بسته حقوقی/
مرزهای داخلی چگونه ترسیم می شوند؟
یکی از مواردی که در مورد شهر اهمیت زیادی دارد، تعیین محدوده شهری است. برابر قانون، این محدود به پیشنهاد شورای شهر و تصویب وزارت كشور و مسكن و شهرسازی تعیین می‌شود ضمن آنکه در شهر سه اصلاح محله، منطقه و حوزه شهری اهمیت می‌یابد.
به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، در هر کشور تقسیمات کشوری اهمیت زیادی دارد و مشخص کردن مرز جغرافیای داخلی نخستین قوانین مدون را تشکیل می‌دهند زیرا براساس همین مرز‌انگاری‌هاست که نیازها شناسایی، افراد و مدیران مشخص و بودجه ها تقسیم می‌شود. در ادامه شما را با تقسیمات کشوری ایران و شرایط آن که بیشتر بر اساس جمعیت و مساحت است آشنا می‌کنیم.
چند تعریف
برای شروع باید تعریفی از تقسیمات کشوری داشته باشیم. برابر قانون، کشور ما به روستا، دهستان، شهر، بخش، شهرستان و استان تقسیم می‌شود و هر کدام از اینها تعاریف مخصوص خود را دارد. مثلا در ماده دو قانون تقسیمات کشوری روستا واحد مبداء تقسیمات كشوری است. روستا باید محیط زیستی همگن بوده و حداقل 20 خانوار یا صد نفر اعم از متمركز یا پراكنده در آنجا سكونت داشته باشند. برابر ماده 3 دهستان كوچكترین واحد تقسیمات كشوری است كه محدوده جغرافیایی معینی دارد و از به هم پیوستن چند روستا، مكان و مزرعه همجوار تشكیل می‌شود.
البته در این میان تحقق شرایطی برای دهستان لازم است مثلا باید بین 4 تا 8 هزار نفر جمعیت داشته باشد.در این قانون شهر هم تعریف دارد و محلی است با حدود قانونی كه در محدوده جغرافیایی بخش واقع شده و از نظر بافت اجتماعی، اشتغال و سایر عوامل دارای سیمایی با ویژگی‌های خاص خود است. در قانون، شغل اكثریت ساكنان دائمی شهر كسب، تجارت، صنعت، كشاورزی، خدمات و فعالیت‌های اداری اعلام و عنوان شده است که شهر در زمینه خدمات شهری از خودكفایی نسبی برخوردار و كانون مبادلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی است.
محدوده شهر چطور تعیین می‌شود
یکی از مواردی که در مورد شهر اهمیت زیادی دارد، تعیین محدوده شهری است. برابر قانون، این محدود به پیشنهاد شورای شهر و تصویب وزارت كشور و مسكن و شهرسازی تعیین می‌شود ضمن آنکه در شهر سه اصلاح محله، منطقه و حوزه شهری اهمیت می‌یابد. محله مجموعه ساختمان‌های مسكونی و خدماتی در یک محدوده که شهرداری آن را تعیین کرده است، منطقه در شهرهای بزرگ از به هم پیوستن چند محله تشكیل می‌شود و حوزه شهری نیز محدوده‌ای است که داخل و خارج از محدوده قانونی شهر قرار دارد و از حدود ثبتی و عرفی واحدی تبعیت می‌كند.
به چه محدوده‌ای بخش گفته می‌شود؟
بد نیست این را نیز بدانید که بخش واحدی از تقسیمات كشوری است كه از به هم پیوستن چند دهستان همجوار شامل چند مزرعه، روستا و احیاناً شهر كه در آن عوامل طبیعی، اوضاع اجتماعی و فرهنگی اقتصادی و سیاسی واحد همگنی را به وجود می‌آورد، تشکیل می‌شود. قانون براساس تراکم جمعیت، هر بخش را تعیین کرده است و برابر آن الف-مناطق با تراكم زیاد سی هزار نفر و ب-مناطق با تراكم متوسط 30 هزار نفر باید جمعیت داشته باشند تا اسم بخش را به خود بگیرند.
البته براین اصل استثنایی هم وجود دارد؛گاهی مناطق با 12 هزار نفر جمعیت هم ممکن است عنوان بخش را به خود بگیرد و آن زمانی است که منطقه دورافتاده مرزی باشد یا جزایر، جنگل و كویری که اقلیم به آنها اجازه تراکم نمی‌دهد. البته برای بخش شدن چنین محدوده‌‌هایی به تصویب هیأت وزیران و در موارد استثنایی تصویب مجلس نیاز است.
درباره استان و شهرستان بیشتر بدانید
شهرستان نیز واحدی است که به هم پیوستن چند بخش همجوار كه از نظر عوامل طبیعی اجتماعی اقتصادی سیاسی فرهنگی همگن هستند، به وجود می‌آید. حداقل جمعیت شهرستان با در نظر گرفتن وضع پراكندگی و اقلیمی كشور در تراكم زیاد 120 هزار نفر و تراكم متوسط 80 هزار نفر عنوان شده است. همچنین شرایط قرار گرفتن شهرستان و اقلیم آن در تعیین جمعیت اثر زیادی دارد و می‌توان این اعداد را تا 50 هزار نفر هم کاهش دهد. استان هم محدوده‌ای است که به هم پیوستن چند شهرستان همجوار تشكیل می‌شود.
وظایف دولت در قبال این تقسیمات
دولت در قبال این تقسیماتی که عنوان شد وظایفی دارد. در قدم نخست دولت موظف است با حفظ ملاحظه‌های سیاسی و اجتماعی هر روستا را به نزدیكترین مركز دهستان و هر دهستان را به نزدیكترین مركز بخش و هر بخش را به نزدیكترین مركز شهرستان و هر شهرستان را به نزدیكترین مركز استان اضافه کند. از نظر اداری نیز هر نامی در تقسیمات کشوری سلسه‌مراتبی را ایجاد می‌کند و یکی را زیر مجموعه دیگری قرار می‌دهد.
برابر اساس ماده 12، دهستان تابع بخش و بخش تابع شهرستان و شهرستان تابع استان و استان تابع تشكیلات مركزی خواهد بود.در هیچ یک از تقسیمات کشوری، متولیان نمی‌توانند نام‌ها را تغییر یا قسمتی را از آن جدا و اضافه کنند بلکه هر یک از این فعالیت‌ها باید به پیشنهاد وزارت كشور و تصویب هیأت وزیران انجام شود و رعایت محدوده تمام واحدهای تقسیماتی برای واحدها و سازمان‌های اداری و نهادهای انقلاب اسلامی كشور لازم است.
تهیه نقشه تقسیمات و فروش آن
شاید گمان کنید که تهیه نقشه و فروش آن با سازمان جغرافیایی است، اما برابر آیین‌نامه فروش نقشه‌های موضوعی تقسیمات کشوری، که به تصویب هیات وزیرات نیز رسیده است، این وزارت کشور است که مجاز است هر گونه انتشارات شامل نقشه‌های موضوعی تقسیمات کشوری، نشریات مربوط و خدمات آماری و انفورماتیکی خود را مطابق تعرفه‌های مشخص‌شده بفروشد. البته برابر قانون اگر این نقشه‌ها با استفاده از نقشه‌های سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح و سازمان نقشه‌برداری کشور تهیه شده باشد، وزارت کشور موظف است هماهنگی های لازم را با سازمان مربوط برای استفاده از نقشه‌هایش به عمل آورد.
سازوکارهای رفع اختلاف میان مردم
روش‌های حل اختلاف میان مردم در قسمت‌های محتلف کشور متفاوت است. مثلا درحالی که در کوچکترین شهرهای کشور کلانتری، شورای حل اختلاف، دادسرا، دادگاه و ... به وفور به چشم می‌خورد در روستا خبری از این مراجع قضایی نیست و آنها در بالاترین حد از شعبه‌ای شورای حل اختلاف بهره می‌برند. اعضای شورای روستا را معمولا ریش‌سفیدان تشکیل می‌دهند و آنان هما کار کدخدای روستا را انجام می‌دهند.
تغیراتی در راه است
یکی از مواردی که درباره تقسیمات کشوری باید مد نظر قرار گیرد این است که تقسیماتی که مطرح شد عمدتا براساس مساحت و جمعیت است. البته در سال‌های اخیر بعد از همه تغیراتی که در کشور ایجاد و مثلا شهرستان کرج به استانی مستقل تبدیل شد، لایحه جدید تقسیمات کشوری به مجلس رسیده است.لایحه‌ای که با نگاه جدید به تقسیمات کشوری الحاق و ارتقاهایی را به همراه خواهد داشت.
به این ترتیب در تقسیمات جدید علاوه بر مساحت و جمعیت که ملاک ثابت تقسیمات است بحث‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و مذهبی با توجه به قانون اساسی و اسناد بالادستی همچون برنامه توسعه پنجم و سیاست‌های کلی نظام در نظر گرفته شده است.کارگروه‌هایی متشکل از کارشناسان وزارت کشور، استادان دانشگاه و صاحب‌نظراتی که در مورد تقسیمات کشوری دارای صلاحیت هستند، این لایحه رانوشته‌اند که اکنون در دست بهارستان نشین‌هاست. البته در دولت قبل تعدادی از روستاها و بخش‌ها مشمول تغییر تقسیمات کشوری شدند و مشکلات زیادی برای آنها به وجود آمد و احتمالا در لایحه جدید فکری هم به حال آنان شده است.
چند تعریف
برای شروع باید تعریفی از تقسیمات کشوری داشته باشیم. برابر قانون، کشور ما به روستا، دهستان، شهر، بخش، شهرستان و استان تقسیم می‌شود و هر کدام از اینها تعاریف مخصوص خود را دارد. مثلا در ماده دو قانون تقسیمات کشوری روستا واحد مبداء تقسیمات كشوری است. روستا باید محیط زیستی همگن بوده و حداقل 20 خانوار یا صد نفر اعم از متمركز یا پراكنده در آنجا سكونت داشته باشند. برابر ماده 3 دهستان كوچكترین واحد تقسیمات كشوری است كه محدوده جغرافیایی معینی دارد و از به هم پیوستن چند روستا، مكان و مزرعه همجوار تشكیل می‌شود.
البته در این میان تحقق شرایطی برای دهستان لازم است مثلا باید بین 4 تا 8 هزار نفر جمعیت داشته باشد.در این قانون شهر هم تعریف دارد و محلی است با حدود قانونی كه در محدوده جغرافیایی بخش واقع شده و از نظر بافت اجتماعی، اشتغال و سایر عوامل دارای سیمایی با ویژگی‌های خاص خود است. در قانون، شغل اكثریت ساكنان دائمی شهر كسب، تجارت، صنعت، كشاورزی، خدمات و فعالیت‌های اداری اعلام و عنوان شده است که شهر در زمینه خدمات شهری از خودكفایی نسبی برخوردار و كانون مبادلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی است.
محدوده شهر چطور تعیین می‌شود
یکی از مواردی که در مورد شهر اهمیت زیادی دارد، تعیین محدوده شهری است. برابر قانون، این محدود به پیشنهاد شورای شهر و تصویب وزارت كشور و مسكن و شهرسازی تعیین می‌شود ضمن آنکه در شهر سه اصلاح محله، منطقه و حوزه شهری اهمیت می‌یابد. محله مجموعه ساختمان‌های مسكونی و خدماتی در یک محدوده که شهرداری آن را تعیین کرده است، منطقه در شهرهای بزرگ از به هم پیوستن چند محله تشكیل می‌شود و حوزه شهری نیز محدوده‌ای است که داخل و خارج از محدوده قانونی شهر قرار دارد و از حدود ثبتی و عرفی واحدی تبعیت می‌كند.
به چه محدوده‌ای بخش گفته می‌شود؟
بد نیست این را نیز بدانید که بخش واحدی از تقسیمات كشوری است كه از به هم پیوستن چند دهستان همجوار شامل چند مزرعه، روستا و احیاناً شهر كه در آن عوامل طبیعی، اوضاع اجتماعی و فرهنگی اقتصادی و سیاسی واحد همگنی را به وجود می‌آورد، تشکیل می‌شود. قانون براساس تراکم جمعیت، هر بخش را تعیین کرده است و برابر آن الف-مناطق با تراكم زیاد سی هزار نفر و ب-مناطق با تراكم متوسط 30 هزار نفر باید جمعیت داشته باشند تا اسم بخش را به خود بگیرند.
البته براین اصل استثنایی هم وجود دارد؛گاهی مناطق با 12 هزار نفر جمعیت هم ممکن است عنوان بخش را به خود بگیرد و آن زمانی است که منطقه دورافتاده مرزی باشد یا جزایر، جنگل و كویری که اقلیم به آنها اجازه تراکم نمی‌دهد. البته برای بخش شدن چنین محدوده‌‌هایی به تصویب هیأت وزیران و در موارد استثنایی تصویب مجلس نیاز است.
درباره استان و شهرستان بیشتر بدانید
شهرستان نیز واحدی است که به هم پیوستن چند بخش همجوار كه از نظر عوامل طبیعی اجتماعی اقتصادی سیاسی فرهنگی همگن هستند، به وجود می‌آید. حداقل جمعیت شهرستان با در نظر گرفتن وضع پراكندگی و اقلیمی كشور در تراكم زیاد 120 هزار نفر و تراكم متوسط 80 هزار نفر عنوان شده است. همچنین شرایط قرار گرفتن شهرستان و اقلیم آن در تعیین جمعیت اثر زیادی دارد و می‌توان این اعداد را تا 50 هزار نفر هم کاهش دهد. استان هم محدوده‌ای است که به هم پیوستن چند شهرستان همجوار تشكیل می‌شود.
وظایف دولت در قبال این تقسیمات
دولت در قبال این تقسیماتی که عنوان شد وظایفی دارد. در قدم نخست دولت موظف است با حفظ ملاحظه‌های سیاسی و اجتماعی هر روستا را به نزدیكترین مركز دهستان و هر دهستان را به نزدیكترین مركز بخش و هر بخش را به نزدیكترین مركز شهرستان و هر شهرستان را به نزدیكترین مركز استان اضافه کند. از نظر اداری نیز هر نامی در تقسیمات کشوری سلسه‌مراتبی را ایجاد می‌کند و یکی را زیر مجموعه دیگری قرار می‌دهد.
برابر اساس ماده 12، دهستان تابع بخش و بخش تابع شهرستان و شهرستان تابع استان و استان تابع تشكیلات مركزی خواهد بود.در هیچ یک از تقسیمات کشوری، متولیان نمی‌توانند نام‌ها را تغییر یا قسمتی را از آن جدا و اضافه کنند بلکه هر یک از این فعالیت‌ها باید به پیشنهاد وزارت كشور و تصویب هیأت وزیران انجام شود و رعایت محدوده تمام واحدهای تقسیماتی برای واحدها و سازمان‌های اداری و نهادهای انقلاب اسلامی كشور لازم است.
تهیه نقشه تقسیمات و فروش آن
شاید گمان کنید که تهیه نقشه و فروش آن با سازمان جغرافیایی است، اما برابر آیین‌نامه فروش نقشه‌های موضوعی تقسیمات کشوری، که به تصویب هیات وزیرات نیز رسیده است، این وزارت کشور است که مجاز است هر گونه انتشارات شامل نقشه‌های موضوعی تقسیمات کشوری، نشریات مربوط و خدمات آماری و انفورماتیکی خود را مطابق تعرفه‌های مشخص‌شده بفروشد. البته برابر قانون اگر این نقشه‌ها با استفاده از نقشه‌های سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح و سازمان نقشه‌برداری کشور تهیه شده باشد، وزارت کشور موظف است هماهنگی های لازم را با سازمان مربوط برای استفاده از نقشه‌هایش به عمل آورد.
سازوکارهای رفع اختلاف میان مردم
روش‌های حل اختلاف میان مردم در قسمت‌های محتلف کشور متفاوت است. مثلا درحالی که در کوچکترین شهرهای کشور کلانتری، شورای حل اختلاف، دادسرا، دادگاه و ... به وفور به چشم می‌خورد در روستا خبری از این مراجع قضایی نیست و آنها در بالاترین حد از شعبه‌ای شورای حل اختلاف بهره می‌برند. اعضای شورای روستا را معمولا ریش‌سفیدان تشکیل می‌دهند و آنان هما کار کدخدای روستا را انجام می‌دهند.
تغیراتی در راه است
یکی از مواردی که درباره تقسیمات کشوری باید مد نظر قرار گیرد این است که تقسیماتی که مطرح شد عمدتا براساس مساحت و جمعیت است. البته در سال‌های اخیر بعد از همه تغیراتی که در کشور ایجاد و مثلا شهرستان کرج به استانی مستقل تبدیل شد، لایحه جدید تقسیمات کشوری به مجلس رسیده است.لایحه‌ای که با نگاه جدید به تقسیمات کشوری الحاق و ارتقاهایی را به همراه خواهد داشت.
به این ترتیب در تقسیمات جدید علاوه بر مساحت و جمعیت که ملاک ثابت تقسیمات است بحث‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و مذهبی با توجه به قانون اساسی و اسناد بالادستی همچون برنامه توسعه پنجم و سیاست‌های کلی نظام در نظر گرفته شده است.کارگروه‌هایی متشکل از کارشناسان وزارت کشور، استادان دانشگاه و صاحب‌نظراتی که در مورد تقسیمات کشوری دارای صلاحیت هستند، این لایحه رانوشته‌اند که اکنون در دست بهارستان نشین‌هاست. البته در دولت قبل تعدادی از روستاها و بخش‌ها مشمول تغییر تقسیمات کشوری شدند و مشکلات زیادی برای آنها به وجود آمد و احتمالا در لایحه جدید فکری هم به حال آنان شده است.
