به گزارش باشگاه خبرنگاران بیرجند ،

این شهر زادگاه تعدادی از مشاهیر بیرجند، همچون دکتر غلامحسین شکوهی پدر علم تعلیم و تربیت ایران و ابن حسام خوسفی شاعر و عارف شیعه قرن نهم هجری قمری و نگارنده خاوران نامه نیز می باشد.

پیشینه تاریخی خوسف به دوران قبل از اسلام می رسد و یکی از کهن ترین شهرهای خراسان جنوبی محسوب شده که در منابع تاریخی ازآن با نامهای خسف، خسب، خوسف یاد شده است.

وجود بافت قدیمی با آثار تاریخی از ویژگی های شاخص این شهر محسوب می شود و این بافت که به لحاظ موقعیت طبیعی و واقع شدن بر روی هسته مقاوم، از زمین لرزه در امان مانده و یکی از سالمترین بافتهای تاریخی در منطقه به شمار می رود.

حمدالله مستوفی اولین کسی است که در سال 740 هجری در کتاب نزهه القلوب نام کنونی خوسف را آورده است و درباره آن چنین می گوید: خوسف شهر کوچکی است و چند موضع توابع دارد و آب آن از رودخانه باشد و دیها را آب از کاریز باشد و در آنجا همه نوع انتفاعی حاصل آید.

بافت قدیمی خوسف نیز که در طول حیات چند صد ساله خود، فراز و نشیبهای زیادی را طی کرده است از این امر مستثنی نبوده و در جریان شکل گیری و رشد خود بسیار از این عوامل متأثر شده است.

بافت قدیم خوسف با مساحتی در حدود 20 هکتار، تعداد زیادی بناهای با ارزش تاریخی و فرهنگی را در خود جای داده است و مساجد، آب انبارها، مدرسه، قلعه ، خانه های علوی و مالکی و آرامگاه ابن حسام از جمله این بناهای با ارزش این شهر می باشند.

آرامگاه ابن حسام خوسفی شاعر برجسته مربوط به دوره صفوی با فرم هشت ضلعی با گنبدی شبیه کلاه فرنگی که در اصل نورگیر مقبره محسوب می گردد احداث شده است.

فضای ورودی آرامگاه دارای پله است که در نمای جنوبی ساختمان قرار گرفته و به لحاظ فرم مانند پیش طاقی بوده که سقف آن دارای فرم قوسی شکل به صورت سه بخشی کند می باشد.
در نمای خارجی مقبره در سه طرف، نورگیر یا پنجره کارگذاشته شده است که نور فضای داخلی را تامین می کنند و همچنین علاوه بر پنجره ها طاق نماهایی در نمای خارجی ساختمان موجود است که فرم کلی بنا از این طاق نما ها نشأت می گیرد.

بافت تاریخی روستای خور مربوط به دوره صفوی متاثر از شرایط اقلیمی و جغرافیایی محیط خود می باشد و خانه های گلی، پوشش گنبدی، حیاط مرکزی، بادگیرها، اطاقهای دور تا دور حیاط، هشتی ها و دهلیزها، دیوارهای قطور ، حوض و باغچه وسط حیاط ، بصورت هماهنگ و یکنواخت از ویژگیهای معماری خانه های روستای خور می باشد که مطابق با اقلیم منطقه بوجود آمده است.

تراکم خانه ها و کوچه های پر پیچ و خم و همچنین بادگیرها از شاخص های عمده روستای خور می باشد.

در بافت خور بناهایی همچون قلعه ، آب انبار ،مسجد ،حسینیه، حمام و خانه های قدیمی وجود دارد که اکثرا متعلق به دوره صفویه است.
مسجد جامع خوسف مربوط به دوره قاجار دارای سردر ورودی بلند با طاق جناغی و تزئینات رسمی بندی ، صحن ، شبستان زمستانی به نام های ملا علی اکبر و حاج عبدالخالق ، یک شبستان تابستانی و شبستان های مهتابی و خلیلان است.

ورودی بنا و شبستان های مهتابی و خلیلان در دوره های معاصر بازسازی شده اند و در جریان مرمت شبستان مسجد به بقایا و آثاری مربوط به دو دوره مختلف برخورد گردید.
در مورد زمان ساخت این بنا در بین اهالی مشهور است که از مساجد مربوط به زمان خلافت امام حسن مجتبی است ولی در این مسجد شواهدی برای تأیید این ادعا وجود ندارد.

بنای موجود در دوره قاجار به فراخور نیاز مرمت و گسترش یافته، ولی بر اساس گمانه زنی های انجام شده، زمان بنای اولیه مسجد مربوط به دوره های قبل از آن است.

خانه تاجور: این بنا مربوط به دوره قاجاریه می باشد و از ویژگی های معماری آن دو ورودی است که یکی از ورودی ها دارای تزئینات آجرکاری دوره پهلوی و دیگری دارای تزئینات رسمی بندی بوده و از لحاظ معماری اصیل تر می باشد.

تزئینات بنا شامل رسمی بندی و آجرکاری های ورودی، کاربندی های ایوان و پنجره های مشبک می باشد و از دیگر خانه های تاریخی خوسف می توان به خانه خلیلی و خانه علوی اشاره نمود که در بافت تاریخی خوسف قرار دارند/س