متاسفانه رشد معضل ناباروری و به عبارتی افزایش تقاضا در زوجین نابارور طی سال‌های اخیر و نبود شفافیت قانونی در تعیین حدود مجاز این امر و همچنین خلاء وجود نهادی مشخص به عنوان متولی حمایت از حقوق زوج‌های نابارور مزیدی بر علت شده تا بازار خرید و فروش جنین و تخمک در کنار فعالیت‌های مجاز مراکز درمان ناباروری، رونق گیرد و نهایتا شرایط طوری شود که اینبار داغ "اهدا" یا بهتر است بگوییم "سوداگری" از محل فروش تخمک و جنین از پیشانی سلامت کشور بیرون زده و به معضلی برای متولیان بهداشت و درمان تبدیل شود.

چرایی و همچنین مشکلات و معضلات خرید و فروش تخمک و جنین در کشور را با مهراندخت عابدینی، کارشناس ارشد اداره سلامت مادران وزارت بهداشت به گفت‌وگو نشستیم که در پی می‌خوانید:

عابدینی در گفت و گو با خبرنگار سرویس سلامت خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، در توضیح مقوله «ناباروری» و مباحثی نظیر اهدای جنین که به دنبال ناباروری رخ می‌نماید، گفت: مساله ناباروری بحث مهمی است و با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه باید به نرخ رشد جمعیت کشور کمک شود، مسلما یکی از ابعاد کمک به نرخ رشد جمعیت، حمایت از کسانی‌ست که در آرزوی فرزند هستند. بنابراین کمک به جمعیت نابارور در کشور یکی از اهداف وزارت بهداشت است و خوشبختانه روش‌های جدید کمک باروری، شامل خدماتی برای کمک به این افراد است.

وی در مورد مساله اهدای جنین به زوج‌های نابارور و چالش‌ها و مشکلات ناشی از آن گفت: در واقع آنچه که مصوب مجلس و قانون بوده، اهدای جنین است که برای آن هم قانون و هم مصوبه هیئت وزیران وجود دارد و هم اضلاع آن را به صورت جزئی در دفتر سلامت خانواده تنظیم و مشخص کرده‌ایم. البته اهدای جنین به این صورت است که پدر و مادری که صاحب شرعی و قانونی جنین هستند بر اساس یک نیت خیرخواهانه، جنین را در اختیار زوج دیگری که به هر دلیلی مثل نداشتن تخمک یا اسپرم مناسب مشکل داشته و نمی‌توانند صاحب فرزند شوند، بگذارند تا این جنین در اختیارشان قرار گرفته و به این زوج اجازه دهد که صاحب فرزند شوند.

وی افزود: البته این موضوع بحث‌های حقوقی مسکوتی دارد؛ به عنوان مثال در فقه صاحب واقعی جنین، صاحبان ژنتیکی او هستند اما این در حالیست که در مسائل حقوقی این تکلیف روشن نشده و یکسری مسائل حقوقی است که باید روشن شود.در غیر این صورت مسلما فعالیت در این مقوله برای ارائه دهندگان در مراکز ناباروری همواره با چالش هایی رو به رو است.

عابدینی بر لزوم ایجاد محدودیت قانونی در تعداد جنینی که یک زوج می‌توانند اهدا کنند، تاکید و تصریح کرد: ما نمی‌توانیم اجازه دهیم افراد اهدا‌کننده جنین، تعداد زیادی جنین یا نطفه اهدا کنند، زیرا در این صورت امکان قرابت این فرزندان با هم در یک جمعیت زیاد می‌شود. برای مثال ممکن است خانواد‌ه‌ای که ماحصل اهدای جنین آنها 8 فرزند است این فرزندان به طور اتفاقی با هم ازدواج کنند. بنابراین ما باید روی محدود کردن دفعات اهدای جنین فکر و برنامه‌ریزی کرده و همچنین با ایجاد مرکزی برای ثبت نام افراد اهداکننده ضمن حفظ محرمانه بودن این زوج‌ها در جهت کنترل تعداد دفعات اهدا عمل کنیم که البته در موارد گفته شده، قانون وجود دارد و تحت شرایط قانونی انجام می‌شود.

کارشناس ارشد اداره سلامت مادران وزارت بهداشت در ادامه با اشاره به معضل خرید و فروش تخمک، رنگ و بوی مادی گرفتن آن و همچنین عدم وجود قانونی در این زمینه، گفت: مساله‌ دیگری که وجود دارد و جزو دغدغه‌های وزارت بهداشت بوده و ما روی آن تاکید زیادی داریم، تبلیغاتی است که زنان را برای اهدای تخمک تشویق می‌کنند.

وی با بیان اینکه هر تخمدان یک تا دو تخمک در ماه آزاد می‌کند، گفت: متاسفانه بارها و بارها با زنانی مواجه می‌شویم که بیش از 5 یا شش بار مورد تحریک تخمدان‌ها برای ایجاد نطفه و تخمک قرار گرفته‌اند، این در حالیست که هر تخمدان یک تا دو تخمک در ماه آزاد می‌کند و بدیهی است برای گرفتن تعداد زیادی تخمک از یک زن باید به او دارو داده شود تا تخمدان‌ها تحریک شوند. این درحالیست که تکرر استفاده از این داروها جهت تحریک تخمدان‌ها و دریافت تخمک، با عارضه همراه است و مشکلاتی را برای فرد ایجاد می‌کند.

عابدینی در این باره افزود: ضمن اینکه باید توجه داشت یک فرد به چه میزان تخمک می‌دهد و اینکه چقدر از این تخمک‌ها تبدیل به جنین می‌شوند. زیرا همانطور که اشاره کردم عدم کنترل تعداد اهدای تخمک می‌تواند مشکلات زیادی نظیر قرابت افرادی که ممکن است از یک پدر و مادر باشند را به همراه داشته باشد.اما وقتی نظارت قانونی صورت گیرد،هیچ فردی نمی‌تواند بیش از دو یا سه فرزند اهدایی ایجاد کند و اگر فردی در صدد اهدای تعداد زیادی جنین و ایجاد بیش از سه فرزند اهدایی بود بایداز اقدام او جلوگیری شود.بنابراین تمام تلاش ها باید در جهت کنترل تعداد فرزندان اهدایی ایجاد شده باشد تا سلامت جامعه حفظ شود.

وی با بیان اینکه در حال حاضر نمونه‌هایی داریم که ازدواج های فامیلی خود را افزایش داده و در نتیجه امکان شیوع ابتلا به بیماری‌های ژنتیکی در آنها زیاد شده، گفت: بنابراین موضوع مورد تاکید ما بحث نظارت و کنترل این مبحث است که از اهمیت بسزایی برخوردار است.

عابدیی به اهدای تخمک در برخی مراکز ناباروری با وجود نداشتن قانونی در این زمینه هشدار داد و گفت: در زمینه اهدای تخمک قانونی نداریم اما این امر در برخی از مراکز ناباروری با این توجیه که وقتی قانون در موردی مسکوت مانده، انجام آن ایرادی ندارد، صورت می‌گیرد. البته خوشبختانه این مراکز محدود هستند و وزارت بهداشت نیز در این خصوص اقداماتی را انجام می‌دهد.

وی با تاکید بر لزوم ایجاد قانون درمورد ممنوعیت اهدای تخمک گفت: باید در این مورد قانون ایجاد و ممنوعیت اهدای تخمک اعلام شود؛ در غیر این صورت تا زمانیکه قانونی وجود نداشته باشد نمی‌توانیم برای جلوگیری از این اقدام در مراکز ناباروری به چیزی استناد کنیم.

این متخصص زنان تاکید کرد:اقدام مهم دیگر این است که مراکز ناباروری، میزان اهدای خود را ثبت ‌کنند تا مشخص شود که به چه میزان اهدای جنین و یا اهدای تخمک دارند. البته تاکید می‌کنم هر چند در مورد اهدای جنین مصوبه و قانون وجود دارد و همه مراکز درمان ناباروری نیز می توانند قانونا آن را انجام دهند اما در این زمینه هم باید محدودیت‌هایی را اعمال کنیم و میزان داروهایی که به فرد داده می‌شود باید به صورتی باشد که عارضه‌ای برای وی ایجاد نکند.

وی با هشدار مجدد نسبت به اینکه اهدای مکرر تخمک ایراد دارد و عوارض زیادی را برای فرد اهدا کننده ایجاد می‌کند، گفت: استفاده مکرر از داروهای تحریک تخمک می‌تواند عوارضی برای تخمدان‌ها، تخلیه ذخایر تخمدان‌ها و ... را ایجاد کند. بنابراین افراد باید در این مورد کنترل و مراقبت شوند.

کارشناس ارشد اداره سلامت مادران وزارت بهداشت در پاسخ به اینکه راهکار کنترل این موضوع چیست؟ گفت: راهکار مشخص این موضوع این است که یک ارگان یا نهاد به عنوان متولی، حمایت از حقوق زوج‌های نابارور را بر عهده گرفته و همه کسانی که می‌خواهند تحت اقدامات اهدا قرار گیرند در این مرکز یا نهاد ثبت نام کنند. همچنین انجام اقداماتی نظیرایجاد قانون در این مورد برای جلوگیری از سوء استفاده‌ها، انجام این اقدامات تحت نظارت وزارت بهداشت و دستگاه‌های مرتبط و مسئول و همچنین اعطای مجوز اهدا به افراد لازم است و اعلام شود که نباید اقدامی خارج از این روند انجام شود.

این متخصص زنان در پایان صحبت‌هایش گفت: در صورتی که چنین قوانینی داشته باشیم می‌توانیم روند فعالیت این مراکز را کنترل کرده و امیدواریم که بتوانیم در این زمینه فعالیت‌های موثر و مفیدی برای تسهیل اقدامات مردم داشته باشیم. در مجموع تاکید می‌شود که متاسفانه اهدا جنین بدلیل رنگ مادی که بخود گرفته، نیازمند تدوین قوانین می‌باشد تا روند ارائه خدمت هر چه بهتر و مناسب‌تر صورت گیرد.