به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، از سوی دیگر مکرر می‌شنویم سکوت علامت رضاست و چنین جمله‌ای می‌تواند در معادلات حقوقی مردم بخصوص در معاملات اثرگذار باشد. موضع شرع هم در مقابل سکوت جالب است بخصوص این‌که از قول شخصیت بزرگی چون حضرت مریم گفته شده که من روزه سکوت خواهم گرفت.

شرع چه می‌گوید؟ سکوت مباح است، روزه سکوت حرام

ابتدای سخن به موضوع شرع پرداخته خواهد شد. این پرسش مطرح است که آیا سکوت کردن یا روزه سکوت گرفتن از دید شرع مجاز است؟ در مورد سکوت می‌توان گفت اگر این سکوت به حقوق مردم آسیبی نزند یا به خود شخص ضرری وارد نسازد، می‌تواند در زمره اعمال مباح قرار گیرد. به این معنا که نه انجام چنین عملی توصیه و نه از آن نهی شده است، مثل راه رفتن. اما ماجرای روزه سکوت کاملا متفاوت است.

ماجرا از آنجا آغاز می‌شود که در آیه ۲۶ سوره مریم، خداوند به حضرت مریم می‌فرماید بگو: «من برای خداوند رحمان روزه‌ای نذر کرده‌ام، بنابراین امروز با هیچ انسانی سخن نمی‌گویم!» این مساله باعث ایجاد این پرسش شده که نذر برای گرفتن روزه سکوت و خود روزه سکوت چه حکمی دارد؟

علمای اسلامی گفته‌اند اگر کسی بخواهد به آداب روزه، حرف نزدن را هم بیفزاید یا این‌که روزه‌ای را خلق کند که در آن فرد فقط به حرف نزدن می‌پردازد، بدعت در دین ایجاد کرده و از این نظر است که در روایاتی از پیامبر(ص)، امام سجاد(ع) و امام صادق(ع) گفته شده روزه سکوت جایز نیست و حرام است. میان فقها هم برای حرمت این روزه اجماع است، اما حال پرسشی مهم پیش می‌آید. با آیه قرآن ذکر شده باید چه کرد؟ آیا این آیه، روزه سکوت را جایز ندانسته است؟

در مقابل این پرسش گفته شده «ظاهر آیات فوق نشان می‌دهد مریم به خاطر مصلحتی مامور به سکوت بود و به فرمان خدا از سخن گفتن در این مدت خاص خودداری می‌کرد تا نوزادش عیسی، لب به سخن بگشاید و از پاکی او دفاع کند که این از هر جهت موثرتر بود.

از سوی دیگر، از تعبیر آیه چنین برمی‌آید که نذر سکوت برای آن قوم و جمعیت، کار شناخته شده‌ای بود، به همین دلیل این کار را بر او ایراد نگرفتند، ولی این نوع روزه در شرع اسلام، مشروع نیست؛ هرچند یکی از آداب روزه کامل در اسلام آن است که انسان هنگام روزه گرفتن، زبان خود را از آلودگی به گناه و مکروهات حفظ کند و همچنین چشم خود را از هرگونه آلودگی برگیرد.» (منبع: سایت اسلام کوئست، موسسه فرهنگی رواق حکمت متعلق به آیت‌الله هادوی تهرانی).

در چه اماکنی رعایت سکوت الزامی است؟

بحث از سکوت در قوانین، چند بعد دارد. نخست باید دانست رعایت سکوت در برخی اماکن لازم است و می‌توان به دلیل رعایت نکردن این سکوت با متخلف برخورد کرد. مجلس یکی از این اماکن است. رئیس مجلس، مسئول برقراری نظم و سکوت در مجلس است و نمایندگان طبق آیین‌نامه داخلی موظفند به تذکرات رئیس توجه کنند. از سوی دیگر، رئیس قدرت اخراج کسانی غیر از نمایندگان که برهم‌زننده نظم هستند، دارد.

در آیین‌نامه خانه‌های انصاف که نهادی مشابه شورای حل اختلاف کنونی در سال‌های پیش از انقلاب بود، حضور مردم عادی به شرط سکوت در جلسات رسیدگی به دعاوی ممکن بود. همین موضوع در همه دادگاه‌ها هم وجود دارد. قاضی دادگاه حتی توانایی دارد دستور دهد برهم‌زننده نظم دادگاه به صورت آنی بازداشت شود. در زندان‌ها هم گفته شده رعایت سکوت پس از خاموشی کامل (بین ساعت ۲۲ تا ۲۴) الزامی است؛ البته به طور کلی در مواردی هم رعایت نکردن سکوت تحت شرایط ذکر شده در قانون می‌تواند تحت عنوان مزاحمت قابل تعقیب باشد. مثل تولید سروصدا هنگام شب در مجتمع‌های مسکونی یا در بیمارستان‌ها و اماکن درمانی.

سکوت در قانونگذاری

از سوی دیگر سکوت می‌تواند در قانونگذاری هم به چشم بیاید. گاهی نمایندگان در جریان رسیدگی به یک قانون درخواست می‌کنند این طرح یا لایحه برای مدتی مسکوت بماند. این مساله به دلایل کارشناسی یا سیاسی است. گاهی هم پیش می‌آید در یک متن قانونی گفته شود در موارد سکوت قانون (نداشتن حکم) چه باید کرد. در اغلب موارد گفته می‌شود به قانون دیگری که مادر این قانون است، توجه شود یا این‌که گاهی هم نیاز پیدا می‌شود تفسیر قانون یا قانونگذاری صورت گیرد. یکی از آخرین موارد جنجال حقوقی بر سر سکوت قانون در جریان شهرداری مجدد محمدباقر قالیباف در تهران به وجود آمد. برخی حقوقدانان می‌گفتند با سکوت قانون جدید درباره انتخاب مجدد شهردار برای بار سوم، این کار اجازه داده شده و برخی معتقد بودند محدودیت قانون سابق برای ممنوعیت انتخاب شهردار برای بار سوم برقرار است.

سکوت در معاملات

اما در معاملات وضع به چه صورت است؟ آیا می‌توان ادعا کرد سکوت هنگام انعقاد یک معامله علامت رضا است؟ چنین نیست. قانون مدنی در ماده ۲۴۹ خود قاعده کلی را چنین بها نهاده که «سکوت مالک ولو با حضور در مجلس عقد اجازه محسوب نمی‌شود.» با این حال در صورتی که طرفین در قرارداد دوجانبه خود طریق دیگری را پیش‌بینی کرده باشند، می‌توانند سکوت را هر گونه که بخواهند تفسیر کنند، البته در برخی موارد هم عرف چنین صدق می‌کند که سکوت واقعا به معنای رضایت باشد. مثلا این روزها که افراد با مشغله فراوان و عجله زیاد، گاهی کمتر از یک دقیقه در مغازه هستند و اساسا صحبتی میان آنها و فروشنده شکل نمی‌گیرد، اما در حقیقت عمل خرید و فروش یا به تعبیر حقوقی ایجاب و قبول صورت می‌گیرد.

سکوت، حق متهم

در بخش جزایی و کیفری باید گفت متهم در جریان بازجویی حق دارد سکوت پیشه کند. این حق را نمی‌توان با ابزارهای مختلف بخصوص با شکنجه از او گرفت، اما دادگاه هنگام سکوت متهم متوقف نمی‌ماند؛ بلکه از ادله و شواهد دیگر استفاده می‌کند و بعد از این است که چه‌بسا سکوت متهم به ضرر او هم شود، مثل این‌که موید شواهدی ضد او باشد یا نتواند اتهامی را از گردن او بردارد. در دادگاه‌های حقوقی که برای معاملات هم شکل می‌گیرد، دادگاه در موارد سکوت خوانده، به سمت ادله دیگر من‌جمله قسم خوردن طرف دیگر دعوا می‌رود.