ایلام/دانشنامه/ موسیقی محلی
ایلام/دانشنامه/ موسیقی محلی
به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران ايلام؛ یکی از موسیقی های محلی و سنتی در استان ایلام "أل په رکه" است که این نوع موسیقی از دیرباز تاکنون در بین مناطق کردنشین به خصوص ایلام رواج داشته است.
استان ایلام فروزان از تمدن دیر پای سرزمین ایلام باستان است.
این استان بخشی از تمدن ایلام قدیم بوده که حدود سه هزار قبل از میلاد بوجود آمده که در این دوران تا سال 640 قبل از میلاد به حیات خود ادامه داده است و در دوران طلایی خود از اقتدار خاصی برخوردار بوده است( ایلام که در کتیبه های بابلی (آلام یا آلامتو) آمده است به قولی معنی کوهستان یا (کشور طلوع خورشید را می دهد.
استان ایلام سرزمینی است که در غرب کشور و در میان ارتفاعات زاگرس قرار گرفته که دارای دو خصوصیت دشت در جنوب و کوهستان در شمال است و به همین جهت این منطقه به دلیل تنوع آب وهوایی و طبیعت آن مورد توجه گردشگران ومسافران قرار می گیرد.
موسیقی با حالات مختلف خود وسیله گویایی است تا غم ها، شادی ها، رویداد های حماسی، اجتماعی و انسانی مردم را بیان کند.این مولودی ها به طور کلی در عین سادگی، حائز مشخصه ها و کیفیات پر ارزشی هستند.
اشعار آنها حاوی نکته هایی است از عشق، محبت، نفرت، انساندوستی، احساسات ملی و میهنی، گذشت و شهامت و خلاصه تمام معیارهای اخلاقی و انسانی با بیانی ساده اما زیبا و پر معنی.
این مردمان با طبیعت اطرافاشان مانوس هستند و زندگی را گر چه سطحی و کم عمق ولی بودن واسطه لمس می کنند و متناسب با درک و اندیشه خود از آن تاثیر می پذیرند.آنها با شادی ها و غمها از نزدیک آشنایی دارند و خوشی ها و ناگواری های طبیعت،کیفیت زندگیشان را دچار هیجان و افسردگی می کند.
آنچه که حائز اهمیت است نوازندگان این خطه با نوای ساز خود توانایی بروز این احساسات شور انگیز را دارند.
موسیقی محلی در ایلام به وسیله گروهی که به آنان لوطی یا مطرب اطلاق می شود نواخته می شود.لوطی ها هنرمندان گمنامی هستند که عموماً از لحاظ موقعیت اقتصادی اجتماعی در وضعیت مناسبی نیستند.
آنان هنر خود را یا از پدرانشان فر گرفته اند و یا به سبب علاقه و استعدادی که برای فراگیری موسیقی داشته اند به صورت تجربی آموخته اند.
این گروهها دارای طبقات و موقعیت اجتماعی خوبی نبوده و در بسیار موارد مردم از تماس و برخورد با آنها پرهیز می کنند.
به همین سبب ارتباطات خویشاوندی میان آنها درونی است و اغلب به صورت دوره گردی از منطقه ای به منطقه دیگری می روند.معمولاً این نوازندگان با دعوت در مراسم جشن و سرور هنر خویش را عرضه می کنند.
نوازندگان و خوانندگان محلی نیز وجود دارند که شغل اصلی آنان این نبوده و به کارهای دیگر اشتغال دارند ولی بنا به موقعیت هایی از آنان دعوت می شود تا با صدای گرم ساز خویش که اغلب کمانچه،دوزله، ضرب و دهل است تنوع و شوری در مجلس به وجود اورند.
دوزله و جفتان بر خلاف همه سازهای ایرانی که تک صدا هستند،دوصدایی است و قابلیت همراهی باسازهای چندصدایی را دارد.چوبی موسیقی آیین پایکوبی ایلام است و به صورت انفرادی و یا دسته جمعی اجرا می شود این موسیقی در گذشته افزون بر کاربرد هنری و موسیقیایی به عنوان آمادگی رزمی و بدنی نیز کارایی داشته است.
فتا پاشا، لرزانه، سوارسوار، صی سماع، قلاوی، سه حار و گریانه از جمله نواها و ریتم های این نوع آیین پایکوبی است که در مناطق کرد و لرنشین کشور رایج است.
هوره که از آوازها و نیایش های اســاطیری ایران است از هزاره های قبل از میلاد مسیح تا به امروز رواج دارد.
موسیقی آیین های سوگواری نوع دیگری از موسیقی در استان ایلام است که در آیین "چمری"با سرنا و دهل اجرا می شود و در این مراسم مردم ایل ها و روستاها در محلی به نام "چمرجا" جمع می شوند و همراه با نوای ساز و دهل و آواز همسرایان نوعی آیین را ارائه می دهند.گویند که در نمایش تعزیه در ایام عاشورا نیز کاربرد فراوان دارد.
اگر به ریشه یابی و علل به وجود آمدن این هنر توجه کنیم، باید اذعان کنیم که این هنر ریشه در زندگی و کار روزانه ی کشاورزی، اعتقادات دینی، مراسم و جشن های بزرگ، بازی های محلی، جنگ و دفاع، حالات روحی و روانی افراد دارد.
برون گرایی مردم ایلام تاثیر بسیاری بر این نوع موسیقی داشته است به طوری که موسیقی آیینی به طور کامل بیانگر فعالیت های درونی، طرز فکر و شرح اتفاقاتی است که باز آفرینی این اتفاقات در قالب "أل په رکه" پدیدار گشته است.
واژه "أل په رکه" از کلمه "أل په ر" به معنی جنبش و تکان و در اصل به معنی حمله کردن است که نمادی از حرکات جنگی است که از گذشته های دور به یادگار مانده است و چیزی فراتر از رقص عادی متداول امروزی است.
موسیقی آیینی کردی یکی از سنت های دیرینه و یادگارهای ارزشمند کهن است، که در میان کردها همچنان محفوظ مانده است و بی گمان تاریخچه این حرکات مربوط به هزاره های دوم و سوم قبل از میلاد مسیح است اما تاریخ مشخص و چگونگی ایجاد آن در این باره وجود ندارد.
یک کتیبه سنگی در غرب ایران یافت شده که متعلق به هزاره اول قبل از میلاد است که روی این کتیبه تصویر یک سرنا و دهل و تعدادی که به نظر می رسد در حال اجرای حرکاتی هستند روی سنگ حک شده است.
این کتیبه کهن سند مهمی در تاریخی بودن این حرکات موزون در ایران است.
فلسفه حرکات "أل په رکه"
در این اجرا معمولاً یک نفر که حرکات را بهتر از دیگران می‌شناسد نقش رهبری گروه را به عهده گرفته و در ابتدای صف گروه می‌ایستد و با تکان دادن دستمالی که در دست راست دارد ریتم ها را به گروه منتقل کرده و در ایجاد هماهنگی لازم آنان را یاری می‌دهد.
سرچوپی‌کش (رهبر گروه) رهبر گروه موسیقی آیینی که "سرچوپی" نامیده می‌شود با تکان دادن ماهرانه دستمال و ایجاد صدا بر هیجان گروه می‌افزاید.
در این هنگام دیگر افراد بدون دستمال به ردیف در کنار سرچوپی به گونه‌ای قرار می‌گیرند که هر یکی با دست چپ، دست راست نفر بعد را می‌گیرد.نفر آخر هم با در دست داشتن دستمال به گروه نظم خاصی می بخشد.
دستمال داشتن رهبر و نفر آخر نشان دهنده برابری بوده و دست همدیگر را گرفتن هم نشانه اتحاد گروه است.
در موسیقی آیینی کردی تمامی اعضای گروه به سر گروه چشم دوخته و با ایجاد هماهنگی خاصی وحدت و یکپارچگی یک قوم و جامعه ریشه‌دار را به تصویر می‌کشند.
اداره کل میراث فرهنگی،صنایع دستی وگردشگری استان ایلام نیز در راستای پاسداری و حفظ سنت های دیرین اقوام ایرانی اقدام به ثبت ملی این اثر در فهرست آثار معنوی کشور کرده است.
یک کارشناس مسائل موسیقی در این ارتباط به خبرنگار مهر افزود: موسیقی یکی از موهبت های بزرگ الهی است که در نهاد بشر قرار داده است.
علی تیموری اظهارا داشت: استان ایلام نیز به سهم خود هنرمندان متعددی را در این عرصه معرفی کرده است.
وی افزود: موسیقی آیینی استان ایلام که از آن با نام "أل په رکه" در میان مردمان غرب ایران یاد می شود با زیبایی خاص فرد آینه تمام نما از زندگی گذشته این مردم است که به صورت زنده در زمان حال در وجود آنان در حرکت و جریان است.
این کارشناس عنوان کرد: در موسیقی ایلام از ســـازه های دوزله جفتان، سرنـــــا، شیپور، ضرب، دهل،شمشال، نی و کمـانچه استفاده می شود و این سازها در آیین هایی مانند عروسی، جنگ و عزا کاربرد دارند.
تیموری تصریح کرد: ترانه ها و موسیقی های محلی هر منطقه نمادی از فرهنگ و آداب و رسوم گذشته را نشان می دهد که نوعی از نحوه زندگی گذشته را به مردم امروزی نشان می دهد.
وی ادامه داد: ایلامی‌ها به خصوص عشایر، مردمی با ذوق‌اند و در سرودن ترانه‌های محلی مهارت خاصی دارند./ب
