نهادهای انقلابی

زمان و فلسفه تاسیس

شورای انقلاب

*شورای انقلاب، نخستین نهاد رسمی انقلاب اسلامی بود که به فرمان امام راحل تاسیس و بنیان نهاده شد. امام خمینی در 22 دی1357 یعنی دقیقا یک ماه مانده تا سقوط رژیم پهلوی فرمان تشکیل نهاد شورای انقلاب را دادند که تقریبا همه امور دولت انقلابی را انجام می‌داد.

*ترکیب این شورای انقلابی ترکیب جالبی بود از آن جهت که چکیده‌ای از اکثر گروه‌ها و شخصیت‌هایی بود که تا پیش از انقلاب و برای تحقق آن تلاش کرده بودند که عبارتند از: شهید مطهری، شهید بهشتی، آیت الله موسوی اردبیلی، شهید باهنر، آیت الله هاشمی رفسنجانی، آیت الله طالقانی، آیت الله خامنه ای، آیت الله مهدوی کنی، احمد صدر حاج سید جوادی، مهندس بازرگان، دکتر یدالله سحابی، مهندس کتیرایی، سرلشکر ولی ا... قرنی ، سرتیپ علی اصغر مسعودی ، حسن حبیبی، مهندس عزت الله سحابی، دکتر عباس شیبانی، ابوالحسن بنی صدر، صادق قطب زاده، مهندس میرحسین موسوی، احمد جلالی و دکتر حبیب الله پیمان.

*پیشنهاد مهندس بازرگان بعنوان نخست وزیر دولت موقت، تشکیل کمیته های انقلاب، تصویب اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ملی شدن بانک ها، سامان بخشیدن به دادگاه‌های انقلاب، برگزاری همه پرسی درباره نظام جمهوری اسلامی، بررسی پیش نویس قانون اساسی، تصویب قانون شوراهای محلی، ملی شدن صنایع بزرگ، تصویب آیین نامه مجلس خبرگان و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و مجلس از مهمترین اقدامات این شورا بود.

*با شروع کار مجلس و شورای نگهبان و دیگر نهادها، مسؤولیت و ضرورت وجودی شورای انقلاب به پایان رسید.

کمیته‌های انقلاب

* امام خمینی (ره) پس از اطلاع از سقوط پادگان ها و کلانتری ها که باعث شده بود، سلاح های بسیاری به دست مردم بیفتد، طی پیامی فرمان دادند سلاحهایی که مردم و جوانان جمع کرده اند به مساجد محلشان زیر نظر امام جماعت تحویل بدهند و حفاظت محله ها و مراکز مؤسسات را عهده دار شوند. همزمان با این پیام، کمیته های انقلاب اسلامی شکل گرفت و امام (ره) طی فرمانی، آیت الله مهدوی کنی را مامور تشکیل کمیته مرکزی انقلاب اسلامی کردند، مسئولیتی که حجت الاسلام دکتر محمد مفتح و حجت الاسلام علی اکبر ناطق نوری نیز آیت الله مهدوی را در تاسییس کمیته های یاری کردند.

* کمیته‌های انقلاب اسلامی، که ابتدا با عنوان کمیته‌ موقت کار خود را آغاز کردند، در اوایل انقلاب و در خلأ نهادهای حکومتی به رتق و فتق تمامی امور می‌پرداختند. از مبارزه با منافقین و تروریست‌های ضدانقلاب گرفته تا حل و فصل اختلافات خانوادگی. این امر به خاطر قرار گرفتن روحانیت در رأس کمیته‌های انقلاب نمود خاصی یافته بود. چنان‌که، علاوه بر ریاست کل کمیته‌ها (که بر عهده‌ی حضرت آیت‌الله مهدوی‌کنی نهاده شد) فرماندهی کمیته‌های چهارده‌گانه‌ی تهران و شهرستان‌های مختلف را نیز روحانیون بر عهده داشتند. دیگر خصیصه‌ی مهم و بارز کمیته‌های انقلاب اسلامی مردمی بودن این نهاد است. چنان‌که، نیروهای انقلابی با دستور حضرت امام برای تشکیل کمیته‌ها در اقصا نقاط کشور حول محور روحانیت در مساجد جمع شده و به تشکیل این نهاد انقلابی اقدام کردند.

*دولت موقت ابتدا تلاش داشت این نیروها را زیر سلطه خویش درآورد، ولی این تلاش با مخالفت افراد متعهد این تشکیلات روبه‏رو شد. در نهایت، این کمیته ها بعدها در نیروی انتظامی ادغام شدند.

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

*امام خمینی دوم اردی‏بهشت سال 1358، به صورت رسمی، فرمان تشکیل این نیرو را زیر نظر شورای انقلاب صادر کردند.

* در اساس‏نامه سپاه پاسداران که به تصویب شورای انقلاب رسیده، مبارزه قانونی با عوامل و جریان‏هایی که درصدد خراب‏کاری و براندازی نظام جمهوری اسلامی هستند یا با توسل به زور، می‏خواهند حاکمیت قوانین جمهوری اسلامی را از بین ببرند، از مأموریت‏های این نهاد شمرده شده است. از دیگر وظایف این ارگان، می‏توان به خلع سلاح کسانی که بدون مجوز قانونی، اسلحه دارند و همکاری با نیروهای انتظامی در مواقع لزوم برای برقراری نظم و امنیت و حاکمیت قانون در کشور اشاره کرد. سپاه هم‏زمان با توطئه ‏های گروهک‏های ضد انقلاب و اعلام جنگ مسلحانه بر ضد نظام مقدس جمهوری اسلامی، به مقابله با این توطئه ‏ها پرداخت و با کشف و انهدام خانه‏های تیمی، توطئه شوم دشمن را نقش بر آب کرد.

بسیج مستضعفان انقلاب اسلامی

*در روز ۵ آذر ۱۳۵۸ بنیانگذار جمهوری اسلامی خواستار آموزش نظامی همگانی و تشکیل ارتش ۲۰ میلیونی شد. امام خمینی با تاکید بر لزوم وحدت و آمادگی در برابر تهدیدهایی که علیه کشورمان در جریان است، تاکید کرد: «مملکت اسلامی همه‌اش باید نظامی باشد و تعلیمات نظامی داشته باشد... همه جا باید این طور بشود که یک مملکتی بعد از چند سالی که بیست میلیون جوان دارد، بیست میلیون تفنگدار داشته باشد و بیست میلیون ارتش داشته باشد...»

* اینچنین بود که مقدمات تشکیل بسیج با نام اولیه سازمان بسیج ملی فراهم شد. چند ماه پس از سخنان امام درباره ارتش ۲۰ میلیونی، شورای انقلاب در تاریخ ۱۰ اردیبهشت ۱۳۵۹ لایحه قانونی تشکیل سازمان بسیج ملی را تصویب و برای اجرا به وزارت کشور ارسال کرد. نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و سازمان بسیج مستضعفین سیر تکوینی این نهاد است.

مجلس خبرگان قانون اساسی

*مجلس خبرگان قانون اساسی در روز ۲۸ مرداد ۱۳۵۸ با پیام امام خمینی افتتاح شد. ۷۵ نفر عضو این مجلس پس از سه ماه تلاش و فعالیت بی‌وقفه، کار تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را در ۲۴ آبان ۱۳۵۸ در دوازده فصل و ۱۷۵ اصل و یک مقدمه و مؤخره به پایان رساندند و حاصل کارشان در تاریخ ۱۲ آذرماه ۱۳۵۸ به عنوان اولین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در یک همه‌پرسی عمومی از سوی اکثریت مردم به تایید رسید.

مجلس خبرگان رهبری

*مجلس خبرگان از نهادهاى ابتکارى در نظام سیاسى کشور است که براى اولین بار، با تدوین قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران در حقوق اساسى مطرح شده است. در تیرماه 1362 مجلس خبرگان رهبرى، آغاز به کار کرد.

*این مجلس متشکل از فقیه‌های «واجد شرایط» است که بر اساس اصل ۱۰۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مسئولیت تعیین و نظارت بر ولی فقیه (رهبر جمهوری اسلامی) را دارد. مدت هر دورهٔ این مجلس که اعضای آن به وسیلهٔ انتخابات و توسط رأی مستقیم و مخفی مردم انتخاب می‌گردند، هشت سال می‌باشد. مجلس خبرگان نیز در مادهٔ ۱ و ۲ آیین‌نامهٔ داخلی این نهاد، تعداد خبرگان را ۸۶ نفر اعلام کرده‌است.

*تعیین آیت الله حسنعلی منتظری به عنوان قائم مقام رهبری در سال ۱۳۶۴ و انتخاب آیت الله سید علی خامنه‌ای به عنوان رهبر جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۸ از مهمترین تصمیمات این مجلس بوده است.

جهاد سازندگی

*جهاد سازندگی در ۲۷ خرداد ۱۳۵۸ با فرمان امام خمینی (ره) تشکیل گردید. امام امت به‏هنگام تشکیل جهاد سازندگی فرمود: «الان که مرحله‏ی سازندگی است، ما دستمان را پیش ملت دراز می‏کنیم و از ملت می‏خواهیم که همه در این نهضت شرکت نمایند.» به ‏دنبال صدور این فرمان، اقشار مختلف مردم جهت محرومیت ‏زدایی بسیج شدند.

*خدمات ارزنده‏ی جهاد سازندگی علاوه بر سازندگی و آبادانی مناطق محروم کشور در طول هشت سال دفاع مقدس، از نقش مؤثر این نهاد انقلابی در حفظ استقلال و تمامیت ارضی ایران حکایت دارد. جهاد سازندگی در زمینه‏های صنایع روستایی، کشاورزی، دام‏داری، سدسازی، منابع طبیعی، آب‏خیزداری و ده‏ها مورد دیگر، فعالیت‏های گسترده ‏ای در سطح ایران و برخی کشورهای آفریقایی انجام داده است. جهاد سازندگی در سال ۱۳۶۲ تبدیل به یک وزارتخانه شد و پس از آن که در سال ۱۳۷۹ در وزارت کشاورزی ادغام گردید و وزارت جهاد کشاورزی به‏ وجود آمد.

دادگاه انقلاب اسلامی

*دادگاه انقلاب اسلامی و دادسرای انقلاب اسلامی ازجمله نخستین نهادهای انقلابی بود که به فرمان امام خمینی (ره) به وجود آمد تا خائنان به ملت، فروشندگان استقلال ایران و آزادی مردم به بیگانه و مفسدان فی الارض به کیفر جنایات ارتکابی‌ خود برسند. در 5 اسفند سال 1357 حضرت امام خمینی طی حکمی حجه الاسلام خلخالی را به تشکیل دادگاه انقلاب اسلامی فراخواندند . متن حکم به این شرح است :

جناب حجه الاسلام آقای حاج شیخ صادق خلخالی دامت افاضاته

به جنابعالی ماموریت داده می شود تا در دادگاهی که برای محاکمه متهمین و زندانیان تشکیل می شود حضور به هم رسانده و پس از تمامیت مقدمات محاکمه با موازین شرعیه حکم شرعی صادر کنید .

روح الله الموسوی الخمینی 

دادسرای انقلاب اسلامی

*یکی از نهادهای قضایی مولود انقلاب و برخاسته از مقتضیات و جو خاص سال‌های پس از پیروزی انقلاب، دادسرای انقلاب اسلامی است. این دادسرا در معیت دادگاه انقلاب اسلامی، تحت ریاست عالیه‌ی دادستان کل انقلاب اسلامی، به عنوان مرجع کشف، تحقیق و تکمیل پرونده‌ها‌ی مربوط به جرایم ضدانقلابی تشکیل شد.

*محاکمه‌ مقامات و سران رژیم و عناصر شکنجه‌دهنده و عاملان کشتار در رژیم سابق که مورد بغض و انتقام‌جویی مردم بودند، و رسیدگی به جرایم بدخواهان و ضدانقلابیون که قصد براندازی و تخریب نظام انقلابی نوپا را داشتند، از جمله مقتضیاتی بود که تشکیل مراجع قضایی انقلابی را توجیه می‌کرد.

*نهاد دادسرا به عنوان یک نهاد متشکل و منسجم در کنار دادگاه انقلاب و برای انجام وظایف خاصی، پس از تصویب آیین‌نامه‌ی دادگاه‌ها و دادسراهای انقلاب، مصوب ۲۷ خرداد ۱۳۵۸ تشکیل شد

بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی

*بنیاد مستضعفان و جانبازان یکی از متنوع ترین مجموعه های اقتصادی، اجتمای و فرهنگی است که پس از پیروزی انقلاب، در 9 اسفند 1357، در پی صدور فرمانی از امام قدس سره تأسیس شد. به موجب فرمان امام« قدس سره» شورای انقلاب مأمویت یافت تمام اموال منقول و غیر منقول سلسله پهلوی و کارگردانان اصلی این رژیم را که از بیت المال اختلاس کرده اند، به نفع مستمندان وکار گران وکارمندان ضعیف مصادره نماید .

*بنیاد مستضعفان و جانبازان، نهادی غیر دولتی است که زیر نظر ولایت فقیه و توسط هیئت امنای منصوب ایشان، اداره می شود، و در زمینه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فعالیت دارد. بنیاد، تاکنون علاوه بر عرضه خدمات بهداشتی ـ درمانی، در گسترش روابط بازرگانی، سرمایه گذاری های مشترک با دولت و مؤسسه های داخلی و خارجی، صدور محصولات تولیدی، حضور فعّال در نمایشگاه های خارجی و... نقش بسیار مؤثری داشته است.

کمیته امداد امام خمینی

*سابقه کمیته امداد،‌ به سالهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی باز می‌گردد که تعدادی از انقلابیون از طرف امام ماموریت پیدا کردند که به خانواده‌های زندانیان، نیازمندان و مبارزین رسیدگی کنند. با پیروزی انقلاب اسلامی، حمایت از نیازمندان در صدر برنامه‌ها قرار گرفت و کمیته امداد با صدور فرمان امام در 14 اسفند 1357، تشکیل گردید. این نهاد،‌ زیر نظر مستقیم مقام ولایت اداره می‌شود و موسسه ای عام المنفعه، دایمی و غیر انتفاعی است که اساسنامه آن به توشیح و تایید امام رسیده است.

*مطابق اساسنامه،‌ منابع مالی این نهاد، اعتبارات دولت،‌ کمک های مردمی،‌ مؤسسات،‌ نهادها، ارگان‌ها،‌ صدقات،‌ نذورات، هدایا و کمک های مستقیم مقام معظم رهبری و ... و نیز درآمدهای حاصل از امور اقتصادی همین نهاد است وظایف این نهاد به شرح زیر است:‌ 1. تلاش شناخت انواع محرومیت و نارسایی مادی و معنوی 2. یافتن محرومان و تلاش برای رفع محرومیت آنان 3. اقدام در جهت معالجه، ‌اعطای وام جهیزیه، ‌ازدواج، ‌تحصیل، ‌معالجه، تعمیر مسکن و ... محرومان 4. کمک به دانش آموزان،‌ مؤسسه‌های فرهنگی، ‌انجمن اسلامی، کتابخانه‌ها،‌ مساجد و محافل دینی 5. تشویق و ترغیب مردم به انفاق و ایثار و جذب کمک های مردمی 6. فراهم کردن امکانات و تسهیلات برای خودکفایی محرومان از طریق آموزش مهارت های فنی و حرفه‌ای و امکانات تولیدی و کمک های سرمایه ای و اشتغال‌زایی.

بنیاد مسکن انقلاب اسلامی حساب 100 امام

* بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در پی فرمان امام خمینی در ۲۱ فروردین ۱۳۵۸ و افتتاح حساب ۱۰۰، در بیست و پنجم اردیبهشت ماه فعالیت خود را آغاز کرد.  این بنیاد برای تحقق اصل سی ویکم قانون اساسی که بر حق همگانی افراد و خانواده ها، بویژه روستانشینان و کارگران ، در برخورداری از مسکن تأکید می کند، به وجود آمد.

* اساسنامه بنیاد در تاریخ هفدهم آذرماه سال ۱۳۶۶ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. بنابر این اساسنامه ، اهم وظایف بنیاد عبارت است از: بررسی و تشخیص و تعیین نیازمندیهای مسکن افراد محروم ، تهیة زمین ، تأمین مصالح ، نظارت بر پرداخت وام ، تهیة طرح اصلاح معابر روستایی ، بازسازی و نوسازی مناطق جنگزده و آسیب دیده از زلزله و سیل و...

بنیاد 15 خرداد

*بنیاد پانزده خرداد، یکی از نهادهای خدماتی بود که در سال ۱۳۶۰ متعاقب فرمان امام (ره) برای رفع محرومیت و برطرف کردن مشکلات اقتصادی خانواده‌های شهدا، جانبازان و ایثارگران انقلاب اسلامی تشکیل شد. در واقع این بنیاد، مکمل بنیاد شهید انقلاب اسلامی بود و وظایفی چون تولید و توزیع کالا بین اقشار ایثارگر جامعه را برعهده داشت و در کنار آن به فعالیت‌هایی چون: ایجاد انجمن فرهنگی ـ ادبی پانزده خرداد، جمع‌آوری اسناد و مدارک قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲، برگزاری بزرگداشت پانزده خرداد، تأسیس سد پانزده خرداد در قم، تأمین آب شرب شهر مقدس قم و... مبادرت می‌ورزید.

بنیاد شهید انقلاب اسلامی

*بنیاد شهید در 22 اسفند 1358،‌ به فرمان امام تاسیس شده و دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی و اداری است و امور آن طبق مقررات و قوانین مربوط به نهادهای عمومی و غیر دولتی و در چارچوب اساسنامه مصوب و آیین نامه‌های مربوط، زیر نظر رئیس جمهوی و تحت نظارت عالیه رهبری اداره می‌شود.

*احیاء، حفظ و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت طلبی، زنده نگهداشن یاد شهیدان و حفظ آثار آنان،‌ تجلیل و تکریم از خانواده‌های معظم شهیدان، جدیت در امور فرهنگی خانوداه‌های شاهد،‌ خوداتکائی و قانونمند کردن ارائه خدمات به آنان و بسیج امکانات نظام به منظور پراکندن عطر ملکوتی شهادت در جامعه،‌ محور فعالیت های این نهاد مقدس است.

*این نهاد هم اکنون با عنوان بنیاد شهید و امور ایثارگران فعالیت می کندو

شورای عالی انقلاب فرهنگی

*به دنبال تعطیلی دانشگاه ها در دوران انقلاب فرهنگی، به فرمان امام خمینی ستاد انقلاب فرهنگی به منظور ساماندهی امور فرهنگی مدارس و دانشگاه‌ها تشکیل شد. با بازگشایی دانشگاه‌ها، فعالیت ستاد انقلاب فرهنگی ادامه یافت و ضرورت توسعه و تعمیق کار این ستاد ایجاب کرد که در نوزدهم آذر 1364، حضرت امام، رؤسای سه قوه و تعداد دیگری از اندیشمندان فرهنگی کشور را به اعضای آن بیفزایند و بدین شکل ستاد انقلاب فرهنگی با ترکیب جدید خود، تحت عنوان شورای عالی انقلاب فرهنگی فعالیت خود را آغاز نمود.

*گسترش نفوذ فرهنگ اسلامی در شئون جامعه و تقویت انقلاب فرهنگی و اعتلای فرهنگ عمومی و تزکیه محیط‌های علمی و فرهنگی از افکار مادی و نفی مظاهر و آثار غربزدگی از جمله اهداف این شورا است.

سازمان نهضت سوادآموزی

*در سال1358  فرمان حضرت امام خمینی رای تشکیل نهضت سوادآموزی صادرشد. در متن پیام حضرت امام ( ره ) دو هدف ارزشمند تبیین شده است : الف ) کوتاه مدت: آموزش خواندن و نوشتن به افراد محروم از نعمت ارزشمند سواد ب ) بلند مدت : ارتقاء آگاهی و دانش بزرگسالان نوسواد در زمینه های مختلف و تبدیل فرهنگ وابسته کشور به فرهنگ مستقل و خودکفا.

*در سال ۱۳۹۰ با توجه به رشد نرخ باسوادی پیشنهاد انحلال این سازمان مطرح شد ولی در نهایت این سازمان به یکی از معاونت‌های سازمان آورش و پرورش تبدیل و واحدهای استانی آن در وزارت آموزش و پرورش ادغام گردید