به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، با فرا رسیدن ایام محرم شهر کربلا بکلی تغییر میکند و شهری که نفوس آن در اوقات عادی از هفتاد هزار تجاوز نمیکند در دهه عاشورا هفتصد هزار نفر جمعیت بخود میبیند و چون منازل و سایر اماکن عمومی‌گنجایش اینهمه جمعیت را ندارد، اطراف صحن مطهر تکایائی بسته میشود و چادرهای بسیار بزرگ برپا میگردد که در تمام آنها مجالس عزاداری و سوگواری برپا میشود.

تا قبل از قیام حسینی و واقعه جانسوز یعنی سال 61 هجری کربلا یک آبادی کوچک و بی اهمیتی بیش نبود، ولی پس از آن فاجعه عظیم اکنون یکی از شهرهای زیارتی معروف جهان بشمار میرود.

هزاران هزار زوار که از اطراف و اکناف جهان باین شهر مقدس روی آورده‌اند مخصوصا امراء و رجال و سلاطین اسلامی‌ در آبادانی آنجا کوشیده و هریک آثاری از خود بجای گذاشته‌اند. اولین بنای اساسی در سال 64 هجری در کربلا بوجود آمد، بدین معنی که مختار ثقفی مسجدی برروی مرقد مطهر بنا کرد.

 سپس «الداعی الکبیر» که یکی از اولادان حضرت امام حسن(ع) بود و در طبرستان حکومت میکرد بنای مهمی‌ برپا کرد. این بنا در حدود 284 هجری یعنی در دوره المعتضد بالله عباسی بوجود آمد. در سنه 361 هجری در زمان سلطنت عضدالدوله دیلمی وی بنای الداعی الکبیر را توسعه داد و بنای فعلی از آثار سلطان اویس جلائری از امرای تیموری است که در سال 767 هجری در خراسان سلطنت میکرد.

بعد از سلاطین صفویه و مخصوصا شاه طهماسب خدمات زیادی بتوسعه آبادانی کربلا انجام دادند. طلاکاری گنبد مطهر در زمان فتحعلیشاه شروع شد و در زمان ناصرالدین شاه ضمن تعمیرات اساسی که در حرم و ضریح مطهر انجام گردید تکمیل شد. ناصرالدین شاه مرحوم شیخ عبدالحسین شیخ العراقین را که یکی از علمای بزرگ بود برای تعمیر و ایجاد بناهای جدید بکربلا اعزام داشت. مرحوم شیخ قسمت غربی صحن مطهر را توسعه داد. قبر شیخ عبدالحسین اکنون در صحن، جنب در معروف بدرسلطانیه قرار دارد، امراء و راجه‌‌های هندی نیز در آبادانی و تاسیس بناهای جدید کربلا سهم زیادی دارند. بناهائی که درین چندسال اخیر در این مقام مقدس بوجود آمده توسط دولت عراق بوده است.

وضع فعلی کربلا

شهر کربلا بطوریکه میدانید در کنار شط فرات قرار داد. از طرف شمال تا حدود پنج فرسخ نخلستانها و باغات امتداد دارد و از اطراف غربی و شرقی و جنوبی نیز با مزارع و باغات و اراضی زراعتی محصور شده و درست مثل این است که این شهر در وسط یک باغ بزرگ قرار گرفته است. حرم مقدس حضرت سیدالشهدا (ع) و حضرت ابوالفضل(ع) در دو طرف غربی و شرقی این شهر قرار گرفته و در اطراف این دو حرم خیابانهای مستقیم و منظم احداث گردیده است و فاصله بین دو حرم را که بیشتر مورد تردد زوار و محل کسب و تجارت است بین الحرمین مینامند.

شعبه ای از رود فرات که از قسمت شمال غربی شهر میگذرد پس از آبیاری باغات و نخلستان‌‌های اطراف کربلا بطرف غرب پیچیده و قسمت جنوب را در نزدیک ایستگاه راه آهن آبیاری میکند. شهر کربلا مانند اغلب شهرهای جهان از دو قسمت نو و کهنه تشکیل میگردد. قسمت کهنه شهر شامل حرمین شریفین و بازار بین الحرمین و خیابانهای اطراف آن میباشد و قسمت نو در جنوب قرار گرفته و آنرا عباسیه مینامند.

البته وقتی گفته میشود قسمت نو منطقه آن نیست که در پانزده سال اخیر بوجود آمده بلکه این قسمت از شهر تقریبا 90 سال قبل یعنی زمانی که مدحت پاشا از طرف حکومت عثمانی بفرمانداری ایالت بغداد منصوب شده بود احداث گردیده است.  از فرمانداران بزرگ ممالک اسلامی ‌که در آن زمان بزیارت کربلا رفتند ناصرالدین شاه قاجار بود و این مسافرت در سال 1298 هجری قمری انجام گرفت.

شهر قدیم دارای کوچه‌‌های تنگ و کم عرض و اغلب طاق داراست، خیابانی بنام شارع علی اکبر بین الحرمین را بیکدیگر متصل میسازد و اطراف صحن مطهر مغازه‌‌ها و عمارات و خیابانهای جدید احداث شده است. جمعیت خود شهر بالغ بر شصت هزار نفر است و در اطراف آن قبائل مختلف که بیشتر بامور زراعتی و پرورش نخل و شترداری مشغولند مسکن دارند که روی هم رفته جمعیت شهر کربلا و اطراف آن بصدوپنجاه هزار نفر میرسد.  از نظر تشکیلات مملکتی کربلا تشکیل یک استان را میدهد که مرکز آن شهر کربلاست و شهرهای تابع این استان عبارتند از نجف و کوفه و قسمتی از بادیة الشام.

شهر کربلا از نظر دینی و علمی ‌و سیاسی و زراعی مهمترین شهر استان کربلا است و اغلب استانداران آن از میان سناریوها وزرای سابق و افراد سرشناس کشور عراق انتخاب میگردند. در شهر کربلا مانند هر شهر بزرگ دنیا افراد کشورهای دیگر سکونت دارند که در وجه اول اقلیت ایرانی آن از همه بیشتر است در صورتیکه تعداد ایرانیهای مقیم نجف به 10 هزار نفر میرسد.

صحن مطهر

صحن مطهر  بسیار وسیع و دارای 9 در است و اطراف آن ایوانها و حجرات تحتانی و فوقانی قرار دارد و وسط صحن، مرقد مطهر مرکب از ایوان طلا و رواق و حرم واقع شده است. چهار طرف حرم مقدس چهار رواق است، در رواق جنوبی قبر حبیب ابن مظاهر، در رواق غربی قبر سیدابراهیم مجاب نوه حضرت موسی ابن جعفر(ع) قرار دارد.

حرم مقدس چهار جانب دارد که در وسط آن ضریح شش گوشه ای قرار گرفته است، بدنه ضریح از نقره خالص ساخته شده و در وسط ضریح مرقد پیشوای شهیدان و در پائین پای حضرت مرقد فرزندانش علی اکبر و علی اصغر است.

دو طرف شرقی حرم مقدس که در پائین پای علی اکبر و علی اصغر میباشد، آرامگاه سایر شهیدانیست که ضریحی از نقره روی آن را پوشانده است.

در زاویه غربی رواق جنوبی و حرم مطهر قتلگاه واقع شده است که دارای دری از نقره میباشد و از حجره کوچکی تشکیل شده که با نهایت دقت بنا گردیده و زوار بزیارت آن می‌روند و تبرک می‌جویند. در قسمت شمالی حرم مقدس، مسجد بسیار بزرگی بنا شده که در پشت آن قبور سلاطین قاجاریه مظفرالدین شاه و محمد علی شاه و احمد شاه قرار دارد.

در اطراف حرم مقدس، در حجرات صحن مظاهر قبور زیادی از ملوک و امرا و رجال دول مختلف اسلامی‌موجود است که از جمله سلاطین آل بویه، ملوک و راجه‌‌های هندی، شیخ یوسف بحرانی، سید محمد باقر حجت،  شیخ زین العابدین مازندرانی و شیخ علی فرزند مرحوم شیخ زین العابدین را میتوان ذکر کرد.

تحف و هدایا

اما تحف و هدایائی که ازطرف ملوک و امراء و رجال مسلمین تقدیم باین عتبه مقدسه گردیده تماما در خزانه مخصوص نگاهداری می‌گردد و صورت آن نیز در وزارت اوقاف عراق موجود است و هر وقت که یکی از ملوک و بزرگان دول اسلامی ‌بزیارت می‌آید، تمام آن تحف و هدایا بنظر میرسد. این تحف و هدایای قیمتی عبارت است از تاج‌‌ها و شمشیرها و قندیل‌های مرصع و جواهرات مختلف و فرشهای گرانقیمت قدیمی.

ایرانیهای مقیم کربلا

وضع زندگی ایرانیهای مقیم کربلا باستثنای عده قلیلی که بکارها و پیشه‌‌های کوچک اشتغال دارند عموماً خوب است و اغلب کسبه و اصناف معتبر این شهر را تشکیل میدهند. نفوذ و رواج زبان فارسی در این شهر تعددی است که اغلب ساکنین شهر بزبان فارسی تکلم میکنند بطوریکه وارد کربلا که میشوید مثل اینست که بیکی از شهرهای جنوبی ایران مانند خرمشهر و آبادان مسافرت کرده باشید و بهمین جهت زوار ایرانی در این شهر ابداً احساس غربت نمیکنند. دولت ایران در کربلا دارای یک سرکنسولگری است که از پرکارترین نمایندگیهای سیاسی ایران در خارج از کشور میباشد. عمارت سرکنسولگری در سال 1328 بقیمت هزار و پانصد دینار عراقی خریداری شده و تعداد اعضای ایرانی و محلی سرکنسولگری هشت نفر است که تحت ریاست یک سرکنسول انجام وظیفه می‌کنند. 25 هزار نفر ایرانی که اسناد تابعیت ایران در دست دارند و در حوزه ماموریت سرکنسولگری کربلا بسر میبرند موظفند سالی یکبار برای تجدید اسناد مالکیت خود به سرکنسولگری مراجعه نمایند.

تا قبل از موافقت دولتین ایران و عراق با حق استملاک، اتباع ایران مقیم عراق مجبور می‌شدند برای خرید خانه و ملک تابعیت ایران را ترک کنند ولی اینک این مشکل هم حل شده است. ایرانیهای مقیم عراق سالی یک ربع دینار حدود (شش تومان) بدولت عراق میپردازند، در صورتیکه این مبلغ سابقاً در سال یک دینار و ربع (سی تومان) بود.

برای ایرانیان مقیم کربلا دبستان از طرف وزارت فرهنگ تاسیس شده که برنامه آن عیناً مانند برنامه مدارس ایران میباشد و معلمین آن از تهران اعزام میشوند. چند ایرانی ساکن کربلا نیز سمت معلمی‌دبستان را دارند. این دبستان مخصوص کودکان ایرانی مقیم کربلاست. در این دبستان یک کتابخانه نیز وجود دارد. کتابخانه دارای یکهزار و پانصد جلد کتاب است و استفاده در غیر ساعات درس برای عموم ایرانیان آزاد است.

قتل عام در کربلا

در سال 233  هجری، جوان 27 ساله ای بنام جعفر ملقب بمتوکل فرزند معتصم عباسی، بمقام خلافت رسید. در آن موقع دستگاه خلافت بواسطه قیام قهرمانان ایران بسیار متزلزل بود و از هر گوشه و هر روزی دلاورانی مانند صفاریان و غیره برمیخاستند و تخت خلیفه را می‌لرزاندند و چون ایرانیان خاندان علی علیه اسلام را مانند خودشان دشمن سرسخت و مخالف عباسیان می‌دیدند، لذا دور آنان گرد می‌آمدند چنانکه عده ای از سادات علوی با کمک ایرانی‌‌ها در مازندران و خوزستان و عراق عجم بر ضد خلفای عباسی شورش کرده و حکومتهائی تشکیل دادند. متوکل که وضع را چنان می‌دید، با شدت هر چه تمامتر بر شیعیان و ایرانیان سخت می‌گرفت و آنان را آزار می‌داد. از جمله اقدامات وی آن بود که دستور داد کربلا را که در آن موقع قصبه آبادی شده بود ویران سازند.

طلبه با استعداد

در اوایل قرن سیزده هجری طلبه باهوشی در مدرسه چهارباغ اصفهان نزد استادان فقه و اصول و حکمت و معانی با جدیت فراوان مشغول تحصیل بود. در آن ایام مدارس اصفهان برای عموم مسلمانان، چه شیعی و چه سنی از مراکز مهم دین بشمار می‌آمد، طلبه بااستعداد هم بهمان مناسبت در اصفهان رحل اقامت افکند. این محصل که نامش عبدالوهاب بود پس از هفت سال اقامت در آن دارالعلم و تبحر کامل در علوم مذهبی، از رامسر عازم نجد و حجاز شد و در آن نواحی با یکی از امرای عرب بنام عبدالعزیزبن سعود آشنائی پیدا کرد و طریقه دینی خود را که بعدها بنام وهابی (منتسب به عبدالوهاب از طلاب مدرسه چهارباغ اصفهان) معروف شد، بعبدالعزیز پیشنهاد نمود و مورد قبول آن امیر عرب واقع گردید.

قتل عام دوم کربلا

چنانکه می‌دانیم طریقه وهابی زیارت قبور پیشوایان دین را بدعت می‌داند ولذا وهابیان نجد و حجاز در سال 1217 بطرف نجف و کربلا هجوم آوردند و چون از تسخیر شهر نجف عاجز ماندند روز عید غدیر همان سال، بشهر کربلا حمله ور شدند و در مدت شش ساعت پنج هزار نفر مرد و زن را قتل عام کرده ضریح و خشت‌‌های طلا و نقره و جواهرات را بیغما برده و با خود بردند و این دفعه دوم بود که شهر کربلا مورد حمله و قتل عام واقع شد ولی یکسال بعد از آن فتحعلی شاه، فتحعلی خان صبا ملک الشعرای کاشانی را برشت فرستاد تا ضریح نقره ای برای حضرت ابی عبدالله(ع) بسازند و صندوق مزبور در سال 1218 بکربلا حمل شد. چند سال بعد ازین واقعه، یعنی در سال 1226 هجری قمری مجدداً وهابی‌‌ها مهیای هجوم بعراق شدند و این مرتبه از مسقط و بحرین پیش آمدند، ولی فتحعلی شاه، حسنعلی میرزا فرمانفرما پسر خود را مامور جلوگیری آنان نمود و صادق خان دولوی قاجار فرماندار بحرین، بمقابله وهابی‌‌ها رفته، آنان را تار و مار کرد.

خانه ظل السلطان پناهگاه بود

همینکه فتحعلی شاه درگذشت، دویست و شصت پسرو دختر بلاواسطه(بدون اینکه نوه‌‌ها را بحساب بیاوریم) از خود باقی گذاشت. با اینهمه یکی از نوادگان او یعنی محمدمیرزا پسر عباس میرزا بسلطنت رسید ولی عموهای پادشاه تا مدتی اسباب زحمت بودند، از آن جمله شاهزاده علیشاه (ظل السلطان) پسر دوم فتحعلی شاه که باعباس میرزا از یک مادر بود.موقع مرگ فتحعلی شاه(در اصفهان) محمد میرزای ولیعهد در تبریز و علیشاه در تهران بود. علیشاه از غیبت برادرزاده استفاده کرد و در تهران بتخت سلطنت جلوس نمود و خود را عادلشاه نامید، سلطنت علیشاه فقط چهل روز طول کشید و پس از ورود محمد شاه بتهران بحرمسرا پناه برد. عمه‌‌ها و خواهران محمد شاه روی پای او افتادند و برای علیشاه (ظل السلطان) تقاضای عفو کردند. محمدشاه عموی نافرمان را بخشید، اما او را در قلعه اردبیل زندانی ساخت. ظل السطان از آنجا بروسیه گریخت و سپس بعراق عرب آمد و در کربلا متوطن شد.

در سال 1260 عده زیادی از شورشیان ویاغیان در کربلا جمع شدند و با والی بغداد ستیزه جوئی نموده و حاکم عثمانی را از شهر بیرون کردند. نجیب پاشا والی بغداد با چندین هزار سرباز رو بکربلا آمد و روز هشتم ذی الحجه آن شهر را محاصره نمود.

محاصره سه روز طول کشید، نجیب پاشا با توپ برج و باروی شهر را خراب کرده، روز یازدهم آن ماه کربلا را تصرف نمود و دستور داد که تمام خانه‌‌ها را خراب کنند و هر کس را دیدند بکشند. مدت سه ساعت این قتل و غارت ادامه داشت و قریب 9 هزار نفر در آن گیرودار از زن ومرد کشته شدند، یگانه محلی که در آن کشت و کشتار پناهگاه شد خانه ضل‌السلطان بود که بامر نجیب پاشا کسی به آنخانه دست نزد.

پرداخت غرامت خسارت ایرانیان

محمدشاه در آنموقع سخت مریض بود و حاجی میرزا آقاسی صدراعظم تا مدتی این خبر را از شاه پنهان میداشت اما چون عده زیادی از مقتولین آن حادثه ایرانی بودند، خواه ناخواه محمدشاه را خبردار کردند و محمدشاه فوری فرمان داد که قشون بطرف مرز عثمانی برود ولی وزیر مختار روس و وزیر مختار انگلیس میانجی شدند و تقاضا کردند  انجمنی عثمانی- ایرانی در شهر ارزنة الروم تشکیل شود و بطور دوستانه قضیه را خاتمه دهد.

رئیس نمایندگان ایران در این انجمن میرزا تقی خان امیرکبیر بود، امیرکبیر که در آنموقع وزیر نظام لقب داشت با دویست تن از کارشناسان لشکری و کشوری وارد ارزنة الروم شد. مامورین دولت عثمانی باستقبال آمدند و کیسه‌‌های لیره تقدیم داشتند که این هزینه پذیرائی نمایندگان ایران میباشد. میرزا تقی خان پولها را رد کرده گفت ما و شما فرق نداریم. خزانه دولت ایران هم خزانه دولت عثمانی است، و تا مدت سه سال که در ارزنة الروم بود یک روز هم هزینه عثمانیان را نپذیرفت.

مذاکرات ارزنة الروم با آنکه بیش از هجده جلسه نشد معذلک سه سال طول کشید چون هر موقع که کار نزدیک باتمام میرسید از طرف خارجی‌‌ها دسیسه‌ای فراهم میآمد و غوغائی برپا میشد بالاخره در تاریخ شانزدهم جمادی الثانی – 1264 مصالحه نامه در 9 ماه بامضاء دولتین رسید و برای پرداخت غرامات و خسارات وارده بایرانیان ترتیباتی داده شد./ایران 7