آیه ۳۵ سوره نور

اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَكَةٍ زَيْتُونِةٍ لَّا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَن يَشَاءُ وَيَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.

خدا نور آسمان‌ها و زمین است مثل نور او چون چراغدانی است که در آن چراغی و آن چراغ در شیشه‌ای است آن شیشه گویی اختری درخشان است که از درخت خجسته زیتونی که نه شرقی است و نه غربی افروخته می‌شود نزدیک است که روغنش هر چند بدان آتشی نرسیده باشد روشنی بخشد روشنی بر روی روشنی است خدا هر که را بخواهد با نور خویش هدایت می‌کند و این مثل‌ها را خدا برای مردم می‌زند و خدا به هر چیزی داناست.

در این مقام خورشید هستی از نور لایزالِ خویش سخن می‌گوید و تمثال جمال خویش را در مثالی خیال‌انگیز نشان می‌دهد.

ابن‌سینا در تفسیر این آیه مطالب فلسفی عمیقی را طرح کرده است. از نظر ابن‌سینا نور آسمان و زمین همان خرد یا عقل اول است که در تمام ذرات وجود ساری است و بیش از همه سیر مراتب کمال آن در انسان ظاهر شده است.

به نظر ابن‌سینا ظهور نور عقل در انسان چهار مرتبه دارد:

1- مشکوة

2- مصباح

3- کوکب درّی

4- نورٌ علی نور

مشکوة: مشکوة در عربی به معنی چراغدان یا جایی است که چراغ را در آن می‌گذاشتند تا از باد یا حوادث دیگر مصون باشد. مشکوة تنها استعداد و قابلیت این را دارد که چراغی در آن نهاده شود اما بالفعل و بالذات نوری ندارد.

این مرتبه از مراتب عقل را ابن‌سینا عقل هیولایی و امکان استعدادی خوانده است چنانکه نوزاد آدمیان در بدو تولد هیچ مرتبه‌ای از مراتب عقل را ندارد و از بسیاری حیوانات دیگر درک و فهمش کمتر است زیرا نوزاد بسیاری از حیوانات از همان بدو ورود به عالم طبیعت به جنبش و حرکت می‌پردازد، راه می‌رود و غذای خود را جستجو می‌کنند و نیک و بد آن را می‌شناسند. هیچ جوجهٔ از تخم برآمده دانه‌های شن را با ارزن اشتباه نمی‌کند.

اما نوزاد آدمی بسیار ناتوان و وابسته است اما درعین‌حال چیزی در او هست که پدر و مادر می‌توانند به اعتبار آن بگویند خواهیم که این کودک در فلان دانشگاه تحصیل کند. این سخن به اعتبار «عقل هیولایی» است که بعدها ظاهر می‌شود.

برای مشاهده مجله شبانه اینجا کلیک کنید