به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از قم؛حضرت آیت الله مکارم شیرازی با تاملی بر دکترین اجتماعی حضرت جواد(ع) گفتند: باید اذعان نمود در مسیر پرفراز و نشيبى كه انسان در زندگى در پيش دارد براى اين كه بتواند از خطرات بيشمارى كه سعادت او را تهديد مى ‏كند رهايى يابد و موجودى مفيد و مؤثر در اجتماع گردد، در درجه اول نياز به يك ارتباط معنوى و روحانى به پروردگار دارد كه از ذات پاكش مدد گيرد، و سپس وجدانى بيدار و آگاه از درون او را موعظه كند و پس از آن گوش‏هايى شنوا كه از افكار، راهنمايى‏ ها، اندرزها و مشورت‏ هاى ديگران استفاده كند،[1] لذا امام جواد عليه السلام مى‏ فرمايد:«المؤمن يحتاج إلى ثلاث خصال:توفيق من الله‏؛و واعظ من نفسه‏ وقبول ممن ينصحه‏[2]؛افراد با ايمان نيازمند به سه چيزند، توفيق پروردگار، و واعظى از درون جان و دل، و پذيرشى از اندرز دهندگان»[3]، که در ادامه به اهمّ آموزه های اجتماعی آن حضرت اشاره می گردد.

شکوه امامت امام جواد علیه السلام

در سالروز میلاد پرخیر و برکت امام جواد علیه السلام بسیار مناسب است روايتى از يكى از ياران آن حضرت به نام على بن اسباط را بخوانیم كه مى‏ گويد به خدمت او رسيدم (در حالى كه سن امام كم بود) من درست به قامت او خيره شدم تا به ذهن خويش بسپارم و به هنگامى كه به مصر باز مى‏ گردم كم و كيف مطلب را براى ياران نقل كنم، درست در همين هنگام كه در چنين فكرى بودم آن حضرت نشست (گويى تمام فكر مرا خوانده بود) رو به سوى من كرد و گفت: اى على بن اسباط! خداوند كارى را كه در مساله امامت كرده همانند كارى است كه در نبوت كرده است، گاه مى‏ فرمايد: و آتيناه الحكم صبيا (ما به يحيى در كودكى فرمان نبوت و عقل و درايت داديم) و گاه در باره انسان ها مى‏ فرمايد حتى إذا بلغ أشده و بلغ أربعين سنة ... (هنگامى كه انسان به حد بلوغ كامل عقل به چهل سال رسيد ...) بنا بر اين همانگونه كه ممكن است خداوند حكمت را به انسانى در كودكى بدهد در قدرت او است كه آن را در چهل سال بدهد[4].[5]

خدا محوری؛ مایۀ بیداری جوامع بشری

گاه مى‏ شود كه در زندگى تمام درها به روى انسان بسته مى‏ شود و به هر طرف رو مى‏ كند با مشكل يا مشكلاتى روبه‏ رو مى‏ شود.[6]

اين گونه رويدادها فرصتى است براى بيدار شدن انسان‏ ها و بازگشت او به سوى خدا، بازگشتى سازنده و تغيير دهنده سرنوشت، در اين هنگام اگر از جان و دل متوجه او گردد و از ذات پاكش مدد گيرد، امدادهاى الهى به سراغ او آمده و نسيم‏ هاى رحمت پروردگار او را در آغوش مى‏ كشند و از راه‏هايى كه هرگز باور نداشت درهاى بسته گشوده مى‏ شود.[7]

از این رو امام محمد تقى (جواد) عليه السلام مى‏ فرمايد:«لو كانت السماوات والارض رتقا عبد ثم اتقى الله تعالى جعل الله له منها مخترجا[8]؛اگر درهاى آسمان و زمين به روى كسى بسته شود سپس او پرهيزگارى پيشه كند خداوند گشايشى در كار او مى‏ دهد».[9]

مراقبت دائمی؛ بزرگترین شاخصۀ پویایی اجتماعی

لازم به ذکر است نخستين اثر ايمان به خداوند بزرگ، احساس يك مراقبت دائمى بر سر تا پا و درون و برون از ناحيه علم و آگاهى اوست، نه تنها هيچ نقطه‏ اى از ديدگاه علم او بيرون نيست، بلكه مراقبين او از چهارسو، از همه‏ جا، ما را احاطه كرده‏ اند.[10]

لذا هر قدر پايه ايمان بالاتر برود احساس اين مراقبت، بيشتر و عميق‏ تر مى‏ گردد، تا آن‏جا كه انسان خود را به طور دائم در حضور او مى‏ بيند، اين احساس بزرگترين وسيله اصلاح فرد و اجتماع، و زيباترين جلوه‏ه اى ايمان است، كه احيا كردن آن به مهم‏ترين نابسامانى‏ هاى اجتماعى سامان مى‏ بخشد،[11] از این رو امام محمد تقى (امام جواد) عليه السلام می فرماید؛«إعلم أنك لن تخلو من عين الله فانظر كيف تكون‏؛[12]بدان كه از ديدگاه پروردگار بيرون نخواهى رفت اكنون ببين چگونه خواهى بود؟».[13]

ایجاد بحران اجتماعی در سایۀ هم نشینی با بدان

بی شک تأثير مجالست و هم‏نشينى‏ غير قابل انكار است؛ لذا همنشينى با بدان‏ انسان را بدبخت مى‏سازد[14] زیرا همنشينى‏ با بدان‏ و قرار گرفتن در محيط­ هاى فاسد هماهنگى ظاهر و باطن را بر هم مى‏ زند[15] بلکه بايد به سراغ اصول حاكم بر درمان بيمارى‏ هاى اخلاقى و رذائل برويم كه همان انديشيدن در آثار نكبت بار آن است.[16] اینگونه است که در حديثى از امام جواد عليه السلام مى‏ خوانيم: «از همنشينى بدان بپرهيز كه همچون شمشير برهنه‏ اند، ظاهرشان زيبا و آثارشان بسيار زشت است»!.[17]

در تبیین این مسأله باید گفت هجرت و دورى از اهل عصيان و گناه و از همنشينى‏ با بدان‏ و ظالمان و آلودگان[18] از جمله منازل سالك الى الله است که وارد عالم خلوص مى‏ گردد[19] .

هم چنین همنشينى‏ با بدان‏ باعث آلودگى انسان مى‏ شود، همان‏گونه كه نسيم دلنواز اگر از روى مزبله‏ ها و مكان هاى بدبو عبور كند، بدبو مى‏ شود»[20] از این رو هنگامى كه انسان در خانواده يا در شهر و كشورى كه فساد بر آن حاكم شده است زندگى كند، نظر او نسبت به همه افراد حتى به نيكان بد مى‏ شود. هر چند معاشران او افراد خوبى باشند ولى غلبه فساد بر محيط كار، خود ايجاد سوءظن مى‏ كند[21]. بنابراين لازم است از همنشينى با بدان‏ پرهیز گردد.[22]

شهوت؛ عامل سقوط جوامع بشری

در وهلۀ نخست باید گفت «شهوت» نقطه مقابل‏ «عفت» و موجب سقوط فرد و جامعه‏ مى‏شود.[23]مطالعات تاريخى نشان مى‏ دهد كه اشخاص يا جوامعى كه در«شهوت پرستى» غرق شده‏ اند، نيروهاى خود را از دست داده و در معرض سقوط قرار گرفته‏ اند.[24]

طبق نظر كارشناسان حقوقى، «شهوت جنسى» در ايجاد جرم و جنايت نقش عمده را دارد تا جايى كه گفته شده است: «در هر جنايتى، شهوت جنسى نيز دخيل بوده است». شايد اين تعبير، مبالغه‏ آميز باشد، ولى به يقين منشأ بسيارى از جنايات و انحرافات، طغيان‏ «غريزه جنسى» و شهوت پرستى است.[25]

لذا در حديثى از امام جواد عليه السلام مى‏ خوانيم: «راكب الشهوات لاتستقال له عثرة؛ آن‏كس كه بر مركب شهوات سوار شود لغزش‏ هايش قابل جبران نيست».[26]؛[27]

اصولاً هنگامى كه پاى شهوت‏ پرستى به ميان آيد حجابى بر عقل افتاده و حاكميت عقل كنار مى‏رود و هنگامى كه زمام امور انسان از عقل سلب شود و به دست شهوات بيفتد هرگونه بدبختى يا خطرى براى او فراهم شود جاى تعجب نيست.[28]

لذا نباید فراموش نمود که اگر همه افراد جامعه‏ جز «الله» را پرستش نكنند و در مقابل انواع هوى و هوس­ ها،  و شهوت­ ها، سر تعظيم فرود نياورند، هيچ گونه نابسامانى در جوامع انسانى وجود نخواهد آمد.[29]

نتيجه اين كه: اولين وظيفه متصديان جامعه‏، جلوگيرى از عوامل تحريك و برچيدن زمينه‏ هاى فساد، و نخستين وظيفه جوانان پاكدامن، اجتناب و دورى از اين عوامل و زمينه‏ ها است. جالب اين كه اجتناب از زمينه‏ هاى گناه آن قدر مهم است كه شخصى همچون حضرت يوسف پيامبر عليه السلام، كه داراى مقام عصمت است، نيز براى حفظ پاكدامنى خود از آن استفاده مى‏ نمايد. [30]

روح پرستش

بدیهی است سخن هرچه باشد و از هركس باشد اثر دارد؛ و گوش فرادادن به سخنان اين و آن معمولا با تأثير آن در دل آدمى همراه است، لذا امام جواد عليه السلام مى‏ فرمايد:«‏كسى كه به سخنگويى گوش فرا دهد، او را پرستش كرده است. بنابراين اگر از خدا مى‏ گويد، خدا را پرستش كرده، و اگر از زبان ابليس مى‏ گويد، ابليس را پرستيده است!».[31]، [32]

باید اذعان نمود از آن‏جا كه هدف سخنگويان مختلف است، جمعى سخنگوى حقند و جمع سخنگوى باطل، و خضوع در برابر هريك از اين دو گروه يك نوع پرستش است، زيرا روح پرستش چيزى جز تسليم نيست، بنابراين آنها كه به سخنان حق گوش مى‏ دهند، پرستندگان حقند و آنها كه سخنگويان باطل گوش فرا مى‏ دهند، پرستندگان باطلند، پس بايد از رونق دادن به محفل سخنگويان باطل پرهيز كرد و اجازه نداد كه سخنان تاريك آنان از مجراى گوش به اعماق جان برسد.[33]

تعجیل در توبه؛ شاخصۀ بنیادین  خدا محوری

در بسيارى از روايات توبه آمده است كه بايد در توبه از گناه، تعجيل كرد و از «تسويف» يعنى به عقب انداختن آن پرهيز نمود؛ مبادا آثار گناه در دل بماند و با گذشت زمان تبديل به يك خلق و خو شود؛ لذا در حديثى از امام جواد عليه السلام مى‏ خوانيم:[34]«تأخير التوبة اغترار، و طول التسويف حيرة ... و الاصرار على الذنب امن لمكر الله؛تأخير توبه موجب غرور و غفلت، و امروز و فردا كردن سبب حيرت، و اصرار بر گناه موجب بى‏ اعتنايى به مجازات الهى است.»[35]

بی شک گناه آثارى بر قلب مى‏ گذارد كه تدريجاً به صورت خلق و خوى باطنى در مى‏ آيد و توبه اين آثار را مى‏شويد و اجازه نمى‏ دهد تشكيل خلق و خوى دهد،[36] لذا با توجه به اين كه دنيا، بسرعت پشت مى‏ كند و آخرت با شتاب‏ روى مى‏آورد و امروز، روز آمادگى و فردا، روز مسابقه سعادت و شقاوت است، حال چرا افراد عاقل و هوشيار، با توبه‏ كردن و بازگشت به سوى خدا و انجام عمل نيك پيش از آن كه فرصت از دست رود خود را آماده اين سفر نكنند؟.[37]

حیات اجتماعی در پرتو حفظ اسرار

متأسفانه برخی از مردم در بعض موارد  سعى مى‏ كنند به اسرار زندگى و عيوب پنهانى تفتيش كنندگان پى ببرند و بر ملا سازند در حالی که جستجو و تفتيش درباره عقائد و اسرار و عيوب ديگران سبب كينه‏ توزى و عداوت در صحنه اجتماع‏ و گاه منجر به درگيرى‏ هاى شديد مى‏ شود.[38] لذا اگر سلامت جامعه و امنيت و آرامش را طالب باشيم، بايد از اين امر به شدت بپرهيزيم.[39]

با این تفاسیر باید به روایتی از امام جواد علیه السلام اشاره نمود که فرمود؛«إظهار الشي‏ء قبل أن يستحكم مفسدة له؛اظهار كردن چيزى (سرى از اسرار) پيش از آنكه مستحكم شود و به نتيجه برسد موجب فساد آن است».[40]،[41]

بدین ترتیب باید گفت اگر چه از آنجا که، بيم توطئه بر ضد جامعه، و يا به خطر انداختن امنيت و حكومت اسلامى مى‏رود به همين دليل حكومت اسلامى مى‏ تواند مأموران اطلاعاتى داشته باشد، يا سازمان گسترده‏ اى براى گرد آورى اطلاعات تأسيس كند لیکن مرز ميان «تجسس» و «به دست آوردن اطلاعات لازم براى حفظ امنيت جامعه» بسيار دقيق و ظريف است، و مسؤولين اداره امور اجتماع‏ بايد دقيقا مراقب اين مرز باشند، تا حرمت اسرار انسان ها حفظ شود، و هم امنيت جامعه و حكومت اسلامى به خطر نيفتد.[42]

سخن آخر

در خاتمه باید گفت اگر كسى تمام اميدش به اسباب مادى باشد، راه را گم كرده است مثل اين كه در برنامه‏ هاى امروزى، عده‏ اى معتقدند[43]كه اگر ما با كشورهاى قوى‏ ارتباط نداشته‏ باشيم و يا از جامعه جهانى جدا شويم، بيچاره مى‏ شويم!؛ اينها عالم اسباب است و خداى ما اينها نيستند و بايد تكيه گاه ما خدا باشد، [44] چرا كه امام جواد عليه السلام مطابق اين حديث مى‏ فرمايد:كسى كه در عالم اسباب غرق شود، خدا او را به همان اسبابى واگذار مى‏ كند كه نمى‏ تواند خود را اداره كند.[45]

اگر چنين رفتار كنيم با اندك شكستى مأيوس نمى‏ شويم و يأس و نااميدى در زندگى‏ ها به جهت ضعف ايمان و عدم توجه به خداست.

امام جواد عليه السلام می فرماید: كسى كه از خدا بريده و به غير خدا بپيوندد، خداوند او را به همان شخص واگذار مى‏ كند و كسى كه بدون علم و آگاهى عمل كند، خراب كارى او بيش از آباد كردن اوست.[46]،[47]

[1] يكصد و پنجاه درس زندگى (فارسى) ؛ ص49.

[2]منتهى الآمال.

[3] يكصد و پنجاه درس زندگى (فارسى) ؛ ص49.

[4]  نور الثقلين جلد 3 آيه 325.

[5] تفسير نمونه ؛ ج‏13 ؛ ص28.

[6] يكصد و پنجاه درس زندگى (فارسى) ؛ ص141.

[7] يكصد و پنجاه درس زندگى (فارسى) ؛ ص141.

[8]  نورالابصار، صفحه 150.

[9] يكصد و پنجاه درس زندگى (فارسى) ؛ ص141.

[10] يكصد و پنجاه درس زندگى (فارسى) ؛ ص69.

[11] همان.

[12] از كتاب تحف العقول.

[13] يكصد و پنجاه درس زندگى (فارسى) ؛ ص69.

[14] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج‏9 ؛ ص635.

[15] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج‏6 ؛ ص104.

[16] اخلاق در قرآن ؛ ج‏3 ؛ ص343.

[17] برگزيده تفسير نمونه ؛ ج‏3 ؛ ص333.

[18] اخلاق در قرآن ؛ ج‏1 ؛ ص134.

[19] اخلاق در قرآن ؛ ج‏1 ؛ ص134.

[20] سوگندهاى پر بار قرآن ؛ ص223.

[21] اخلاق در قرآن ؛ ج‏3 ؛ ص340.

[22] همان ؛ ص342.

[23] اخلاق در قرآن ؛ ج‏2 ؛ ص277.

[24] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج‏2 ؛ ص328.

[25] اخلاق در قرآن، ج‏2، ص: 278.

[26] همان، ص 78، ح 11.

[27] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج‏15 ؛ ص550.

[28] همان.

[29] برگزيده تفسير نمونه ؛ ج‏2 ؛ ص337.

[30] والاترين بندگان ؛ ص198.

[31] كتاب تحف العقول، صفحه 339.

[32] يكصد و پنجاه درس زندگى (فارسى) ؛ ص90.

[33] يكصد و پنجاه درس زندگى (فارسى) ؛ ص90.

[34] اخلاق در قرآن ؛ ج‏1 ؛ ص206.

[35]  بحار، جلد 6، صفحه 30.

[36] اخلاق در قرآن ؛ ج‏1 ؛ ص206.

[37] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج‏2 ؛ ص182.

[38] اخلاق در قرآن ؛ ج‏3 ؛ ص351.

[39] همان.

[40] بحارالانوار، ج 72، ص 71، ح 13.

[41] پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج‏12، ص: 317.

[42] برگزيده تفسير نمونه ؛ ج‏4 ؛ ص506.

[43] مشكات هدايت ؛ ص183.

[44] همان؛ 184.

[45] همان.

[46]  احقاق الحق، ج 12، ص 439.

[47] مشكات هدايت ؛ ص182.