نام امروزه سقز از نام قوم سکا، ‏اسکیت و سکز به یادگار مانده است. شهر سقز در سرزمین اقوام مانائی، مادی، بر سر راه ‏کاروانی همدان به آذربایجان و دیار بکر و موصل به زنجان و قزوین و ری قرار داشت و به ‏دلیل موقعیت چهار راهی از مراکز مواصلاتی دنیای قدیم بود. این شهرستان دارای آثار ‏تاریخی با اهمیتی است که متأسفانه بیشتر آنها در طول زمان بر اثر بلایای طبیعی و ‏هجوم اقوام مجاور و ویران کردن آنها در زیر خاک مدفون مانده است اما آثار تاریخی ‏باارزش به جای مانده مانند قلعه (کاخ دژ) باستانی زیویه و قلعه قپلانتو بر اعتبار و اهمیت ‏آثار تاریخی استان افزوده‌اند.‏

 

از لحاظ طبیعی شهرستان سقز دارای منابع آبی غنی بوده و رودخانه‌های بسیاری مانند ‏زرینه‌رود، سیمینه‌رود و رود خورخوره در حوزه این شهرستان جاری بوده که در نهایت به ‏دریاچه ارومیه می‌ریزند. بر روی رودخانه زرینه‌رود در مرز آذربایجان غربی سد شهید ‏کاظمی احداث شده که دریاچه پشت سد از جاذبه‌های گردشگری استان به شمار می‌آید ‏همچنین از ارتفاعات مهم منطقه می‌توان به کوه زیبای نکروز، ونوشه و سایر ارتفاعات مانند ‏کوه چاقل، روش، دره‌نان اشاره کرد.‏

شهرستان سقز دومین شهر پرجمعیت استان بعد از سنندج است. مردم این شهر بسیار ‏فرهنگ‌دوست هستند و استعدادهای فرهنگی و هنری به ویژه موسیقی در شهرستان سقز ‏بسیار زیاد است. هرساله به علت استعداد و علاقه موجود چندین جشنواره مانند جشنواره ‏موسیقی کردی، جشنواره تأتر کردی به صورت ثابت در شهرستان سقز برگزار می‌شود ‏همچنین جایگاه ورزش کشتی در این شهرستان بسیار رفیع است به طوری که عناوین مهم و ‏مدال‌های باارزش بین‌المللی و جهانی در رشته کشتی فرنگی مربوط به کشتی‌گیران این ‏شهرستان است. از لحاظ آموزش عالی شهر سقز دارای دو واحد دانشگاهی دانشگاه آزاد ‏و مرکز پیام‌نور است. بازار مرزی بسطام واقع در 63 کیلومتری جنوب شهر سقز در مسیر ‏جاده مریوان به عنوان یکی از سه مرکز اصلی مبادلات تجاری استان از اهیمت بازرگانی ‏خاصی در استان برخوردار است.‏

‏ 

قلعه (کاخ دژ)باستانی زیویه بر روی یکی از کوه‌های نسبتاً مرتفع در 55 کیلومتری جنوب ‏شرقی شهر سقز در روستای زیویه واقع شده و حدود 700 سال پیش از میلاد در دوره ‏حکومت اقوام ماد و ماننائی ساخته شده است زیویه هم از نظر معماری و هم از نظر آثار ‏هنری یکی از شاخص‌ترین و باارزش‌ترین مکان‌های دوره تاریخی محسوب می‌شود طی چند ‏فصل کاوش‌های علمی و باستان‌شناسی که سال 1354 تا سال 1380 ادامه یافت نتایج قابل ‏توجهی در زمینه شناخت معماری آن به دست آمد از جمله اشیاء به دست آمده در این ‏کاوش‌ها، قطعات عاج منقوش بود که نقوش حیوانی و صحنه شکار اساطیر روی آن حک ‏شده و از ارزش ویژه‌ای برخوردار هستند.

از روی دو نمونه از آنها، نقش برجسته آبیدر ‏سنندج طراحی، بزرگنمایی و ساخته شده است.‏

‏ این قلعه عظیم شامل سالن‌ها، حیاط‌ها، اتاق‌های متعدد، تالار ستون‌دار، انبار غله ورودی اصلی ‏با پلکان سنگی و سایر قسمت‌های مختلف است از مهمترین اشیای به دست آمده می‌توان به ‏سر عقاب طلائی، گردنبند طلایی اشاره کرد که در موزه آثار ملی نگهداری می‌شود.

 

این مجموعه در مرکز اصلی شهر شامل بقایایی از راسته‌های بازار قدیمی سقز به جای مانده ‏است با توجه به احداث مراکز تجاری در مجاورت آن همچنان به عنوانی یکی از مراکز ‏تجاری اصلی شهر محسوب می‌شود.‏

 

این مسجد در خیابان امام و در بافت قدیمی سقز واقع شده است تاریخ دقیق ساخت آن ‏مشخص نیست ولی اهالی محل ساخت آن را به شیخ حسن مولاناآباد از علمای سابق ‏مذهبی منطقه نسبت می‌دهند که احتمال دارد در اواخر دوره افشاریه و اوایل زندیه ساخته ‏شده باشد. مسجد دارای شبستانی به چهار ستون قطور چوبی است در ضلع جنوب غربی، ایوان ستون‌دار ساخته شده که فرم مخصوص مساجد ‏منطقه کردستان را تداعی می‌کند. در بالای مسجد دومناره قرار دارد و به همین دلیل به ‏مسجد دومناره شهرت پیدا کرده است.‏

 

این دریاچه در 62 کیلومتری شمال شهر سقز و بین شهرستان‌های سقز و بوکان قرار گرفته ‏است و طول متوسط آن 6 کیلومتر است آب دریاچه از رودهای زرینه‌رود، خورخوره، ‏سیمینه رود و چم سقز تأمین می‌شود این دریاچه از جاذبه‌های طبیعی استان محسوب ‏می‌شود. روستاهای اطراف دریاچه به ویژه روستای قلندر از روستاهای گردشگری محسوب ‏می‌شود./ي2