هر شب با قرآن/ تمثیل و جایگاه آن
بر آنیم تا در این مجال، قطعاتی کوتاه و بلند از کتاب وحی را با نگاهی به انعکاس آن در ادب پارسی، پیشکش طالبان حق و جوینگان حقیقت کنیم تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.
مجله شبانه باشگاه خبرنگاران،
اى مردم مثلى زده شد پس بدان گوش فرا دهيد كسانى را كه جز خدا می خوانيد هرگز [حتى] مگسى نمی آفرينند هر چند براى [آفريدن] آن اجتماع كنند و اگر آن مگس چيزى از آنان بربايد نمی توانند آن را بازپس گيرند طالب و مطلوب هر دو ناتوانند
آیه ۷۳ سوره حج
يَا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَن يَخْلُقُوا ذُبَابًا وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَإِن يَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَيْئًا لَّا يَسْتَنقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ
اى مردم مثلى زده شد پس بدان گوش فرا دهيد كسانى را كه جز خدا می خوانيد هرگز [حتى] مگسى نمی آفرينند هر چند براى [آفريدن] آن اجتماع كنند و اگر آن مگس چيزى از آنان بربايد نمی توانند آن را بازپس گيرند طالب و مطلوب هر دو ناتوانند
مَثَل و مثال تصویر یا مجموعه ای از تصاویر است که برای بیان احساس یا واقعیتی خارجی به کار می‌گیرند.
و باید دانست که مثال غیر از مِثل است و اگر چیزی را مثال می‌زنند به چیز دیگر ضرورتی ندارد که آن دو چیز در همه خصوصیات مثل یکدیگر باشند بلکه در مثال فقط یکدیگر باشند بلکه در مثال فقط یک وجه شباهت کافیست.
البته گاه در مثال ممکن است چند وجه شباهت همه با هم جمع شوند و آن تمثیل را قوی تر و رساتر می‌کند.
در این آیه خداوند پرستش مجسمه‌های بی جان را که در بسیاری فرهنگ‌ها وجود داشته و توسل مردمان را بدان مجسمه‌ها، چنین مثال می‌زند: موجودی را تصور کنید که هیچ چیز حتی پشه ای را خلق نتواند کرد اگرچه با دیگر مجسمه‌ها با هم یار شوند و اگر مگسی چیزی از ایشان برباید توانایی بازگرداندن آن را ندارند.
ببینید که چقدر طالبان این مجسمه‌ها ضعیفند و چقدر آن مجسمه‌ها خود ناتوان و بی اثرند. آنچه مگس‌ها از مجسمه‌ها می‌ربوده‌اند موادی بوده است که بدن مجسمه‌ها را برای تبرک بدان آغشته می‌کردند.
عطار از پادشاهی حکایت می‌کند که با دیوانهٔ فقیری گفت از من حاجتی بخواه، دیوانه گفت: این مگس‌ها مرا دیوانه کرده‌اند، اگر توانی ایشان را فرمان ده که از من رفع مزاحمت کنند.
شاه گفت چیز دیگری بخواه که مرا بر مگس فرمان نیست. دیوانه گفت:
و باید دانست که مثال غیر از مِثل است و اگر چیزی را مثال می‌زنند به چیز دیگر ضرورتی ندارد که آن دو چیز در همه خصوصیات مثل یکدیگر باشند بلکه در مثال فقط یکدیگر باشند بلکه در مثال فقط یک وجه شباهت کافیست.
البته گاه در مثال ممکن است چند وجه شباهت همه با هم جمع شوند و آن تمثیل را قوی تر و رساتر می‌کند.
در این آیه خداوند پرستش مجسمه‌های بی جان را که در بسیاری فرهنگ‌ها وجود داشته و توسل مردمان را بدان مجسمه‌ها، چنین مثال می‌زند: موجودی را تصور کنید که هیچ چیز حتی پشه ای را خلق نتواند کرد اگرچه با دیگر مجسمه‌ها با هم یار شوند و اگر مگسی چیزی از ایشان برباید توانایی بازگرداندن آن را ندارند.
عطار از پادشاهی حکایت می‌کند که با دیوانهٔ فقیری گفت از من حاجتی بخواه، دیوانه گفت: این مگس‌ها مرا دیوانه کرده‌اند، اگر توانی ایشان را فرمان ده که از من رفع مزاحمت کنند.
شاه گفت چیز دیگری بخواه که مرا بر مگس فرمان نیست. دیوانه گفت:
چو تو بر یک مگس فرمان نداری برو شرمی بدار از شهریاری
برای مشاهده مجله شبانه اینجا کلیک کنید
