به گزارش خبرنگار سیاست خارجی باشگاه خبرنگارن با نگاهی به تاریخ حضور قدرت‌های خارجی در منطقه غرب آسیا با حوادث مختلفی مواجه می‌شویم که از جمله آن‌ها تشکیل پیمان‌های مختلف در جهت زورآزمایی این قدرت‌ها در منطقه بوده است از جمله آنها" پیمان مرکزی" "سنتو" یا" بغداد" بوده است که به عنوان طرح ايجاد يك كمربند امنيتي از غرب اروپا تا جنوب شرق آسيا به ادعای جلوگيری از نفوذ كمونيسم در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم منعقد شده است.
 
 نياز به يك حلقه‌ي زنجير به نام پيمان بغداد را می‌طلبید تا پيمان ناتو در غرب و پيمان سيتو در شرق آسيا را به يكديگر مرتبط سازد، قرارداد اين پيمان در بغداد بين كشورهاي پاكستان، تركيه، عراق و انگلستان منعقد گرديد و در آبان 1334 ايران رسماً به آن پيوست.
 
 پس از پایان جنگ جهانی دوم و افول قدرت‌های استعمارگر اروپایی و همچنین آغاز روند استقلال‌طلبی ملت‌ها، دو ابر قدرت شوروی و امریکا، نظامی دو قطبی را در مناسبات بین‌المللی به وجود آوردند.
 
هر یک از این دو ابر قدرت سعی داشتند که در جریان رقابت با دیگری؛ کشورهای جهان سوم بیشتری را تحت سلطه خود در آوردند، در واقع پایان جنگ جهانی دوم با دو عامل مهم همراه بود؛ یکی شروع دوره سلاح‌های اتمی و دیگری آغاز دوران رقابت جهانی امریکا و شوروی و مسابقه آنها در گسترش قدرت و نفوذ خود بر جهان.
جنگ سرد در این دوران نه تنها مقابله دو قدرت بزرگ و مظهر ایدئولوژی‌های کمونسیم و سرمایه‌داری بود، بلکه به طور مستقیم در سرنوشت بسیاری از کشورها تأثیر گذاشت و مسیر حیات سیاسی آنها را تغییر داد .
 
نخستین برخوردها بین دو ابر قدرت در محاصره برلین در سال 1948 و جنگ کره در سال 1950 روی داد‌، از طرف دیگر در این دوران به خاطر افول قدرت‌های استعمارگر سابق و ترویج ایدئولوژی‌های ناسیونالیستی و کمونیستی و سوسیالیستی در جهان، موجی از جنبش‌های آزادی بخش و انقلابی در کشورهای جهان سوم شکل گرفت که هدف آنها رهایی از سلطه استعمار و کسب استقلال بود.
 
آمریکایی‌ها این جریان‌ها را به تحریک‌ها و توطئه‌های شوروی نسبت داده و در صدد سرکوب آنها و جلوگیری از گسترش اندیشه سوسیالیسم برآمدند.
 
در این شرایط، افزایش چشمگیر در تولیدات نفت خاورمیانه، اهمیت این منطقه را دو چندان ساخت، از نظر جغرافیایی، این منطقه در مسیر راههای منتهی به آفریقا و جنوب آسیا قرار دارد و در صورت بروز جنگ جهانی، کنترل آن ناحیه توسط هر طرف می‌تواند برگ برنده‌ی مهمی باشد‌، در خلال جنگ جهانی دوم، اگر متفقین کنترل خاورمیانه و نفت ایران را در دست نداشتند به نظر بسیاری از مورخین جنگی، بعید بود که بتوانند جنگ را پیروزمندانه در سال 1945 به پایان برساند .
 
بر طبق همین دلیل است که ایران را پل پیروزی نیز لقب داده اند، انگلیس که پیوسته روسیه را از پیش روی به سوی سرزمین‌های جنوبی و هند بازداشته بود، در این دوران قدرت گذشته خود را از دست داده بود و توان لازم را برای مقابله با روسیه را نداشت، پس از انقلاب اکتبر 1917، اگرچه رهبران کمونیست به ظاهر عدول خود را از سیاست‌های تزاری اعلام داشتند، ولی در باطن هیچ گاه چشم طمع از آب‌های گرم جنوب برنداشتند .
 
مجموع این شرایط، یعنی فضای جنگ سرد و رقابت ابرقدرت‌ها، نفوذ جنبش‌های کمونیستی و ضد امپریالیستی در کشورهای جهان سوم و همچنین رقابت‌های دیرینه غرب با روسیه در این منطقه، غرب را وادار کرد که یک سد نظامی اطراف شوروی و اقمار آن تشکیل دهد تا هر نوع کوشش آنها را برای تجاوز از محدوده های شان را بلافاصله کنترل و سرکوب نماید،
 
از جمله پیمان‌های امنیتی غرب به منظور مقابله با کمونیسم، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی( ناتو در سال 1949)، سازمان پیمان آسیای جنوب شرقی( سیتو در سال 1954) و پیمان بغداد(سنتو در سال 1955) بودند.
 
بازیگران تشکیل دهنده پیمان بغداد( سنتو) 5 کشور آمریکا، انگلستان، عراق، ترکیه و پاکستان بودند.
 
1.آمریکا:
 
ایالات متحده امریکا، زمینه سازی برای ایجاد پیمان بغداد را بر عهده داشت، دالس ، وزیر خارجه این کشور، تلاش برای انعقاد پیمان دفاعی خاورمیانه را که می بایست مکمل پیمان آتلانتیک شمالی باشد، را آغاز کرد. با اینکه امریکا در این پیمان نقش مهمی در پشت پرده بازی کرده بود، اما هیچگاه رسما اسناد آن را امضا نکرد.
 
 گالمن، سفیر امریکا و ناظر آن در نشست شورا، دو دلیل را برای توجیه قصد امریکا در کنار ماندن از پیمان بغداد ارائه داد:
 
الف) عضویت امریکا می‌توانست مصر و متحدان عرب را وادار سازد که از پیمان، بیشتر فاصله بگیرد.
 
ب) اتحاد امریکا با عراق که ازاعضای جامعه عرب بود، اسرائیل را بر آن می داشت تا خواستار انعقاد پیمان دو جانبه نظامی شود.
 
 انعقاد پیمان با اسرائیل می توانست، اعراب از جمله عراق را به رد اتحاد با امریکا وادارد و آنها را به سوی شوروی سوق دهد.
 
 از طرف دیگر، شرکت مستقیم امریکا، مخالفت شدید شوروی و کشورهای بی طرف را در برداشت. با این حال، امریکا تا به آخر به عنوان ناظر در این پیمان حضور داشت.
 
ادامه دارد......
 
انتهای پیام/