به گزارش خبرنگارباشگاه خبرنگاران بیرجند؛ کاری که میراث کهن صنعت دست در این دیار است و شغلی به جامانده از رنج و زحمت که مزد زحمات دستان هنرمند نمدمال از بین نرفتن این هنر است و هنوز هم حرفی برای گفتن در میان وادی گسترده هنر دارد.

نمد یک زیرانداز سنتی تهیه شده از پشم است و یکی از صنایع دستی کهن و یکی از اصلی‌ترین و جزو اولین صنایع دستی بشری است. زمانی که بشر مشاهده کرد پشم رطوبت می‌گیرد و سفت می‌شود، تصمیم به استفاده از آن به عنوان تن پوش و در کنار آن زیرانداز گرفت.

این بافته سنتی به طریقه بافتن انجام نمی‌گیرد، یعنی برای تهیه این بافته الیاف پشمی را با فشار در هم کوبیده و حاصل نهایی آن نمد است و شاید یکی از ابتدایی‌ترین شیوه‌های نساجی که بشر به آن دست یافته همین باشد.

نمد به دلیل فراوانی مواد اولیه آن در زندگی عشایر منطقه جایگاه وﯾﮋه دارد. روال زندگی عشایر بر اساس دامداری است و در کنار آن در زندگی عشایری از نمد به عنوان زیرانداز و کف پوش و تن پوش استفاده می‌کنند.

برای تهیه نمد باید از پشم گوسفند بهاره که الیافش بلند است، استفاده کرد و در کنار آن می‌توان از صابون و زرده تخم مرغ برای بالا بردن کیفیت استفاده کرد.

میزان پشم برای هر مترمربع نمد تقریبا با میزان پشم مورد نیاز برای تهیه فرش برابری می‌کند، اما زمان تولید نمد با زمان تولید فرش برابر نیست و همچنین زمان یک روزه تولید نمد بر قیمت آن تاثیر‌گذار بوده و به لحاظ احتساب قیمت بسیار ارزان‌تر از فرش است. برای اینکه نمد مال بتواند نمد مورد نظر خود را تهیه کند، البته در صورت اینکه نمد به شیوه سنتی تهیه شود، در ابتدای کار پشم‌های رنگی را بر روی یک پارچه کرباس ریخته که پایه و اساس طرح مورد نظر نیز با همان پشم‌های رنگی بر روی پارچه کرباس شکل می‌گیرد.

بعد از این که نقش دلخواه شکل گرفت، پشم حلاجی شده را بر روی سطح پشم رنگی می‌ریزند و پارچه را می‌پیچند و بعد از طی این مراحل نمد مال کار را با ریختن آب جوش و فشردن آن به شیوه‌ای مدام همراه با کوبیدن آن با دست و پا ادامه می‌دهد و بعد از گذشت مدتی با زمان 5 تا 6 ساعت نمد حاصل می‌شود.

زهره اسد‌پور، کارشناس صنایع دستی خراسان جنوبی، گفت: تمدن ماشینی ارمغان‌های بسیاری با خود به همراه داشت ولی بی‌رحمانه،آفرینش‌ها و پدیده‌های بی‌شماری از گذشته را ویران کرد، مدرن شدن جوامع، بسیاری از هنرهای سنتی و صنایع دستی ما را در معرض خطر نابودی قرار داد، اما در این میان کسانی هستند که تمامی هم و غم شان پاسداری از این میراث ناملموسی است که می‌رود تا در همهمه پیشرفت و تکنولوژی به فراموشی سپرده شود.

وی در معرفی محصول نمد نیز گفت: نمد عبارت است؛ از نسج نابافته‌ای که با ایجاد فشار، رطوبت و حرارت جهت استفاده به عنوان "زیرانداز، کپنک و لباس چوپان" درست می‌شود.

"کپنک"، یکی از انواع محصولات نمدی است. پوششی است مناسب جهت چوپانان که در لفظ محلی در منطقه خراسان جنوبی به آن واژه "کُرگوش" اطلاق می‌شود. دلیل اطلاق واژه کُرگوش، کوتاه بودن (کُر بودن) آستین‌ها( گوشها) است.

کارشناس صنایع دستی در خراسان جنوبی گفت: ساختن نمد بر اساس خاصیت جعدیابی و دیگر پوسته‌ای شدن الیاف پشم است. وقتی که پشم در حرارت مرطوب مجعد شده و الیاف آن در هم روند، پوسته‌ها نمی‌گذارند، الیاف دوباره از هم باز شوند.

نمد، اولین دستبافته بشری

این کارشناس صنایع دستی اضافه کرد: نمد برای جلوگیری از سرما و رطوبت بسیار مناسب بوده و صرف نظر از چربی طبیعی پشم که آن را غیر قابل نفوذ ساخته، بوی آن حیوانات گزنده و مضر را دور نگه می‌دارد. نیش گزندگان و چنگ درندگان در آن موثر نیست. نمد امروزه نیز بر اساس قدیمی‌ترین روش‌های تولید" پِرِس، غلطاندن و فشردن پشم‌ها" تولید می‌شود. مواد اولیه برای تهیه نمد، پشم، آب، صابون و رنگدانه‌های طبیعی و شیمیایی است.

اسدپور با اشاره به پیشینه چندین هزار ساله ساخت نمد و محصولات نمدی گفت: شاید به جرات بتوان این هنر را جزء اولین دستبافته‌های بشری دانست.

عشایر، آشناترین قشر به هنر نمد مالی

وی یاد آور شد: نمد از یک سو نماد کار و هنر دست انسان و از سوی دیگر بیانگر رابطه‌ای اصولی و پایه‌ای بین انسان و طبیعت است که نه تنها از لحاظ زیست محیطی هیچگونه اثر مخربی بر طبیعت نداشته که خواص اعجاب انگیزی نیز دارد.

اسدپور با بیان اینکه تولید نمد از پشم با تفاوت‌هایی مختصر در شیوه کار یا ابزار در نقاط مختلف دنیا خصوصا توسط افراد کوچ‌نشین و عشایر انجام می‌شده است، گفت: در حال حاضر نیز به صورت کم و بیش تولید می‌شود.

وی نمد مالی را حرفه‌ای طاقت فرسا معرفی کرد که نیازمند توانایی و استقامت جسمانی فراوان است و از لحاظ زیست محیطی هیچگونه تاثیر مخربی بر محیط زیست ندارد.

استاد علی، هنرمندی که 57 سال از عمرش را صرف نمد مالی کرد.

کارشناس صنایع دستی با اشاره به وجود کارگاه‌های زیادی در خصوص تولید نمد در خراسان قدیم تصریح کرد: بر اساس تحقیقات صورت گرفته در منطقه، در حال حاضر نمد مالی و تولید کپنک به صورت محدود، در روستای سلم آباد از توابع شهرستان سربیشه آن هم به صورت فصلی انجام می‌شود. البته شهرستان سرایان نیز دارای کارگاه‌های نمد مالی بوده که در حال حاضر هیچگونه فعالیتی ندارند.

اسدپور، استاد علی حسینی را از پیشکسوتان نمد مال در خراسان جنوبی معرفی کرد و گفت: این استاد از 14 سالگی در کارگاه نمد مالی پدرش واقع در روستای سَلم آباد مشغول به فعالیت بوده است که با این احتساب نزدیک به57 سال سابقه نمد مالی دارد.

وی یاد آور شد: با وجود اینکه نمد مالی حرفه اصلی این هنرمندان نیست، اما در کارگاه کوچک نمد مالی سلم‌آباد، هر شبانه روز یک کپنک آماده می‌شود.

این کارشناس صنایع دستی خراسان جنوبی خاطر نشان کرد: با توجه به اینکه کارگاه نمد مالی استاد حسینی تنها کارگاه نیمه فعال نمد در منطقه است، از منظر علاقمندان به اصالت‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

اسدپور با بیان اینکه جوامع امروزی به شدت درگیر تکنولوژی هستند، تصریح کرد: از این رو جایگاه مشاغل سنتی و هنرهای صناعی بسیار کمرنگ شده و هر روز از تعداد استادکاران وعلاقمندان به انجام حرفه‌هایی از این قبیل کاسته می‌شود./س