عید نوروز را می‌توان از قدیمی‌ترین عید ایرانیان و در این میان آذربایجانی‌ها نام برد؛ به سخن دیگر نوروز باستانی از هزاران سال پیش تاکنون در مناطق مختلف کشورمان با برگزاری آئین‌ها، آداب و رسوم مختلفی برگزار می‌شود.

به تاریخچه برگزاری چهارشنبه سوری در استانمان می پردازیم تا ‌بیینیم این آیین از گذشته تا حال با آیین‌ها و آداب و رسوم مختلفی برگزار شده است.

پژوهشگر تاریخ و فرهنگ آذربایجان شرقی در این باره گفت: آیین چهارشنبه سوری با قدمتی چندین هزار ساله، فرهنگی برخاسته از آداب و رسوم مردم آذربایجان است.

بهروز خاماچی با اشاره به اینکه منشا بسیاری از جشن های سنتی ، رسم و رسوم ها از خطه آذربایجان است، افزود: آذربایجان با قدمتی هفت هزار ساله و تمدنی کهن که دنباله تمدن سومر است مهمترین ساتراپ در ایران بوده که همیشه به عنوان مرکز ارامش و ثبات مطرح است و این امر باعث شده مردم زندگی توام با شادی و سرور داشته باشند و با هر بهانه ای جشنی برپا کنند که از جمله این جشن ها، جشن چهارشنبه آخر سال است.

وی تصریح کرد: تبریز نیز با قدمتی چهار هزار سال به باغ شهر ایران معروف بوده که با تولید انواع میوه و خشکبار در گذشته مرکز تولید عالیترین خشکبار شناخته شده و مردم آذربایجان با آجیل چهارشنبه سوری و برگزاری برخی مراسم به استقبال نوروز می رفتندبا توجه به اینکه راه ابریشم از شهر تبریز می گذشت از این طریق خشکبار به کشورهای مختلف صادر می شد.

این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ آذربایجان شرقی گفت: آیین چهارشنبه سوری برگرفته از چهار عنصر طبیعت است که اولین هفته اسفند ماه بنام باد است که باد شروع به وزیدن می کند و دومین هفته خاک ها بیدار می شوند و سومین هفته آب که در این زمان از یخ بستن خاک کاسته می شود و زمین نفس می کشد و سرانجام هفته چهارم اسفند آتش است که در این هفته مردم اشیاء قدیمی خود را آتش زده که برای سال جدید همگام با طبیعت همه چیز نو باشد.

استاد خاماچی در خصوص اینکه عده ای چهارشنبه سوری را نماد آتش پرستیمی می دانند،عقایدی غلط دانسته و افزود: استان آذربایجان شرقی منطقه سردسیری است و زمستان در گذشته برای مردم با سختی و دشواری همراه بود بنابراین مردم باسوزاندن وسایل سیاه و کهنه در اسفندماه پس از گذشت سرما و تاریکی به استقبال نوروز می روند.

وی در ادامه افزود: شب چهارشنبه سوری رسم بر این بود که آجیل را درون مجمع بزرگ می‌ریختند و سهم افراد خانواده، عروس‌ها، مادر بزرگ‌ها، سهم بچه‌ها و حتی سهم شبگرد محله و نگهبان مدرسه، میراب محله را نیز کنار می‌گذاشتند.

وی با اشاره به رسم های آخرین چهارشنبه سال عنوان کرد: زنان بر سر چشمه رفته وکوزه‌های سفالی کهنه را کنار چشمه می‌شکستند و کوزه نو را از آب چشمه پر می‌کردند و آب آن را به چهارگوشه خانه برای روشنی و خوشی می ریختند .

از دیگر رسم های این روز آچار سالماق (کلید انداختن) ، درست کردن هفت نوع خوراکی شیرین (هفت لون) وپختن قورمه سبزی که عطر آن هوا را پر می‌کردو فرستادن خوانچه‌اى از میوه و شیرینى در این روز براى عروس خانواده و همچنین آتش روشن کردن جوانها و پریدن از روی آن که مظهر (بخت‌گشایی) می باشد که که این شعر را هنگام پریدن ازروی آتش میخوانند:

آتیل ماتیل چرشنبه بختیم آجیل چرشنبه

عاطل و باطل شود چهارشنبه بختم باز شود چهارشنبه

که استاد سید محمد حسین شهریار شاعر معاصر ایران و آذربایجان در این زمینه چنین سروده است:

قیزلار دییر: آتیل ماتیل چرشنبه آینه تکین بختیم آچیل چرشنبه

علی فلسفی کارشناس مردم شناسی نیز در خصوص اداب و سنت این روز گفت: آیین چهارشنبه سوری بیشتر در منطقه آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان برگزار می شد و در کشورهای همسایه بیشتر در کشور جمهوری آذربایجان به دلیل فرهنگ یکسان این ایین مرسوم است ولی در کل آیین ها رسم و رسوم مربوط به قوم خاصی نیست و فراتر از مرزهای جغرافیایی و ریشه در اصول انسانیت دارد.

وی همچنین افزود: رسم و رسوم کهن ایرانی، فرهنگ و تمدن گذشته قوم ها بوده و مراسم چهارشنبه سوری مربوط به جشن های نوروزی است که مردم به استقبال بهار می روند و به آتش بازی و جشن و سرور می پردازند که متاسفانه در سال های اخیر این جشن و شادی با تغییر فرهنگ در جامعه با استفاده از مواد محترقه غیراستاندارد تبدیل به ایجاد رعب و وحشت در بین مردم شده است که اصحاب رسانه می تواند با افزایش آگاهی مردم و فرهنگ سازی گامی اساسی در این زمینه بردارد.

حسین مهرنگ کارشناس ادبی نیز گفت: ایرانیان آخرین سه شنبه سال خورشیدی را با برافروختن آتش و پریدن از روی آن به استقبال نوروز می روند .

چهارشنبه سوری، یک جشن بهاری است که پیش از رسیدن نوروز برگزار می شود و مردم در این روز برای دفع شر و بلا و برآورده شدن آرزوهایشان مراسمی را برگزار می کنند.

مهرنگ درادامه درخصوص رسم و رسوم ایران در دوران باستان نیز افزود: آخرین سه شنبه آخر سال را شب چهار شنبه سوری می گویند معمولا در پایان هر ماه جشن و پایکوبی با نام سور مرسوم بوده است که "سور” در زبان و ادبیات فارسی و برخی گویش های ایرانی به معنای "جشن”،”مهمانی"و "سرخ” آمده است.

وی خاطرنشان کرد: در ایران دراین روز رسم است که پیش از غروب آفتاب، هر خانواده بوته های خار و گزنی را که از پیش فراهم کرده اند روی زمین حیاط خانه که با غروب آفتاب، زن و مرد و پیر و جوان گرد هم جمع می شوند و بوته ها را آتش می زنند. در این هنگام سه بار از روی بوته های افروخته می پرند، تا ضعف و زردی ناشی از بیماری و غم و محنت را از خود بزدایند و سلامت و سرخی و شادی را به هستی خود ببخشند و مردم در حال پریدن از روی آتش ترانه هایی می خوانند : "زردی من از تو ، سرخی تو از من "

در هر خانه زنی خاکستر را در خاک انداز جمع می کند، و آن را از خانه بیرون می برد و در سر چهار راه، یا در آب روان می ریزد.

وی گفت: ایرانیان عقیده دارند که با افروختن آتش و سوزاندن بوته و خار فضای خانه را از موجودات زیانکار و دیو پلیدی و ناپاکی را از محیط زیست دور و پاک می کنند که شاید مهمترین اصل شب چهارشنبه سوری است.

این مدرس دانشگاه با اشاره به تحریف آیین چهارشنبه سوری اظهار تاسف کرد و گفت:در سالهای اخیر متاسفانه این رسم شیرین جایش را به ترقه بازی و استفاده از مواد محترقه و منفجره خطرناک داده است .

فرهنگ این سرزمین با منش ، اخلاق و خرد نیاکان ما در آمیخته است و در همه آنها، اعتقاد به پروردگار، امید به زندگی، نبرد با اهریمنان و بدسگالان و مرگ پرستان، در قالب نمادها، نمایش ها و آیین های گوناگون نمایشی گنجانده شده بود این در حالیست که رفتار خشونت آمیز و مغایر با عرف و منش جامعه نظیر آنچه که امروزه تحت نام چهارشنبه سوری شاهد آن هستیم، در هیچ کدام از این آیین ها دیده نمی شود.

لازم به ذکر است: کسانی که با منفجر کردن ترقه و پراکندن آتش با ناآگاهی خود سلامتی مردم را هدف می گیرند، با تن دادن به رفتاری آمیخته به هرج و مرج روحی، آیین چهارشنبه سوری را تحریف می کنند امید است با کسب آگاهی و ارتقا فرهنگی، زیبایی این رسم کهن ایرانی را با انجام کارهای خطرناک و استفاده از وسایل خطرناک آتشبازی خراب نکنند .

دکتر رحمانی استاد دانشگاه نیز با اشاره به اهمیت فرهنگی و تاریخی جشن های استقبال از بهار گفت: کتابهای بسیاری از گذشته برای جشن های نوروزی وجود دارد که مهترین کتاب "نوروزنامه حکیم عمر خیام" است که در آن به منشا پیدایش جشن های نوروزی می پردازد که جشن چهارشنبه سوری جزوه جشن های نوروزی است و مردم با شادی و نشاط از به پایان رسیدن سال کهنه و زمستان با برپایی جشن به استقبال بهار می روند.

دکتر رحمانی افزود: یکی از رسوم مردم آذربایجان شرقی در گذشته آداب تکم‌خوانی بود که روستا به روستا می‌گشتند و چوب به دست، ناقارا (نقاره) در دست، اشعاری در وصف طبیعت می‌خواندند و نوید آمدن بهار را می‌دادندتکم به معنی بزنر است و تکم‌چی‌ها با رقصاندن عروسک یا بز اشعارشان را با آهنگی خاص می‌خواندند

بهار آمد بهار آمد خوش آمد علی با ذوالفقار آمد خوش آمد

سیزین بو تازا بایرامیز مبارکایلیز،آییز، هفته ز، گونوز مبارک

از دیگر مراسم شب چهارشنبه سوری در روستاهای آذربایجان شرقی شال ‌انداختن ازبام خانه هااست که شهریار در منظومه "حیدربابایه سلام" به زیبایی زندگی را به تصویر می کشد:

بایرامیدی،گئجه گوشی اوخوردی

آداخلی قیز، بیگ جرابین توخوردی

هرکس شالین بیر باجادان سوخوردی

آی نه گوزل قایدادی شال ساللاماق

بیگ شالینا بایرامیلیغین باغلاماق!

شال ایستدیم منده ائوده آغلادیم

بیر شال آلیب تئز شالیمی باغلادیم

غلام گیله قاشدیم شالی سالادیم

فاطمه خالامنه جوراب باغلادی

خان ننه‌می، یادا سالیب آغلادی

خاماچی اظهار کرد: فرهنگ ما انفجار و ترقه‌بازی نیست و به جای ایجاد آسیب و مزاحمت برای دیگران، می‌توان با روشن کردن یک آتش ساده و شادی کردن، در حفظ این فرهنگ ارزشمند قدم برداشت، و همچنین رسانه و تمامی نهادها و روحانیون، همه وظیفه داریم در این خصوص فرهنگ‌سازی کرده و مردم را از انجام کارهایی که با "فرهنگ ایرانی-اسلامی" منافات دارد بازداریم.

فرمانده انتظامی آذربایجان‌شرقی نیز با تاکید بر اینکه پلیس مخالف شادی مردم نیست، گفت: پلیس با اخلال گران نظم و امنیت در چهارشنبه آخر سال برخورد جدی می‌کند و بازداشت شدگان تا پایان تعطیلات نوروزی در بازداشت بسر خواهند برد.

به گفته سردار محسن حسن‌خانی ضرورت جلوگیری از آسیب های جبران ناپذیر در جشن چهارشنبه سوری جلوگیری از وجود هرگونه آسیب و تهدید احتمالی برای فرزندان، مردم جشن را در جمع خود و محلات برگزار کنند و اجرای جشن به صورت محله و خانواده محوری باشد.

وی تاکید کرد: کسانی که نگهدارنده مواد محترقه هستند و مغازه‌هایی که مواد محترقه در آن ها کشف شود، بدون معطلی پلمپ می‌شوند .

وی افزود:به دلیل بروز حوادث ناگوار همه ساله در چهارشنبه آخر سال، امید است با برخوردهای جدی عوامل نیروی انتظامی این آسیب‌ها به حداقل برسند.

فرمانده نیروی انتظامی استان در ادامه افزود: بیش از دو میلیون مواد محترقه و دو کارگاه سازنده مواد محترقه با برند موادخارجی که به استان‌های اطراف نیز مواد محترقه می‌فروختند، کشف و ضبط شد.

معاون عملیاتی سازمان آتش‌نشانی شهرداری تبریز،نیز گفت: در این روز که از جشن‌های بزرگ ایرانیان است مردم می‌توانند با روشن کردن آتشی با حجم کم و محدود شادی را به دلهای‌شان هدیه کرده و از بروز خطرات و آسیب‌های جبران ناپذیر این روز که متاسفانه هر ساله شاهد آن هستیم، جلوگیری کنیم؛ و همچنین در نحوه‌ی برگزاری این مراسم نیز باید دقت بسیاری کرد؛ چرا که ما امروز برای کودکانمان الگویی موثر هستیم.

ستاری خطاب به کسانی که در این روز آتش روشن می‌کنند، گفت: بهتر است این افراد به همراه خود مواد خاموش کننده آتش داشته باشند تا اگر حجم آتش زیاد شد و یا اینکه در پایان مراسم، بتوانند این آتش را خاموش کرده و از پیشروی و گسترش آن جلوگیری نمایند.

لازم به ذکر است:فرهنگ آتش‌بازی چهارشنبه سوری در گذشته از نظر سمبلیک از بین بردن پلیدی و بدی از روح بود که بر مبنای شادی و نشاط مردم در کنار یکدیگر بود ولی متاسفانه جشنی که در سال های اخیر شاید آن هستیم با ایجاد رعب و وحشت هیچ تناسخی با اصل فرهنگ جهارشنبه سوری در گذشته ندارد و با فرهنگ اصیل اذربایجان در تضاد است بنابراین با فرهنگ سازی از طریق رسانه ها شاهد بازگشت به سنت های خوب گذشته خواهیم بود.

انتهای پیام/ش