وي افزود: اولین تصویر رادیولوژیک، توسط رونتگن از دست همسرش گرفته شد. پرتو X علاوه بر کاربردهای مفیدی که برای تشخیص و در برخی موارد، درمان بیماری‌ها دارد، زیان‌هایی نیز دارد و جزء پرتوهای یونیزان به شمار می‌آید، بنابراين حفاظت در برابر اشعه X برای پرتونگاران، بیماران و همراهان آنها اهمیت ویژه‌ای دارد.

نخستين قربانيان اشعه X در پزشكي

حافظي ادامه داد: در همان سال‌های ابتدایی کشف اشعه X و به کارگیری در علم پزشکی، آثار زیان‌بار آن در ایجاد موتاسیون (جهش ژنی) در سلول‌ها و ایجاد انواع مختلف سرطان کشف شد به طوری که اولین افرادی که بدون در نظر گرفتن این آثار زیان‌بار اقدام به کار با دستگاه‌های اشعه X نمودند، مبتلا به سرطان شدند؛ اما پس از این تجربیات، علم حفاظت در برابر اشعه X ، همزمان با علوم نوین رادیولوژی رشد کرد و با گذشت زمان، قوانین سخت‌گیرانه‌تری برای استفاده بیماران از این تکنولوژی وضع شد.

وي گفت: قانون ALARA، قانونی که نام آن برگرفته از حروف اول عبارتAs Low As Reasonably Achievable به معنای "هرچه کمتر مواجه شدنِ با تابش اشعه X" است، در دستور کار قرار گرفت.

اين كارشناس راديولوژي يادآور شد: پرتوکاران و کارشناسان رادیولوژی امروزه به مراتب کمتر از گذشته در معرض پرتوهای X قرار می‌گیرند و با رعایت مسایل ایمنی، از جمله سرب‌کوبی اتاق‌های اشعه X، استفاده از فیلم بج (Film Badge) برای اندازه‌گیری میزان پرتو دریافتی، انجام آزمایش‌های دوره‌ای شغلی و گذراندن واحدهاي درسی و آگاهی از اصول حفاظت در برابر اشعه، در معرض خطرهاي سال‌های ابتدایی کشف اشعه X نیستند.

ایران؛ بزرگ‌ترین مصرف‌کننده فیلم رادیولوژی در جهان

وی ادامه داد: جامعه ما نیز بايد از اصول حفاظتی در برابر پرتوهای اشعه X آگاه باشد چرا که متاسفانه این آگاهی و نظارت سخت‌گیرانه برای کاهش پرتودهی به بیماران در جامعه ما وجود ندارد.

حافظي تصريح كرد: حتی بسیاری از پزشکان، با تجویز بیش از حد رادیوگرافی اشعه X به وسیله دستگاه‌های رادیولوژی و سی.تی.اسکن، نشان داده‌اند که از اصول حفاظتی پرتو X، آگاهی لازم را ندارند و به این اصول پایبند نیستند.

کارشناس رادیولوژی مرکز آموزشی درمانی گلستان اهواز گفت: برخی از صاحب‌نظران، ایران را بزرگ‌ترین مصرف‌کننده فیلم رادیولوژی در جهان می‌دانند و حتی سال گذشته انجمن رادیولوژی ایران در یک اظهار نظر رسمی اعلام کرد که مصرف فیلم رادیولوژی در ایران بیش از سراسر اروپا است.

وي افزود: عدم کنترل سخت‌گیرانه برای تجویز گرافی‌های رادیولوژی و سی.تی.اسکن و عدم انجام معاینه‌های بالینی پزشکی به طور مطلوب و شایسته، یکی از این دلایل است. متاسفانه در کشور ما توجه زیادی به انجام شایسته معاینات بالینی نمی‌شود و روش‌های پاراکلینیک مانند رادیولوژی، به جای این‌که به عنوان یک حوزه کمکی در تشخیص باشد، در حال بدل شدن به یکی از اصول درمان شده‌اند.

حافظي عنوان كرد: در حالی که در کشورهای پیشرفته در عرصه سلامت با اعمال قوانین سخت‌گیرانه و افزایش آگاهی مردم، تلاش می کنند کمترین پرتودهی اشعه  X، را به جامعۀ انسانی داشته باشند، متأسفانه در نظام سلامت ما جایی برای این قوانین سخت گیرانه مشاهده نمی‌شود و این آمار بالای پرتودهی، زنگ خطر بزرگی برای نسل های آینده است.

در مواجهه با اشعه  Xچه بايد كرد؟

وی ادامه داد: در مرحله اول پزشکان معالج بايد با معاینه دقیق و رعایت اصول بالینی معاینه، از درخواست‌های فراوان تصاویر رادیولوژی و سی.تی.اسکن خودداری كنند و در مرحله بعد این‌که اصول حفاظتی و توصیه‌های لازم برای بیماران و همراهان آنها در اتاق‌های دستگاه‌های رادیولوژی و سی.تی.اسکن به طور دقیق اجرا شود.

کارشناس رادیولوژی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز افزود: بیماران و همراهان آنها در هنگام مراجعه به بخش‌های تصویربرداری بايد به تابلوها، علايم و جملات هشداردهنده که در این بخش‌ها نصب شده است، با دقت توجه کنند و تقاضاهای غیرعلمی مثلا برای حضور چند همراه در اتاق دستگاه اشعه  X نداشته باشند.

وی با بیان این که " کارشناس رادیولوژی بايد شرایط حفاظت بیمار و همراه وی را در اتاق رادیولوژی و سی.تی.اسکن فراهم کند"، تاكيد كرد: تا حد لزوم بايد از ورود همراه بیمار به اتاق رادیوگرافی یا سی.تی.اسکن که بوسیلۀ اشعۀ  X کار می کنند، جلوگیری كرد و در صورت الزام برای حضور همراه بیمار، وی بايد روپوش سربی (Shield) بپوشد.

حافظي بيان كرد: برای بیمار نیز باید از حفاظ‌های سربی به منظور حفاظت از اندام‌های تناسلی استفاده كرد و در صورت عدم مداخله در ناحیه تصویربرداری، حتما بايد از شیلدهای محافظ غدد جنسی (Gonadal Shield) استفاده شود.

هشدارهايي درباره پرتوگيري از زنان

وی گفت: تا حد امکان بايد از پرتوگیری برای خانم‌های باردار جلوگیری كرد چرا که احتمال خطرهاي زیان‌آور پرتوگیری برای خانم‌های باردار به ویژه در روزهای نخستین و سه ماه نخست بارداری بیش‌تر است.

کارشناس رادیولوژی مرکز آموزشی درمانی گلستان اهواز گفت: پرتودهی اشعه X به لگن خانم‌ها در سنین باروری نیز باید تحت شرایط ویژه انجام شود و تا حد امکان اجتناب شود و همچنین تا حد امکان از ورود خانم‌های جوان به عنوان همراه بیمار اجتناب شود.

خودداري از تجويز غيرضروري راديوگرافي

حافظي ادامه داد: از آنجا که بخش های سی.تی.اسکن و رادیولوژی با اشعه X  کار می کنند، اصول حفاظت پرتوها در این بخش‌ها یکسان است.

وی افزود: گاهی اوقات بیماران با اصرار، از پزشک معالج تقاضای تجویز رادیوگرافی غیرضروری می‌كنند، در صورتی که این کار درست نیست و ناشی از عدم اطلاع از عوارض و خطرهاي احتمالی تصویربرداری با اشعه X است.

کارشناس رادیولوژی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز تصريح كرد: همچنین برخی پزشکان گاه با سهل‌انگاری در معاینه و تجویز غیرضروری تصویربرداری با اشعه X، موجب افزایش پرتوگیری در جامعه می‌شوند که می‌تواند خطرهايي برای بیمار یا نسل‌های آینده داشته باشد.

حافظی افزود: آگاهی پزشکان، پیراپزشکان، پرستاران و جامعه در این زمینه، موجب جلوگیری از بروز آثار زیان‌بار پرتوهای یون‌ساز در جامعه انسانی می‌شود./ج1