به گزارش باشگاه خبرنگاران به نقل از روزنامه خرسان، فرقي نمي کند که خودتان پدر و مادر باشيد و کودکي داشته باشيد يا به دلايلي مجبور باشيد چند روزي از يک کودک نگهداري کنيد؛ در هر دو صورت درد دلهايتان شنيده ميشود که ميگوييد: «واقعا ماندهام چه کار کنم؟ اين بچه نه با تشويق رفتارهاي اشتباهش را درست ميکند و نه به خاطر ترس از تنبيه اصلاح مي شود.

همه راه حلهاي ممکن را بررسي کرده ام اما بي فايده بوده است. واقعا مانده ام چه کار کنم؟» اين روزها زماني که پدر يا مادري مي خواهد تکنيکهاي عملي و تربيتي والدين خود را روي فرزندش پياده کند در کمال تعجب متوجه مي شود که اين تکنيکها نه تنها گاهي جواب نمي دهد بلکه پاسخ عکس هم مي دهد.

زهرا غنمي، کارشناس علوم تربيتي در گفت وگو با زندگي سلام نکاتي را درباره تشويق و تنبيه کودک مطرح ميکند و ميگويد لازم است والدين امروزي، آگاهي مختصري از مهمترين مقوله تعليم و تربيت کودک يعني تشويق و تنبيه داشته باشند تا در تربيت فرزندان شان موفقتر عمل کنند.

تشويق به زبان ساده يعني فعاليتي که براي ايجاد انگيزه در کودکان براي انجام رفتارهاي درست و مطلوب استفاده ميشود. تشويق ميتواند از قول دادن براي رفتن به پارک تا خريد يک اسباب بازي يا يک خوراکي باشد. تنبيه هم درست برعکس تشويق، زماني رخ ميدهد که بخواهيم کودک را متوجه اشتباه بودن رفتارش کنيم و در اصطلاح عاميانه جريمهاش کنيم. تنبيه فعاليتي است که کودک را در شرايط سخت قرار ميدهد به گونهاي که بين رفتار نامطلوب و اين شرايط سخت ارتباط برقرار کند تا ديگر آن را تکرار نکند. نمونه کاملا ملموس و به يادماندني تنبيه براي پدر و مادرهاي امروزي، نوشتن ۲ خط از غلطهاي املايي شان در دوران دبستان است يا زنداني شدن در دوران کودکي در يک اتاق تاريک براي چند دقيقه يا ترس از سپرده شدن به نمکي و هاپو! با اين حال، اين که در نظام تربيتي امروزي جامعه ما جايگاه تنبيه و تشويق کجاست و آيا تنبيه و تشويقهاي اعمال شده روي خود ما، امروز هم براي فرزندانمان جواب ميدهد يا خير، مسئلهاي است که لازمه رسيدن به جواب آن آشنايي بيشتر با تشويق، تنبيه و انواع آنهاست.

تشويق به طور خلاصه به معناي دادن يک فاکتور مثبت به کودک براي پايداري يک رفتار مطلوب در او است که خود به ۲شکل ميتواند انجام بگيرد.

تشويق مثبت به معناي ايجاد يک حالت مطلوب براي پايداري يک رفتار مطلوب در کودک است. به طور مثال، فرض کنيد که کودک شما هميشه هنگام غذا خوردن شما را اذيت ميکند و عملکرد مطلوبي ندارد. در تشويق مثبت، زماني که کودک يک رفتار صحيح را مطابق خواسته شما انجام داد براي اين که به او نشان دهيد رفتار او درست است و تمايل داريد که بعد از اين هم، اين رفتار را به همين شکل انجام دهد، او را تشويق ميکنيد و به طور مثال بعد از غذا خوردن او را به پارک ميبريد يا با او بازي ميکنيد.

حذف يک حالت نامطلوب براي پايداري يک رفتار مطلوب در کودک را تشويق منفي ميگويند.

به طور مثال، فرض کنيد فرزند شما امتحان سختي دارد و شما به او اجازه ميدهيد که به جاي مرتب کردن اتاقش، زمان بيشتري را به درس خواندن اختصاص بدهد. توجه داشته باشيد که اين نوع تشويق تحت شرايط خاص مورد استفاده قرار ميگيرد و تا حد امکان نبايد خيلي از آن استفاده شود.

تشويق خوب، تشويقي است که در کوتاهترين فاصله زماني نسبت به رفتار کودک اعمال شود. به طور مثال، در همان لحظهاي که کودکتان اتاقش را تميز ميکند او را تشويق کنيد.

* تشويق بايد مطابق با قوانين کلي تربيتي باشد، مثلا قول دادن به فرزند ۷سالهتان براي خريد تلفن همراه به ازاي گرفتن يک معدل خوب نابه جاست زيرا به طور کلي تلفن همراه يک وسيله پرخطر براي کودک محسوب ميشود. حتي اگر شوق و انگيزه را در او افزايش دهد.

* نحوه تشويق ميتواند به انتخاب کودک باشد، اما يادتان باشد که تصميم نهايي را والدين بايد بگيرند.

* بهتر است تشويق را مطابق درجه خوب بودن رفتارهاي کودک طبقه بندي کنيد به طور مثال به ازاي معدل ۲۰ يک دوچرخه و معدل ۱۹ يک لباس مورد علاقه براي او بخريد.

* تشويقهايتان را مطابق سلايق و رده سني کودک تان قرار دهيد تا هم جذابتر و هم تأثيرگذاري بيشتري داشته باشد.

* تشويق را تا حد امکان در حضور ديگران انجام دهيد چراکه تشويق در جمعهاي فاميلي و دوستانه تأثير بسيار بيشتري دارد.

* رفتارهايي که از آنها در موقعيتهاي تشويقي استفاده ميکنيد در مواقع عادي استفاده نکنيد. بگذاريد کودک بداند که براي مثال؛ رفتن به پارک را تنها در ازاي نوشتن تکاليف دريافت ميکند. ذکر اين نکته ضروري به نظر ميرسد که شما بايد هوشمند باشيد و حتي اگر به صورت اتفاقي گذرتان به پارک افتاد سريع رفتار مثبتي از کودک را به يادش بياوريد و بگوييد که اين پارک آمدن به خاطر فلان رفتار مناسب تو است.

تنبيه به معناي دادن يک فاکتور منفي به کودک براي حذف يک رفتار نامطلوب در او است که مانند تشويق به ۲شکل ميتواند انجام گيرد.

تنبيه مثبت يا محروم کردن؛ به معناي حذف يک حالت مطلوب براي حذف يک رفتار نامطلوب است. به طور مثال فرض کنيد فرزندتان در مقابل جمع رفتار بي ادبانهاي نشان داده که مستحق تنبيه است. در تنبيه مثبت ميتوانيد او را از رفتن به پارک به همراه ديگر خواهر و برادرانش يا استفاده از يکي از اسباب بازيهايش محروم کنيد.

تنبيه منفي يا جريمه کردن به معناي ايجاد يک حالت نامطلوب براي حذف يک رفتار نامطلوب است. به طور مثال اگر فرزندتان آداب غذا خوردن را رعايت نميکند براي جريمه کردن کودک تان او را به مدت يک ساعت در اتاقش تنها بگذاريد يا از او بخواهيد لباسهايش را خودش بشويد و اتاقش را تميز کنيد.

* تنبيه را در مقابل ديگران انجام ندهيد چرا که باعث شکستن عزت نفس و کاهش اعتماد به نفس کودک تان خواهد شد.

* براي اعمال تنبيه، کمي صبر کنيد يا فرصت جبران اشتباه را به کودک بدهيد چرا که ممکن است خودش هم از اشتباهش ناراحت شده باشد.

* هميشه از يک تنبيه استفاده نکنيد زيرا تنبيه تکراري ممکن است به مرور زمان خوشايند شود. به طور مثال حبس در اتاق فرصت مناسبي شود براي انجام شيطنتهاي کودکانه و تنبيه اثر خود را نگذارد.

* در حين تنبيه از حمايت عاطفي غافل نشويد. بگذاريد کودک تان احساس کند که اگر در اتاق حبس شده، به اين دليل نيست که شما ديگر دوستش نداريد بلکه اين تنبيه نتيجه رفتار اشتباه خود او است.

* يادتان باشد تنبيه بدني آخرين و البته پر آسيبترين تنبيه است.

* بابت رفتاري که کودک تان نميداند غلط است، تنبيه قائل نشويد؛ مثلا اگر کودک تان از يک کلمه رکيک استفاده کرد، به او بگوييد که اين کلمه خوبي نيست و بلافاصله پس از اولين رويداد او را تنبيه نکنيد.

با اين حال و هر چند استفاده از تشويق مثبت به معناي جايزه دادن و تنبيه منفي به معناي جريمه کردن در شيوههاي تربيتي گذشته پرکاربردتر بوده است، اما در شيوههاي جديد فرزندپروري، آشنايي با هر ۴ روش ذکر شده براي والدين ضروري است.

اگر احساس ميکنيد يک روش تنبيه يا تشويق روي کودک تان موثر نيست اصرار نداشته باشيد که حتما از آن استفاده کنيد بلکه از شيوههاي ديگر بهره ببريد. همچنين در شناخت علايق و استعدادها و نقاط قوت و ضعف فرزندتان کوشا باشيد زيرا همين علايق ميتواند زمينه ساز يک تنبيه يا تشويق اثرگذار و مفيد باشد پس تنبيه يا تشويقهاي موثر براي يک کودک با ويژگيهاي منحصر به فرد با کودک ديگر متفاوت است.