هر شب با قرآن/ یک مفهوم فلسفی؛ حرکت جوهری (۲)
بر آنیم تا در این مجال، قطعاتی کوتاه و بلند از کتاب وحی را با نگاهی به انعکاس آن در ادبیات پارسی، پیشکش طالبان حق و جوینگان حقیقت کنیم تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.
مجله شبانه باشگاه خبرنگاران؛
وَتَرَی
الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِیَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ صُنْعَ
اللَّهِ الَّذِی أَتْقَنَ کُلَّ شَیْءٍ إِنَّهُ خَبِیرٌ بِمَا تَفْعَلُونَ
و کوهها را می‌بینی [و] می‌پنداری که آنها بی‌حرکتند و حال آنکه آنها ابرآسا در حرکتند [این] صنع خدایی است که هر چیزی را در کمال استواری پدید آورده است در حقیقت او به آنچه انجام می‌دهید آگاه است
آیه ۸۸ سوره نمل
و کوهها را می‌بینی [و] می‌پنداری که آنها بی‌حرکتند و حال آنکه آنها ابرآسا در حرکتند [این] صنع خدایی است که هر چیزی را در کمال استواری پدید آورده است در حقیقت او به آنچه انجام می‌دهید آگاه است
ارسطو جوهر را بر پنج قسم تقسیم کرده و آن عبارت از جوهر عقل و جوهر نفس که این دو مجرّد از ماده هستند اما به ذات خود قائمند. سوم جسم است که خود از دو جوهر دیگر مرکب است و آن دو عبارتند از هیولا و صورت.
بنابراین عقل و نفس و جسم و صورت و هیولا پنج گوهر نامیده شده اند. ویژگی عقل تمیز و تشخیص است، ویژگی نفس خواستن و عاشق شدن است، ویژگی جسم بُعد امتداد زمانی و مکانی است.
صورت جهت وحدت هر شیء جسمانی است و هیولا قابلیت و استعداد صرف است. و اما اَعراض را ارسطو نُه قسم کرده است که عبارتند از کم، کیف، وضع، أین (مکان)، مُلک (مالکیت)، زمان، اضافه (نسبت و اعلق)، فعل و انفعال، و هر یک از اینها را ارسطو یک مقوله جداگانه می داند که با مقلوه دیگر به کلی متفاوت است.
شرح این اَعراض و جواهر را می توان در کتب ابتداییِ فلسفه مطالعه کرد اما از دیرباز بحث دیگری میان فلاسفه مطرح بوده است و آن اینکه حرکت که خود یکی از اَعراض است تنها در چهار مقوله از اعراض می تواند ظاهر شود.
و آن چهار مقوله عبارتند از: مکان که ایجاد ایجاد حرکت انتقالی می کند مانند حرکت زمین به دور خورشید، دوم مقولۀ کم که حرکت کمّی را به دست می دهد چنانکه سیب بر درخت کوچک است و به تریج بزرگ می شود.
سوم مقولۀ کیف که تغییرات کیفی را موجب می شود مانند آنکه غوره ترش است و به تدریج شیرین می شود و چهارم وضع که حرکت وضعی از آن گرفته شده است مانند حرکت زمین به گرد خورشید.
بنابراین عقل و نفس و جسم و صورت و هیولا پنج گوهر نامیده شده اند. ویژگی عقل تمیز و تشخیص است، ویژگی نفس خواستن و عاشق شدن است، ویژگی جسم بُعد امتداد زمانی و مکانی است.
صورت جهت وحدت هر شیء جسمانی است و هیولا قابلیت و استعداد صرف است. و اما اَعراض را ارسطو نُه قسم کرده است که عبارتند از کم، کیف، وضع، أین (مکان)، مُلک (مالکیت)، زمان، اضافه (نسبت و اعلق)، فعل و انفعال، و هر یک از اینها را ارسطو یک مقوله جداگانه می داند که با مقلوه دیگر به کلی متفاوت است.
شرح این اَعراض و جواهر را می توان در کتب ابتداییِ فلسفه مطالعه کرد اما از دیرباز بحث دیگری میان فلاسفه مطرح بوده است و آن اینکه حرکت که خود یکی از اَعراض است تنها در چهار مقوله از اعراض می تواند ظاهر شود.
و آن چهار مقوله عبارتند از: مکان که ایجاد ایجاد حرکت انتقالی می کند مانند حرکت زمین به دور خورشید، دوم مقولۀ کم که حرکت کمّی را به دست می دهد چنانکه سیب بر درخت کوچک است و به تریج بزرگ می شود.
سوم مقولۀ کیف که تغییرات کیفی را موجب می شود مانند آنکه غوره ترش است و به تدریج شیرین می شود و چهارم وضع که حرکت وضعی از آن گرفته شده است مانند حرکت زمین به گرد خورشید.
برای مشاهده مجله شبانه اینجا کلیک کنید
