آداب و رسوم مردم قزوین در ماه "محرم"

عشق ومحبت ایرانیان به خاندان عصمت و طهارت ودشمنی باحکومت اموی کشورما را به محل امن برای علویان تبدیل کرد ومردم قزوین هم از اولین روزهای پذیرش اسلام گرایش خود را به خاندان پیامبر اکرم (ص) آشکار کردند و به رغم مشقته‌ای زیاد بر اعتقادات خویش پافشاری کردند.

آیینه‌ای عزاداری ماه محرم همه ساله در استان قزوین با شور و عشق خاص مردم به ابا عبدالله الحسین (ع) برگزار می‌شود و عاشقان آن حضرت ارادت و تجدید میثاق خود را هر سال در قالب عزاداری مستحکم‌تر می کنند.

مقام معظم رهبري مردم قزوين را چنين توصيف فرموده‌اند: مردمى متدين،داراى مناعت طبع، فداكار، سخاوتمند، اهل شركت در كارهاى بزرگ و كارهاى خير، اين مطالب خلقيات مردم قزوين از دير زمان است، مخصوص دوره ‏خاصى نيست.

اين ويژگيها كه مقام معظم رهبري به آن اشاره كردند موجب شده تا مردم اين ديار از ديرباز در دينداري و دين مداري داراي آيينهاي خاصي باشند كه استقرار نخستين پايتخت نظام شيعي در قزوين نيز در اين زمينه تأثير بسزايي داشته است.

آیین طشت گذاری

آیین طشت گذاری به مناسبت آغاز ماه محرم الحرام در برخی از مساجد و تکایای استان قزوین باحضور هیاتهای مذهبی و سوگواران امام حسین (ع) برگزارمی‌شود.

آیین طشت گذاری یکی از سنتهای رایج دوستداران اهل بیت (ع) در استان قزوین است که اغلب در بین مردم آذری زبان ساکن این استان انجام میشود.

در این آیین، عزاداران و سوگواران امام حسین (ع) طشتی را که داخل آن مقداری آب قرار دارد، به نشانه تشنگی امام حسین (ع) و یارانش در صحرای کربلا به روی دست گرفته و با نوحه سرایی در اطراف آن، مراسم عزاداری ماه محرم و پوشیدن لباس‌های سیاه را آغاز می‌کنند.

در این مراسم همچنین دستههای سینه زنی و زنجیر زنی بیرق‌ها و علم‌های خود را آماده کرده و آغاز برنامه‌های ویژه ماه محرم را توسط آن اعلام می کنند..

مساجد امام زمان (عج) وحضرت ابوالفضل (ع) شهر قزوین از جمله مساجدی هستند که شاهد برگزاری این مراسم توسط دوستداران اباعبدالله الحسین بود.

بوي محرم مي آيد

هر ساله با آغاز ماه محرم، قزوین غرق در پارچه های سبز و سیاه می شود و شهر حال و هوای دیگری به خود می‌گیرد، حسینیه ها و تکایای زیادی در سطح شهر بر پا می شود، مردم مناطق مختلف استان قزوین نیز مانند سایر هموطنان، با شیوه های خاص خود به سوگواری سید شهدا (ع) می پردازند.

نوجوانان در محله های قدیمی و جدید با هم تکیه ای هر چند کوچک به پا می کنند و هر روز مراسم روضه خوانی و سینه زنی داشته و نذورات محله را بین مردم تقسیم می کنند، مساجد رنگ و بوی خاصی پیدا کرده و جنب و جوش در آن زیاد می شود و هر کسی با توجه به وسع خود سعی در خدمت رسانی به مراسم عزاداری دارد.

در شهر قزوین دو روضه خوانی بزرگ توسط خانواده های اصیل قزوین در محله های تاریخی خیابان و گذر مسجد جامع (حسینیه خیابانی،حسینیه آقا سید جمال) در دو نوبت صبح و بعد از ظهر برگزار می شود که مردم شهر در آن شرکت می کنند.

عزیمت هزاران مشتاق اهل بیت و عزادار حسینی از سراسر کشور به شهر قزوین و حضور در حسینیه «آقاسیدجمال» با سابقه بیش از یکصد سال در این شهر بر غنای عزاداریها و سوگواری امام سوم شعیان می افزاید.

این دو حسینیه از جایگاه مذهبی خاصی در شهر برخوردار بوده و خیل عزاداران در روز های تاسوعا و عاشورا هم به این مراکز سر می زنند و به نوحه خوانی می پردازند..

مراسم رسمي عزاداري در قزوين از روز هفتم محرم

مراسم رسمی در شهر قزوین از روز هفتم ماه محرم شروع می شود که هیات های حسینی از سراسر استان در شب هفتم به امامزاده آمنه خاتون، امامزاده علی و بیبی شهربانو، در شب هشتم به امامزاده سلطان سید محمد و شب نهم به امامزاده حسین می روند..

هیات ها بصورت دسته هایي که شامل علامت کشی، طبقکشی، طبل و سنج زنی، زنجیر زنی و سینه زنی است و با نشان خاص به عزاداری می پردازند، در قزوین روز تاسوعا مردم به زیارت امامزاده علی، آمنه خاتون و خانه قدیمی امام جمعه (که متعلق به امام جمعه شهیدی یکی از بزرگان قزوین بوده و از خانه های تاریخی با پیشینه مذهبی قزوین است) سلطان سید محمد و در آخر به حسینیه آقا سید جمال می روند و خود را برای مراسم شب که در جوار امامزاده حسین برپا می شود،آماده می کنند.

طبق کشی

مراسم طبق کشی از سنت های خاص شهر قزوین است، طبق از جنس چوب با ارتفاع حدود یک و نیم متر و قطر یک متر است، بیشتر قسمت های آن را آیینه کاری می کنند، این طبق است و آنها شیئی را روی سرمی گذارند و آنرا حمل می کنند.

در شهر قزوین در شب تاسوعا، همه دسته های عزاداری از مساجد و تکایای خود به طرف امامزاده ˈسلطانسیدمحمدˈ به راه می افتند و در آنجا تجمع می کنند و در شب عاشورا به سمت ˈامامزاده حسینی اشاهزاده حسینˈ می روند.

در روز عاشورا نیز هیاتها به امامزاده حسین رفته و با چرخیدن به دور صحن امامزاده و عزاداری در ادامه به مزار شهدا رفته و سپس به مساجد خود بر می گردند، مراسم شام غریبان نیز در تمام مساجد استان برگزار می شود که مردم با در دست داشتن شمع و گل گرفتن سر این مراسم را اجرا می کنند و به میهمانی مساجد محله های دیگر می روند.

بارگاه «امامزاده حسین (ع)» که در بین مردم قزوین به «شاهزاده حسین» معروف است از فرزندان امام هشتم رضا (ع) بوده و در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی محل عزاداری هیات های مذهبی شهر قزوین است.

در مناطق روستایی نیز اهالی هر روستا، در شب عاشورا به نزدیکترین امامزاده محل رفته و تمام شب را تا قبل از طلوع آفتاب به سینه زنی می پردازند و پس از خواندن نماز صبح به طرف روستای خود حرکت می کنند. دسته های عزادار، یک دور در محل می زنند و نوحه می خوانند و سپس به مسجد محل می روند.

درخت خون بار

در روستای «زرآباد» از توابع بخش «رودبارالموت»، درخت چنار کهن سالی وجود دارد که به اعتقاد و شهادت اهالی محل، هر ساله هنگام اذان صبح روز عاشورا، از ساقههای آن مایع قرمز رنگی مانند خون تراوش می کند.

به همین خاطر هر سال، افراد بسیاری از مناطق دور و نزدیک به این محل می آیند و زیر درخت خون بار می روند تا هم به عزاداری بپردازند و هم شاهد تراوش خون از آن باشند. مردم این روستا بر این باورند که بر روی بعضی از برگهای این درخت، نام پنج تن «آلعبا» حک شده است.

درخت چنار کهن سالی در حیاط امامزاده علی‌اصغر در روستای زرآباد الموت در استان قزوین وجود دارد که به درخت چنارخون بارمشهور است. خون بار بودن این درخت، قدمت دیرینه ای دارد و حتی در زمان شاه سلطان حسین صفوی نیز روایتهایی از آن مطرح شده است.

در نزدیکی سحرگاه روز عاشورا، صمغی قرمز رنگ شبیه خون از این درخت خارج می شود که آزمایش‌هایی هم روی آن انجام شده است البته هیچ کدام از آزمایش‌ها با وجود مشاهدهٔ ترکیبات مشابه خون در این صمغ، این مسأله را تأیید نکرده اند که این مایع، به خون انسان مربوط می شود.

نکته‌ی جالب این است که این مایع فقط روز عاشورا از درخت خارج می شود، یعنی با توجه به متفاوت بودن سالهای هجری شمسی و هجری قمری، این اتفاق درست در روز دهم ماه محرم رخ می دهد و پس از آن، این شاخهها خشک می شوند.

سفرههای نذری

گستردن سفرههای نذری که از دیرباز در بین زنان متداول بوده است، به غیر از جنبه‌های مذهبی و روحانی، کاربری‌های اجتماعی متفاوتی دارد و می توان آن را یک نوع انجمن زنانه نامید. در این مجالس، زنان علاوه بر انجام مراسم دعا، دیدارهای خود را تازه می کنند و در رفع مشکلات به یکدیگر کمک می نمایند و گاهی نیز تصمیماتی جهت امور محله و یا فامیل می گیرند، برخی از این سفره‌ها عبارتند از:

سفره حضرت رقیه

هنگام گستراندن این سفره، فضا را با آجر و شمع سبز تزیین می کنند تا بازگو کننده خرابه‌های شام باشد و پس از روضه خوانی لقمه‌هایی که از نان، پنیر، خرما و سبزی خوردن تهیه شده است، بین میهمانان توزیع می شود..

سفره بیبی حور (بیبینور)

این سفره را در سهم رحله پهن می کنند. ابتدا دو بار آن را می اندازند، مرحله سوم هنگامی گسترده می شود که حاجتشان بر آورده شده باشد و در آن کاچی و میوه توزیع می شود. در بین میوه ها حتماً یک میوه باید در بسته باشد مانند: هندوانه،انار،پرتقالو... این سفره را در صبح روزسه شنبه می اندازند.

سفره امام حسن (ع)

این سفره را معمولاً در روز بیست و هشتم ماه صفر می اندازند. فضای میهمانی را با رنگ سبز تزیین می‌کنند. ظروف می‌بایستی سبزباشد. همچنین غذایی که توزیع می شود باید از غذاهای سبز رنگ مانند کوکوسبزی، آش و... باشد. همچنین شله زرد نیز توزیع می کنند و روی آن را با خلال سبز تزیین می نمایند.

سفره حضرت قاسم (ع)

در این سفره پس از مراسم روضه خوانی و دعا، شیرینی و نقل و حنا بین میهمانان توزیع می کنند.

سفره حضرت علی (ع)

این سفره ساده ترین سفره نذری است ودرآن فقط نمک، شیر و نان جومی گذارند.

سفره دوازده امام

در این سفره پس از خواندن دعای توسل، میوه، آجیل مشکل گشا و آش رشته پخش می کنند.

سفره حضرت عباس (ع )

در این سفره نیز پس از خواندن روضه از شهادت و دلاوری‌های حضرت ابوالفضل (ع)، آش رشته و عدس پلو بین میهمانان توزیع می کنند.

سفره نذری ولدآبادی

در «بهشت حسینی» قزوین که در ضلع جنوبی مقبره «امامزاده‌ حسین» واقع شده است، سنگ قبری متعلق به «سید محمد ولدآبادی» دیده می شود.

اگر کسی حاجتی داشته باشد، پارچه سبزی روی سنگ قبر او می گسترانند و شمع روشن میکنند و بین مردم نان و ماست توزیع می‌نماید.

بسیاری از کسانیکه از ایشان حاجت گرفته اند، روی سنگ قبر او طاقی زده اند، ولی هر بار این طاق فرو ریخته است و مردم قزوین بر این اعتقادند که مقبره ایشان طاق نمی پذیرد.

همچنین حرم چهار انبیا یا پیغمبریه که در مرکز شهر قزوین واقع شد و مدفن چهار پیغمبر خدا و یک امامزاده است، در روزهای اول هر ماه هجری شاهد تجمع زنان قزوینی است که برای زیارت و خواندن دعا به آنجا می آیند. عدهای نیز که حاجت آنها بر آورده شده است، در آن محل آجیل مشگل گشا توزیع می کنند.

عزیمت هزاران مشتاق اهل بیت و عزادار حسینی از سراسر کشور به شهر قزوین و حضور در حسینیه «آقا سید جمال» با سابقه بیش از یکصد سال در این شهر برای برآورده شدن حاجتها و شفای بیماران برغنای عزاداریها و سوگواری امام سوم شعیان می افزاید.

دخیل بستن روی علامت، عزاداری و حضور دستههای سینه زنی و زنجیر زنی در کوچه و خیابانها و اجتماع آن اندر زیارتگاه «امام زاده حسین» ازبرنامه های هیات های مذهبی در ده اول محرم است..

بارگاه «امام زاده حسین» که در بین مردم قزوین به «شاهزاده حسین» معروف است از فرزندان امام هشتم رضا (ع) بوده و در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی محل عزاداری هیات های مذهبی شهر قزوین است.

تعزیه خواني

تعزیه به معنای متعارف، نمایشی است که در آن واقعهٔ کربلا به دست افرادی که هر یک نقشی از شخصیتهای اصلی را بر دوش دارند، نشان داده میشود. این نمایش نوعی نمایش مذهبی و سنتی ایرانی – شیعی و بیشتر دربارهٔ کشته شدن حسین بن علی و مصائب اهل بیت است.

اگر تعزیه را به معنی عزاداری و سوگواری و نه به معنی شبیه خوانی امروز گمان کنیم، نخستین سوگواری بعد از پیشامد عاشورا از سوی گواهان عینی واقعهٔ کربلا بوده که در سنین کودکی و نوجوانی پس از عاشورا به اسارت رفتند؛ در واقع از هنگامی که قافلهٔ اسرا به طرف شام حرکت نمودند.

برخی شبیه خوانی و بر پایی تعزیه را جهت تماشای عینی واقعهٔ کربلا به یزید نسبت دادهاند که گویا از عاملین واقعهٔ کربلا خواسته بود تا اعمالی را که مرتکب شده اند نمایش دهند و برخی به صفویه ، دیلمیان وقاجاریه.

اما شکل رسمی و آشکار این سوگواری، به روایت ابن کثیر، بر این خستین بار در زمان حکمرانی دودمان ایرانی شیعه مذهب آل بویه صورت گرفت.

تعزیه بیشترین رواج خود را با حمایت دولت و حکومت صفویان پیدا کرد. در دورهٔ شکوفایی تعزیه، با رواج تشیع و دلایلی مانند روضه خوانی و حمله خوانی تعزیه از حمایت بیشتری برخوردار شد.

سیزدهم محرم

به گواهی مورخین، بعد از واقعه کربلا کسی از ترس «یزید بن معاویه» جرئت نمی کرد تا جنازههای یاران امام حسین (ع) را دفن کند؛ تا اینکه زنان طایفه «بنی اسد» جمع شدند و به خاک کردن جنازهها پرداختند. این واقعه در روز سیزدهم ماه محرم اتفاق افتاد.

به همین خاطر زنان قزوینی هر سال در روز سیزدهم ماه محرم، در مسجد «علی اکبر» این شهر جمع می شوند؛ عدهای بیل و کلنگ به دست می گیرند وعدهای دیگر پیکر های پارچهای بدون سر را بر دوش گرفته و به دور شهر می چرخند و دوباره به آن مسجد بر میگردند و در آنجا به سینه زنی و نوحه خوانی می پردازند..

خاکسپاری زنانه

مراسم نمادین خاکسپاری شهدای کربلا، یک مراسم کاملا زنانه است که هر سال در روز دوازدهم ماه محرم برگزار می شود. مراسمی که قزوینی ها به آن «سوم امام» میگویند و در آن تمام زنان شهر بیل و کلنگ به دست، پیکرهای نمادین شهدای عاشورا را با خود تا مسجد یا حسینیه اصلی شهر حمل میکنند.

عزاداران قزوینی در این روز در مسجد على اکبر جمع مىشوند، عدهاى با بیل و کلنگ و عدهاى با دست گرفتن پیکرهاى پارچهاى بدون سر، به دور شهر مى چر خند و دو باره به مسجد بر مىگردند و سینه زنى و نوحه خوانى مى‌کنند..

براساس روایات نقل شده، در سال۶۱هجری، زنان آزاده طایفه بنی اسد پس از واقعه دردناک کربلا به خاکسپاری شهدای کربلا اقدام کردهاند و این مهمترین دلیلی است که مراسم نمادین خاکسپاری شهدای کربلا را تبدیل به یک مجلس کاملا زنانه میکند.