باشگاه خبرنگاران بررسی کرد
بازار قیر فدای بی‌توجهی مسئولان / روسیاهی قیر ایرانی
بهتر است سازمان استاندارد به دلیل نداشتن نظارت لازم بر محصولات قیر برای ارائه مجوز استاندارد به کارخانه‌های تولیدکننده قیر سلب مسوولیت می‌کرد؛ چراکه توان لازم برای این نظارت را ندارد و منفعتی که از این بی‌سروسامانی بازار قیر از دست می‌رود نه تنها کم نیست بلکه چشمگیر و قابل توجه است.
به گزارش خبرنگار حوزه نفت گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان؛ کلمه قیر در واقع همان قطران ذغال سنگ است و نقش آن در ایران باستان نیز بسیار اساسی و مهم بوده به طوریکه دارای قدمتی بیش از 5000 سال است. در اواسط هزاره سوم قبل از میلاد در تمدن ایلام در حوالی شوش از قیر در مصارف مختلفی استفاده می‌شده است. سلسله هخامنشیان نیز از قیر برای آب بندی در کاخ با عظمت تخت جمشید استفاده کرده‌اند که هنوز آثار آن در این مجموعه تاریخی قابل مشاهده است.
صنعت مدرن تولید قیر مربوط به سال 1712 میلادی می‌شود که با کشف سنگ های قیر طبیعی در فرانسه آغاز شده است. در آن هنگام مواد قیری را به صورت کلوخه روی سطح جاده های محلی پخش می‌کردند و اجازه می‌دادند که در اثر عبور و مرور گاری‌ها و درشکه‌ها به تدریج خرد گردیده و به سطح جاده کوبیده شوند.
به مرور زمان با پودر کردن و گرم نمودن مواد قبل از استفاده از استوانه های آهنی داغ پس از کوبیدن قیر آن را مسطح و متراکم می‌نمودند و در خیابان های اکثر شهر های اروپا استفاده می‌کردند.
استفاده از قیر برای ساخت آسفالت از اوایل قرن نوزدهم میلادی شروع شده و برای اولین بار در سال 1830 در پیاده رو های فرانسه از آن استفاده شده است. اولین خیابان آسفالته در آمریکا و مربوط به سال 1870 می‌باشد. در ایران برای اولین بار در سال 1312 از آسفالت برای پوشش خیابان کاخ (فلسطین) استفاده گردید. لازم به ذکر است که امروزه برای قیر بیش از 250 نوع کاربرد در صنایع کشاورزی، ساختمان، راه سازی و سایر بخش‌ها وجود دارد.
در حال حاضر ایران هفتمین تولیدکننده و چهارمین صادرکننده قیر دنیا محسوب می‌شود که در صورت رفع چالش‌های پیش روی این صنعت، جایگاه ایران در بازار جهانی قیر ارتقا خواهد یافت.
هم‌اکنون به بیش از 25 کشور قیر صادر می‌کنیم و کشورهای منطقه خاورمیانه، جنوب آسیا، شرق و جنوب شرق آسیا، آفریقا و حتی اروپا خریدار قیر ایران هستند.
حال این سؤال پیش میاید صنعتی با این تمدن بزرگ چرا در کشور مورد بی‌مهری و بی توجهی مسئولان قرار گرفته و نظارتی در این خصوص صورت نمی‌گیرد.
برخی از مسئولان معتقدند نبود متولی عامل اصلی این معضلات است و بعضی اعتقاد دارند که به دلیل عدم نظارت هم اکنون واحدهای زیادی اقدام به تولید قیر نامرغوب در کشور می‌کنند. اما امروز که با اعطای مجوز متعدد به کارخانه‌هایی که فاقد نیروی متخصص و امکانات لازم برای تولید قیر هستند، اوضاع کیفیت قیر ایرانی به مراتب وخیم تر شده است.
تعدد بسیار زیاد عرضه‌کنندگان قیر به بازار نیز یکی دیگر از مسائلی است که بازار قیر ایران با آن مواجه است. ورود افراد غیرمتخصص با استفاده از امکانات مالی که در اختیار دارند به بازار قیر، موجب ایجاد رقابت ناسالم و نادرست در میان عرضه‌کنندگان قیر ایرانی شده است چرا که رقابت از سوی افراد غیرحرفه‌ای تنها بر سر شکستن قیمت برای به‌دست آوردن مشتری خارجی است و چون این رقابت بر سر قیمت تکرار شده است مشتری خارجی نیز به دنبال کاهش قیمت است. تغییرات متعدد مدیریتی در دو شرکت بزرگ تولید کننده قیر ایرانی نیز نه‌تنها منجر به برچیده شدن این وضعیت نشد، بلکه به گسترش این رقابت ناسالم نیز دامن زد.
به اعتقاد بنده ایران می‌تواند قیمت قیر را تعیین کند و از نظر تئوریک ایران باید تعیین‌کننده قیمت قیر در منطقه و برخی از نقاط جهان باشد؛ اما فراموش نکنیم که این منظر تئوریکال بحث است، در حالی که در بازار امروز قیر ایران ما با پارادوکس مواجه هستیم و در عمل اینگونه نیست. تعداد عرضه‌کنندگان قیر ایران یکی از دلایل این موضوع است. اکنون نزدیک به 60 شرکت تولیدکننده قیر در بورس کالای تهران ثبت‌نام کرده‌اند و واقعاً این موضوع در دنیا بی‌نظیر است البته از بعد منفی، چراکه به لحاظ ساختاری شرکت تولیدکننده قیر وابسته به پالایشگاه‌های نفت هستند و در دنیا کمتر شرکتی است که می‌تواند به‌صورت مستقل تولیدکننده قیر باشد.
متاسفانه بسیاری از تولیدکنندگان قیر در ایران به‌صورت غیراستاندارد فعالیت می‌کنند، هر چند در کنار این گروه‌ها تولیدکنندگانی که قیر خوب تولید می‌کنند نیز حضور دارند، حال اما پاسخ کلی به پارادوکسی که در ابتدا مطرح شد این است که تولیدکنندگان قیر ایران نباید این‌قدر زیاد باشند و اگر حاکمیت در زمینه اعطای مجوز درست عمل می‌کرد و به وظایف حاکمیتی خود می‌پرداخت به هیچ وجه شاهد این میزان تولیدکننده و عرضه‌کننده قیر در کشور نبودیم.
از سوی دیگر، شرایط خاص کشور در بعد ارتباطات بین‌المللی نیز در این میان بی‌اثر نبوده است و این موجب تحمیل هزینه‌های اضافی به صادرکنندگان شده است. تغییر در استانداردهای کشورهای هدف نیز موضوع دیگری است که تکنولوژی تولید آن در اختیار ایران نیست.
در اغلب پالایشگاه‌های ایران Wax content (وکس موجود در قیر) بیش از 2 درصد است؛ در حالی که ترکیه Wax content زیر 2 درصد از محصولات قیر ایرانی می‌خواهد و امکان تولید چنین مشخصاتی در بسیاری از پالایشگاه‌های ایرانی وجود ندارد، هرچند پالایشگاه‌هایی نیز هستند که امکان تولید چنین قیری را دارند. نتیجه آن‌که مشخصات و استانداردهای قیر در بازارهای هدف هرساله در حال تغییر است و سخت‌تر می‌شود، اما تولیدکنندگان ما همان قیر را تولید می‌کنند که سال‌ها پیش تولید می‌کردند.
از سوی دیگر، با همین استاندارد فعلی که ایران قیر تولید می‌کند که به آن استاندارد دامنه نفوذپذیری penetration grade می‌گویند، برخی افراد سودجو که منافع ملی برایشان اهمیت ندارد همین قیر را با انواع کالاهای دیگر همچون مازوت و قیر طبیعی مخلوط می‌کنند و ظاهر همان ظاهر قیر است؛ اما در آزمایشگاه‌های تخصصی، مشخصات اولیه‌ای را که تولیدکننده اصلی به مصرف‌کننده اعلام کرده است ندارد. متاسفانه چنین اتفاقاتی طی سال‌های اخیر بسیار در بازار رواج پیدا کرده است که باید تدبیری برای آن اندیشیده شود، چراکه به نام و کیفیت قیر ایرانی بسیار لطمه می‌زند.
چندی پیش محسن دلاویز مدیر اسبق شرکت نفت پاسارگاد با اشاره به قابلیت های ایران در تولید قیر، گفته بود: رهبری قیمت قیر منطقه حق مسلم ایران است که تا کنون نتوانسته‌ایم به این مهم دست یابیم.
دلاویز با انتقاد از تضعیف جایگاه ایران در رهبری تعیین قیمت قیر در منطقه، خاطرنشان کرد: با وجود اینکه ایران با کیفیت‌ترین قیر دنیا را عرضه می‌کند به دلیل برخی مسائل قیمت قیر ایران با نرخ پایینی در جهان عرضه می‌شود.
حسن خسروجردی رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی در گفتگو با باشگاه خبرنگاران، با اشاره به اینکه هم اکنون بیش از یک چهارم قیر تولیدی در کشور نامرغوب است، اظهار داشت: متاسفانه این امر باعث شده بازارهای منطقه را از دست بدهیم چرا که دلیل اصلی این موضوع عدم نظارت مستقیم به راین محصول است.
رییس انجمن صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی تاکید کرد: با توجه به اینکه تولید قیر آسان است و اکثر تولیدکنندگان به دلیل بی‌توجهی به استاندارد بودن اقدام به تولید این محصول در کشور می‌کنند. هم اکنون واحدهای کوچک با تولید قیر بی‌کیفیت که هزینه تمام شده بسیار پایینی دارد، محصولات خود را با تفاوت قیمت‌های زیادی به بازار عرضه می‌کنند که این امر باعث شده شرکت‌های تولیدکننده بزرگ با مشکل مواجه شوند.
وی با اشاره به اینکه تولید قیر بی‌کیفیت در کشور یک نوع خیانت محسوب می‌شود، افزود: استفاده از این قیرها در راهسازی باعث می‌شود تا میزان خسارات جانی و مالی بیشتری به مردم وارد شود. همچنین این عامل سبب می‌شود که بازارهای صادراتی بزرگ را از دست بدهیم.
وی با اشاره به اینکه با وجود داشتن متولی در این صنعت ناهماهنگی وجود دارد گفت: هم‌اکنون 400 شرکت که در کشور به تولید مشغول هستند اکثر قیر تقلبی را روانه بازار می‌کنند و این امر مهم باعث شده که بازار داخلی و خارجی به هم ریخته شود؛ علی‌رغم اینکه تلاش‌های زیادی صورت گرفته ولی متاسفانه هنوز با مشکلات بزرگی دست و پنجه نرم می‌کند.
خسروجردی با اشاره به برگزاری چند جلسه با مسئولین ذیربط به منظور تصمیم گیری برای نظارت بر تولید قیر، گفت: خروجی این جلسات این بوده که دولت از جمله وزارت راه مکلف شده که فقط از دو شرکت بزرگ و معتبر تولید کننده قیر مرغوب خریداری کند.
وی تصریح کرد: متاسفانه هنوز تصمیمی برای تولید و صادرات قیر با کیفیت گرفته نشده است و همچنان بعضی شرکت‌ها برای تولید قیر تقلب می‌کنند.
خسروجردی یادآور شد: از این پس قیر تقلبی در هیچ یک از پروژه های داخلی استفاده نمی‌شود مگر اینکه آسفالت کارها تقلب کنند ولی صادرات هنوز شرایط به حالت قبل باقیست.
وی میزان قیر صادراتی را مجموعاً حدود 2.5 میلیون تن اعلام کرد و افزود: با توجه به کیفیت پایین برخی از مقادیر قیر ایران در بازارهای صادراتی کشور بحرین بدون رقیب اقدام به فروش و صادرات محصولات خود با نرخی بسیار بیشتر از ایران می‌کند.
بهتر است سازمان استاندارد به دلیل نداشتن نظارت لازم بر محصولات قیر برای ارائه مجوز استاندارد به کارخانه‌های تولیدکننده قیر سلب مسوولیت می‌کرد؛ چراکه توان لازم برای این نظارت را ندارد.
در نتیجه همه آنچه بیان شد شرایط کنونی بازار قیر ایرانی در عرصه صادرات را رقم زده است که به نظر می‌رسد خروج از این وضعیت نیازمند تدابیری بلندمدت و اساسی است و در پایان ناگفته نماند منفعتی که از این بی‌سروسامانی بازار قیر از دست می‌رود نه تنها کم نیست بلکه چشمگیر و قابل توجه است.
گزارش: حبیبه رحیمیان
انتهای پیام/
