به گزارش خبرنگار حوزه شهری باشگاه خبرنگاران،  دود و دم قلیان که جزء گزینه‌های ثابت قهوه خانه ها و برخی اماکن تفریحی بود، چند سالی است که میهمان میز قانون شده و هر بار که قلم قانون، پر رنگ‌تر نگاشته می‌شود، چند صباحی از ویترین شهر جمع آوری می‌شود، اما همچنان دود و دم آن در نبض شهر جاری است و هر از چند گاهی بعد از آرام شدن جو ممنوعیت قانونی دوباره در سطح شهر اکران می‌شود و طرفداران خاص آن نیز به گرمی به گیشه اکران قلیان در شهر رونق می دهند و باز هم، قانون با رویت صف های استقبال مجددا تابلوی ایست را بالا می‌برد، و این بازی تعقیب و گریز قلیان و قانون چند صباحی تیتر یک روزنامه‌ها و سایت‌های خبری را به خود اختصاص می‌دهد. 

اما اعمال محدودیت نه تنها راه  چاره نیست بلکه به تعداد مخاطبان آن می‌افزاید و گاهی دیده می‌شود که این محدودیت‌ها قلیان را که به مراتب از سیگار مضرات بیشتری دارد در سبد خانوار جای داده است و سایه آسیب قلیان به دلیل عدم آگاه سازی بر سلامت جوانان شهر سنگینی می‌کند، این در حالی است که غول سیاه آسیب قلیان در پشت ظاهر رنگین و طراحی منحصر به فرد آن و ظاهر اسانس‌های میوه‌ای رخ در نقاب کشیده و هر روز جوانان بیشتری را آلوده خود می‌کند و هنوز فرهنگ عدم استفاده از قلیان در جامعه جایگاه خود را پیدا نکرده است و بخشی از شادی و فراغت جوانان در استفاده از قلیان تعریف می‌شود و پیشینه تاریخی قلیان را با چشم پوشی از مضرات آن توجیهی برای آزاد سازی استفاده از آن بیان می‌کنند.

 در این روزها متاسفانه استفاده از آن مرزهای سن و جنسیت را در نور دیده و زنان و کودکان را نیز به پای قلیان آورده و بعضا به عنوان یک چالش سیاسی بین نظام و عامه مردم تبدیل شده است، و حال اگر پرده جهل را از دیدگان خود کنار بکشیم به دور از نظرات و دیدگاه‌های کارشناسی و بدون چشم مسلح، می‌توان دریافت که خروجی دود غلیظ قلیان به مراتب سهمگین تر از سیگار است و دیگر نیازی به استدلال‌ها و نظرات کارشناسی برای عدم استفاده از آن نیست، اما برای شفاف سازی مطلب هزاران پزشک و کارشناس نیز به میدان آمده و مضرات آن را بارها و بارها نجوا کرده‌اند و بهتر است به دور از تحلیل‌های کارشناسی و قدری موشکافانه‌تر و به دور از جنجال‌های سیاسی در آسیب قلیان دقیق شویم نگاهی اجمالی به تاریخ ورود  قلیان نیز حاکی  از عدم توجیه استفاده از آن است.

 *نگاهی بر شکل‌گیری و تاریخ ورود قلیان به ایران 
 
اولین بار ابوالفتح گیلانی پزشک ایرانی دربار اکبر اول "سلطان مغول هند"که دود تنباکو را از یک ظرف آب عبور داد تا خالص شود و از این طریق قلیان را ابلاغ کرد. 

قلیان از زمان صفویه به ایران وارد شد و به دلیل نحوه استفاده و ظاهرا بی ضرر بودن آن نسبت به چپق باب طبع  ایران ایرانیان  قرار گرفت و به سرعت بین مردم رایج  شد. 

در همین زمان بود که در قهوه خانه‌ها برای اولین بار در بیرون شهرها برای  استراحت مسافران راه اندازی شد و قلیان هم به دلیل رواج و محبوبیتش نزد مردم اندک اندک  یکی از تفریحات تفکیک ناپذیر زندگی مردم شد. 

*سایه سهمگین دود بر فراغت جوانان سایه افکنده 
 
قلیان که با طراحی‌های مختلف به بازار عرضه شده و دود آن قبل از استنشاق از آب رد می شود و تنباکو در کاسه کوچکی گذاشته می‌شود که در انتها دارای حفره‌هایی است و از طریق این حفره‌ها لوله‌هایی به آن متصل می‌شود و اجازه می‌دهد که دود از انتهای محفظه آبی عبور کند و از قرن 16 به بعد تصور نادرست طریقه سالم و ایمن مصرف تنباکو به صورت استفاده از قلیان مطرح گردید. 

این در حالی است که کشیدن یک با دو بار قلیان در روز فرد استفاده کننده را دچار اعتیاد می‌کند،  اما تصور غلط جامعه این است که دود حاصل از قلیان از آب رد می‌شود و مواد سمی آن از بین می‌رود و جذابیت کاذبی در ترکیبات مخصوص تنباکو با میوه و بعضی گیاهان طعم دار ایجاد کرده‌اند. 

هر وعده قلیان برابر مصرف یک پاکت سیگار بوده و قلیان در هر بار مصرف دود بسیار زیادتری را در مقایسه با کشیدن یک نخ سیگار ایجاد می‌کند به طوری که مصرف یک نخ سیگار بین 500 سی‌سی تا یک لیتر دود تولید می کند، اما استفاده یک بار از قلیان 10 تا 20 لیتر دود تولید می‌کند. 

دود استفاده شده از قلیان تمام مواد سرطان‌زای دود سیگار را دارا است و بلکه مونواکسیدکربن بیشتری را هم دارد و در فرهنگ جامعه ما به این حقیقت علمی توجهی نمی‌شود. 
 
*قلیان و سیگار در ترازوی  دقیقه آسیب 
 
افراد سیگاری که به طور متداول 8 تا 12 نخ سیگار را در روز مصرف می‌کنند به طور متوسط با 40 تا 75 پک  که به مدت 5 تا 7 دقیقه به طول می‌انجامد حدود 5 تا 6  لیتر دود استنشاق می‌کنند و این در حالی است که مصرف کننده قلیان در هر وعده مصرف که به طور متداول 20 تا 80 دقیقه طول می کشد حدود 5 تا 200پک می‌زند که هر پک به طور متوسط حاوی 15  درصد تا یک لیتر دود است. 

میزان و عمق دم در حرکت دادن آب قلیان بسیار مهم است و قلیان با وجود اینکه کمتر مصرف می‌شود، اما حجم دودی که از طریق آن وارد بدن می‌شود، 10 تا 20 برابر دود ناشی از مصرف سیگار است. 

تحقیقات نشان داده افراد سیگاری تا زمانی که میزان نیکوتین دریافتی درآنها به آستانه مورد نیاز برای رفع حالت وابستگی برسد به کشیدن سیگار ادامه می‌دهند، این در حالی است که مصرف کنندگان قلیان برای رسیدن به ارضای وابستگی، مقادیر بیشتری از دود را استنشاق می‌کنند و در معرض مقادیر زیادی مواد شیمیایی سرطانزا و گازهای خطرناک مثل مونواکسیدکربن قرار می‌گیرد.

  
کشیدن قلیان حجم تنفسی بدن را کاهش داده و مواد سمی ناشی از توتون و تنباکوی قلیان سلامت افراد را با خطر رو به ور می‌کند و بدون شک، فرد را مبتلا به سرطان ریه و دستگاه تنفسی می‌کند و اسانس‌های اضافه شده به تنباکو نیز علاوه بر تحریک دستگاه تنفسی موجب حساسیت و آلرژی می‌شود. 

تغییر سبک دم و بازدم در کاهش آسیب آن تاثیری ندارد و تصوری کاملا غلط است که اگر دود و قلیان وارد ریه شود و فقط از راه دهان خارج شود هیچ آسیبی به ریه‌ها وارد نمی‌شود و چون دود از طریق مخاط دهان و حنجره جذب بدن می شود و آثار سوء خود را می‌گذارد و بیشتر مواد سمی از جمله نیکوتین و خاکستر وارد ریه می‌شوند. 

گذشته از اثرات مخرب که همانند سیگار بر زنان باردار و جنین دارد، سرطان‌های ریه و دهان و مثانه را نیز برای فرد به همراه دارد و استفاده مشترک قلیان باعث انتقال بیماری‌هایی مثل سل و هپاتیت می‌شود. 

تمام اما و اگرها وشبهه‌ها و ظاهر فریبنده‌ قلیان و به تبع آن رواج این ماده اعتیاد آور در سبد خانوارهای ایرانی، قانون را بر آن داشت تا جدی تر از سیگار به مبارزه با قلیان بپردازند ومطابق تبصره 1 ماده 13 قانون جامع کنترل و مبارزه با دخانیات مصوب15/6/85 مصرف دخانیات از جمله عرضه قلیان دراماکن عمومی ممنوع شد و دربند8 ماده آیین نامه اجرایی این قانون، قهوه خانه‌ها نیز جزء اماکن عمومی محسوب شدند. 

پس از کش و قوس‌های فراوان مجوز دولت در استفاده قلیان درقهوه‌ خانه‌ها باردیگر و در سال 91 توسط دیوان عدالت اداری در قهوه خانه‌ها ممنوع و مصوبات دولت را نیز ابطال کردو قهوه خانه‌هایی که قلیان عرضه می‌کردند نیز پلمپ شدند که موجبات  اعتراض چایخانه داران را نیز  در پی داشت اما این مسئله کمک شایان ذکری به ممنوعیت استفاده از قلیان نکرد و سند تاریخی استفاده از قلیان نه تنها باعث ممنوعیت استفاده از آن نشد بلکه قلیان را از محیط‌های قهوه خانه و سفره خانه سنتی به پارک‌ها و جمع‌های خانوادگی کشاند و حادثه تاسف بارتر این که شیوع استفاده از آن در خانواده‌ها باعث کاهش سن استفاده نوجوانان شده است و اگر چه قانون موفق به اعمال قوانین در ظاهر و چهره شهر شده است اما صورت مسئله به طورکامل پاک نشد، بلکه استفاده از قلیان به دلیل محدودیت آن، سیر تصاعدی به خود گرفت. 

این گونه شد که قلیان و قانون هر کدام در جاده سبقت از هم پیشی می‌گرفتند و با صدور برگ جریمه دوباره در پارکینگ شهر متوقف می‌شدند و بعد از چند صباحی دوباره به  حرکت خود ادامه می‌دادند و در این تعقیب و گریز، هیچ کدام بر دیگری فائق نمی‌آمدند  
حال باید پرسید، آیا مقصود از اجرای قانون تنها متوقف کردن یک اتفاق در برابر دیدگان مردم است؟ 
 
 زمانی که این پدیده در لایه‌های  جامعه رخنه کرده است آیا نباید تدبیری بهتر از این اندیشید و بهتر است  اعمال ضرب الاجلی قانون را در فرهنگ شهر و جوانان پیاده نکنیم چرا که ضرب الاجل در فرهنگ جایگاهی ندارد و در ظرف فرهنگ نمی‌گنجد و چه بسا باعث تشدید این پدیده در میان جامعه می‌شود. 
 
 تجربه نشان داده که محدودیت ممنوعیت را به همراه ندارد و باعث افزایش ضریب نفوذ محبوبیت آن پدیده در میان مردم می‌شود، حال با داشتن چنین تجربیاتی و با آگاهی از آسیب‌های چند برابری آن در میان نسل جوان، بهتر است که استدلالی با مسئله برخورد کرد تا با کاهش آسیب رو به رو باشیم و به جای قوانین ضرب الاجلی در مدت زمان کوتاه و شانه خالی کردن از مسئولیت نهادینه سازی فرهنگ را در زمان طولانی در دستور کار خود قرار دهیم تا مردم با اطلاعات کافی از روی آوردن به این  آسیب‌ها بپرهیزند. 
 
 آگاه سازی مردم موجب می‌شود که مردم کمتر با قانون به مقابله بپردازند و شگردهای کمتری را برای نقص قانون به کار ببنندد. 
 
 شگردهای عجیبی که شاید از سویی به دلیل ممنوعیت آن در سطح شهر است و شاید از سویی دیگر ناکار آمدی قانون را نشان می‌دهد که تنها به پلمپ قهوه‌خانه‌ها بسنده کرد دیگر نظارتی بر جنبه‌های دیگر عرضه قلیان نداشته است. 
 
 دست آخر اینکه در اقدامی عجیب قلیان، قانون را ضربه فنی کرد و شاید شما هم در افتتاحیه مراسم های مختلف و استقبال از مردم به نوعی با تخفیف‌های دو رقمی برای جلب مردم مواجه شده باشید تا بیش از پیش نظر مردم را به عرضه محصولات خود جلب کنند اما دیگر با این پدیده مواجه نشده‌اید که سفره‌خانه‌‌ای با توجه به  منع قانونی قلیان بخواهد اقدام به  عرضه رایگان قلیان به مناسبت افتتاحیه سفره‌خانه کند که کاملا از عدم نظارت قانون بر این پدیده در سطح شهر حکایت می‌کند. 
 
 حال باید به قانون منع استفاده از قلیان چه نمره‌ای داد؟ 
 
 حال باید تسلیت عدم کارآمدی قانون و منع استفاده از آن را به کدام مسئول ابلاغ کرد؟ بی توجهی در این زمینه شاید آنقدر برای مسئولان کارآمد نباشد چرا که کارهای غیر قانونی از مبادی قانونی در سطح شهر جاری است و مسئولان باید اجرای قانون را جدی تر بگیرند. 
 
گزارش از شبنم رخ فیروز گرانی 

انتهای پیام/