مه 1996) کلیه مبادلات اقتصادی با ایران را تحریم نمود.
- در 1374 واشنگتن نخست به دستور کلینتون تحریم‌های کامل اقتصادی علیه ایران وضع نمود و سپس کنگره مجلس آمریکا با گذرانیدن قانون ایلسا هر شرکتی را که با ایران به میزان بیش از 20 میلیون دلار تجارت داشت را نیز تهدید به اعمال تحریم کرد.
_کلینتون در 16 اردیبهشت 1374 هرگونه تجارت (صادرات و واردات) و سرمایه‌گذاری متقابل بین ایران و آمریکا ممنوع شد. همچنین، هرگونه واردات نفت خام و محصولات تصفیه شده از مواد خام نفتی ایران و نیز فاینانس یا سرمایه‌گذاری تجاری در ایران را منع می‌کند. بهانه این تحریم، حمایت ایران از تروریسم بین‌المللی و تولید سلاح کشتار جمعی بیان شد.
_ 29 شهریور 1374 تصویب قانون موسوم به "داماتو" که براساس آن، رئیس جمهوری آمریکا اجازه یافت شرکت‌های غیر آمریکایی را که فن‌آوری‌های صنعت نفت را در اختیار ایران می‌گذارند، تحریم کند.
_ 15 مرداد 1375 کلینتون قانون داماتو (طرح از سوی آلفونس داماتو، سناتور جمهوری خواه آمریکا) را به امضاء رسانده که براساس آن شرکت‌های غیر آمریکایی که بیش از 40 میلیون دلار در سال در صنایع نفت و گاز ایران و لیبی سرمایه‌گذاری کنند مورد تحریم و مجازات اقتصادی آمریکا قرار خواهند گرفت.
_ 28 مرداد 1376 "قانون تحریم‌های ایران و لیبی" تشدید شد و تحریم‌های بیشتری برای کشورهای ثالث که به ایران صادرات دارند، قائل شدند.
_ با آغاز ریاست جمهوری جورج بوش روند تحریم اقتصادی ایران شدت دوباره‌ای یافت. در مرداد 1380 قانون تحریم ایران_ لیبی برای یک دوره پنج‌ساله تمدید شد.
 
ه_ دور پنجم تحریم‌ها (پس از واقعه سپتامبر 2001)

_ پس از واقعه 11 سپتامبر 2001، نگرانی دولت و افکار عمومی آمریکا نسبت به خطر تروریسم بین‌المللی گسترش سلاح‌های هسته‌ای و عملکرد رژیم‌های عراق و ایران به نحو بی‌سابقه‌ای افزایش یافت.
_ پس از سرنگونی حکومت صدام حسین و شکل گیری پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران، مسئله تحریم اقتصادی ایران به لحاظ کیفی با اعمال نفوذ آمریکا وارد مرحله کاملا متفاوتی شد و پای قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل هم به اعمال تحریم‌های همه‌جانبه علیه ایران بازگردد. تاکنون 6 قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل به صورت مستقیم بر ضد ایران صادر شده که اولین آنها به سال 1385 (2006) بر می‌گردد.
_ 3 آبان 1386 وزارت خزانه‌داری آمریکا با وارد ساختن اتهاماتی مضحک، حامی مالی نهادهای لیستی از بانک‌های ایرانی و تعدادی از نهادها و شرکت‌های وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در لیست تحریم‌های خود قرار داد و با استفاده از قدرت لابی‌های صهیونیستی چون تشکیلات "آیپاک"، بانک جهانی نیز اعلام کرد از دادن خدمات به این بانک‌ها و موسسات خودداری خواهد کرد.
_ از سال 1387 آمریکا امکان پرداخت بانکی دلار برای بانک‌ها و نهادهای ایرانی را ممنوع کرد. این تحریم براساس "مقررات تراکنش‌های ایرانیان" وزارت خزانه‌داری آمریکا از 20 آبان 1387 (10 نوامبر 2008) اعمال شد.
_ 8 مرداد 1388، تصویب تحریم شرکت‌های صادرکننده بنزین به ایران در مجلس سنای آمریکا
_ 27 خرداد 1389 مجلس نمایندگان آمریکا لایحه تحریم آن دسته از شرکت‌هایی که با ایران معاملات تجاری دارند را به تصویب درآورد؛ این اقدامات ضد ایرانی آمریکا دربر گیرنده "پست بانک ایران" می‌شود.
وزارت خزانه‌داری آمریکا همچنین 22 شرکت نفتی، انرژی  و بیمه که توسط ایران اداره می‌شود و در ایران و بخش‌های مختلف جهان از جمله لندن، سنگاپور و دبی فعالیت می‌کنند را مورد هدف قرار داده است.
_3 تیر 1389 کنگره آمریکا قانون تحمیل مجازات به شرکت‌هایی که محصولات نفت تصفیه شده با ارزش بیش از 5 میلیون دلار در سال به ایران را صادر می‌کنند، تصویب کرد. این قانون به طور موثر بانک‌های خارجی را در صورت تجارت با بانک‌های ایرانی و یا سپاه پاسداران از دسترسی به نظام مالی ایالات متحده محروم کرد.
_ در 7 آبان 1389 آمریکا تحریم‌های جدیدی را علیه 37 شرکت اروپایی و 5 نفر از شهروندان ایرانی که گفته می‌شود در بخش کشتیرانی ایران فعالیت دارند، اعمال کرده است.
_ در آذر 1389 وزارت خزانه‌داری ایالات متحده اعلام کرد که شرکت‌ها و بانک‌های نفت و گاز پارس، بیمه معلم، بانک مهر، بانک انصار، شرکت کشتیرانی لاینر ترانسپورت کیش و بنیاد تعاون سپاه را به فهرست سیاه تحریمی خود می‌افزاید.
_ در بهمن 1389 وزارت خزانه‌اری آمریکا، تحریم‌های جدیدی را بر ضد بانک رفاه ایران تحمیل کرد.
_20 تیر 1390 وزارت خزانه‌داری آمریکا بزرگترین شرکت حمل و نقل هوایی ایران (ایران ایر) و یکی از مهمترین اپراتورهای کشتیرانی در بنادر ایران را تحریم کرد.
_ 30 آبان 1390 ایالات متحده از ایران به عنوان منطقه‌ای برای شروع عملیات پولشوئی نام برد که در آن مراحلی برای منصرف کردن بانک‌ها در مقابله با پولشوئی طراحی شده است.
_ 10 دی 1390، اوباما تحریم بانک مرکزی ایران را امضاء کرد. براین اساس، شرکت‌های خارجی را که با بانک مرکزی ایران دست به معامله بزنند، مشمول جریمه خواهند شد.
_ 4 بهمن 1390 وزارت خزانه‌داری آمریکا پس از تصویب تحریم‌هایی علیه بانک مرکزی ایران، تحریم‌هایی را نیز علیه بانک تجارت جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد.
_ در سال 1391 اوباما تمامی اموال و دارایی بانک مرکزی ایران، دولت ایران و بانک‌ها و موسسات مالی ایرانی در آمریکا را توقیف نمود.
_ 23 تیر 1391، 50 شرکت و موسسه مالی ایران با هدف مقابله با برنامه موشک‌های بالستیک ایران مورد تحریم قرار گرفت. این موسسات از وزارت دفاع ایران، نیروهای مسلح و سازمان صنایع فضایی ایران، شرکت خطوط کشتیرانی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران هستند. علاوه بر آن، ‌"شرکت نفتکش ملی ایران" به همراه 58 کشتی و 27 موسسه  و نهاد وابسته به آن در میان این تحریم‌ها قرار دارند.
_اول آذر 1391 یک شرکت هواپیمایی و سه تن از فرماندهان نظامی ایرانی در فهرست تحریم‌های ایالات متحده بر ضد ایران قرار گرفتند.
_ 18 بهمن 1391 آمریکا،وزارت خزانه‌داری آمریکا، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و "عزت الله ضرغامی" رئیس آن را تحت تحریم‌های جدید خود قرار داد.
_ 10 خرداد 1392، 8 شرکت پتروشیمی تحت تحریم‌های آمریکا قرار گرفتند. این نخستین بار است که واشنگتن صنعت پتروشیمی ایران را تحریم می‌کند و منبع گسترده‌ای از درآمدهای خارجی ایران پس از نفت را هدف قرار داده است.
 
-10 مرداد 1392 مجلس نمایندگان آمریکا طرح تشدید تحریم‌ها علیه ایران را به تصویب رساند. براساس این طرح آمریکا خریداران نفت را وادار می‌کند طی یکسال از مجموع واردات نفت خود، روزانه یک میلیون بشکه بکاهند. براین اساس دسترسی ایران به بازار جهانی برای صادرات نفتی‌اش محدود می‌شود و مشتریانی که به خرید نفت از ایران ادامه دهند، دیگر از اقدامات تنبیهی وزارت خزانه‌داری آمریکا مستثنی نخواهند بود.
-10 دی 1394، دیپلمات‌های ایرانی پس از آن که کنگره آمریکا قانونی را تصویب کرد که براساس آن، هر تبعه خارجی که به ایران یا سوریه سفر کند برای ورود به آمریکا باید روادید دریافت کند. مقامات ایرانی تغییر قانون معافیت صدور روادید در آمریکا را در واقع نوعی تحریم علیه تجار بین‌المللی می‌دانند که درپی سرمایه‌گذاری‌ در بازار ایران هستند.
- 3 فروردین 1395 وزارت خزانه‌داری آمریکا دو شرکت ایرانی با نام‌های صنایع شهید موحد و صنایع شهید نوری، دوشهروند انگلیسی با نام‌های جفری اشفیلد و جون میدوس، به علاوه دوشرکت در انگلیس، دوشرکت در امارات متحده را که به تلاش‌های شرکت ماهان برای دور زدن تحریم‌ها کمک کرده‌اند در فهرست تحریم قراردارد. واشنگتن همچنین احمدشیخ زاده مشاور نمایندگی کشورمان در سازمان ملل را به بهانه کمک به برنامه موشکی ایران در فهرست یکجانبه تحریم‌ها قرار داد.

- 19 فروردین 1395، «مارک کرک» و «مارکو روبیو» دوسناتور جمهوری خواه آمریکا که با موافقتنامه هسته‌ای ایران مخالف هستند، لایحه‌ای را پیشنهاد کردند که براساس آن، دسترسی غیرمستقیم ایران به نظام مالی آمریکا یا استفاده این کشور از دلار در تراکنش‌های تجاری، ممنوع خواهد شد که براین اساس، رئیس جمهور آمریکا قادر نخواهد بود مجوزهای لازم برای اجرای نظام تسویه حساب با استفاده از دلار آمریکا در خارج از این کشور را برای تراکنش‌های مالی با ایران صادر کند. همچنین نهادهای مالی که در هرگونه نظام تسویه حساب با ایران با استفاده از دلار در خارج از آمریکا مشارکت کنند، با تحریم‌های ثانویه روبرو خواهند شد.

انتهای پیام/