پیام اوجالان برای خلع سلاح پ ک ک؛ آیا برنامه منطقه‌ای آنکارا محقق می‌شود؟

باشگاه خبرنگاران جوان؛ علی حیدری* - عبدالله اوجالان، بنیان‌گذار زندانی حزب کارگران کردستان (پ. ک. ک)، روز پنجشنبه ۲۷ فوریه ۲۰۲۵ از این گروه خواست تا خود را منحل و خلع سلاح کند.

در بیانیه اوجالان آمده است:

از همه گروه‌ها دعوت می‌کنم که سلاح را زمین بگذارند و من مسئولیت تاریخی آن را برعهده می‌گیرم. از حزب کارگران کردستان می‌خواهم که یک کنفرانس عمومی را برگزار و تصمیم برای انحلال خود را اتخاذ کند. زبان عصر، صلح است و جامعه دموکراتیک نیاز به توسعه دارد.

راهی جز دموکراسی و گفت وگوی دموکراتیک وجود ندارد و بقای جمهوری جز از طریق دموکراسی برادرانه ممکن نیست. وی با قبول همه مسئولیت این امر مهم، از رئیس جمهور ترکیه نیز تشکر کرد.

این اتفاق که از دو ماه پیش در حال زمینه سازی بود، بازتاب زیادی در سطح ترکیه و منطقه داشت. مراد کاراییلان از اعضای کمیته اجرایی پ ک ک، مدتی پیش از انتشار این پیام گفته بود که برای تصمیم درباره خلع سلاح پ‌ک‌ک، اوجالان باید آزاد شده، به قندیل بیاید و در کنگره حزب در این باره تصمیم گرفته شود.

با این وجود کمیته اجرایی پ ک ک اعلام کرد که به فراخوان عبدالله اوجالان سرکرده این گروه مبنی بر خلع سلاح پیوسته و اعلام آتش بس می‌کند. آتش بس از امروز به صورت موقتی برقرار خواهد شد و در صورت نبود حمله از طرف مقابل از سلاح استفاده نخواهد کرد.

در این خصوص چند نکته قابل توجه است:

•  پیام اوجالان برای خلع سلاح برای بار اول نیست. در سال ۲۰۱۴ نیز یکبار این اتفاق افتاد، اما بعد از چند ماه مجدداً درگیری از سر گرفته شده و تا به حال ادامه داشته است.
• اوجالان اعلام کرد پ ک ک و همه گروه‌های وابسته به آن باید سلاحشان را زمین بگذارند. اگرچه صالح مسلم از رهبران سیاسی کرد‌های سوریه از این پیام استقبال کرد، اما مظلوم عبدی (پسر خوانده اوجالان) از رهبران نظامی کرد‌های سوریه (قسد) اعلام کرد که مخاطب این پیام ما نیستیم و به نوعی به آن جواب رد داد. وی حتی اعلام کرد در نامه‌ای که از سوی اوجالان دریافت کرده به خلع سلاح قسد اشاره‌ای نشده است.
•  خلع سلاح هیچ آورده‌ای برای رهبران کنونی پ ک ک در قندیل ندارد. آنها اگر سلاح خود را زمین بگذارند هیچ آینده‌ای در انتظارشان نیست. در حالیکه طی ۲۶ سالی که اوجالان در زندان بوده، رهبری پ ک ک را بر عهده داشتند و از قِبَل آن از منافع زیادی برخوردار شده‌اند و به راحتی از آن دست نمی‌کشند.
• علاوه بر پ ک ک، کشور‌های دیگر منطقه و بین‌المللی بر این موضوع تاثیرگذار هستند. آنها از ابزار پ ک ک برای فشار بر دولت ترکیه استفاده کرده‌اند تا ترکیه به خواسته‌های آنها تمکین کند و مانند شمشیر دامکلوس از آن بهره برده‌اند و به این راحتی این اهرم را از دست نمی‌دهند.
• دولت ترکیه اعلام کرده که چه از طریق گفت‌و‌گو و چه زور، خلع سلاح پ ک ک را دنبال می‌کند. طی یکی دو سال گذشته ترکیه ضربه‌های سنگینی به این گروه وارد و آن را تضعیف کرده، اما سابقه طولانی جنگ نشان می‌دهد که این جریان و اندیشه نابود شدنی نیست و کمیته اجرایی قندیل نیز این را می‌داند.
•  سیاست اخیر دولت ترکیه در قبال شهرداران مناطق کردنشین که باعث افزایش نارضایتی در این مناطق نسبت به آنکارا شده نیز یک روند است که هر از چندی تکرار می‌شود. این روند به پ ک ک کمک می‌کند که همواره از موج نارضایتی‌ها استفاده کرده و برای خود جذب نیرو داشته باشد و در بن بست قرار نگیرد.
• اگرچه «سری ثریا اوندر» از اعضای تیم مذاکره کننده با اوجالان اعلام کرده که اوجالان هیچ پیش شرطی برای اقدام خود نداشته، اما «طیب تمل» معاون رئیس حزب برابری و دموکراسی خلق‌ها که وظیفه میانجی گری بین اوجالان و دولت ترکیه را بر عهده دارد، با اشاره به شروطی که برای خلع سلاح پ ک ک وجود دارد گفت: امنیت و مصونیت فعالیت فرهنگی و سیاسی کردها، آزادی زندانیان سیاسی از جمله خود اوجالان، تضمین عدم محاکمه اعضای شاخه نظامی و امکان زیست آزادانه برای آن‌ها.

با وجود موارد ذکر شده در بالا که چشم انداز روشنی را برای خلع سلاح پ‌ک‌ک حداقل در آینده نزدیک پیش چشم ما قرار نمی‌دهد، عبدالقادر سلوی ستون نویس نشریه حریت که از افراد نزدیک به اردوغان است در این باره نوشته است: روند خلع سلاح در چند مرحله دنبال خواهد شد.

روند خلع سلاح پ‌ک‌ک

بر اساس  یادداشت سلوی، یک دوره چند ماهه نظارت وجود خواهد داشت که در آن، وضعیت ارزیابی می‌شود. سلوی معتقد است که این دوره با موفقیت در حال گذرانده شدن است.

مرحله بعد، ایجاد سازوکار برای تحویل سلاح و اینکه سلاح به کدام کشور‌ها و کجا تحویل داده شود و آینده رهبران سازمان را شامل می‌شود. از نظر سلوی این مرحله بسیار مهم است که تاثیر زیادی بر ادامه روند خواهد داشت.

 تحویل سلاح سومین مرحله این روند است که بر اساس آن، علاوه بر نهاد‌های مربوطه در ترکیه، سلاح در نقاط تعیین شده در عراق و سوریه تحت کنترل ۲ کشور باقی خواهد ماند؛ و در آخرین مرحله نیز رهبران پ ک ک که در لیست قرمز تروریستی ترکیه قرار دارند، مانند مرات کاراییلان و جمیل بایک به کشور‌های ثالث منتقل می‌شوند. کسانیکه نمی‌توانند به کشور دیگری بروند، در مکان‌های تعیین شده در عراق می‌مانند.

تحلیلگر ترک معتقد است که اردوغان هیچ امتیازی به اوجالان و کرد‌ها نداده و آن‌ها را تهدید کرده که یا تمکین می‌کنند و یا از بین خواهند رفت.

آیا گروه‌های کرد از بیانیه اوجلان پیروی می‌کنند؟

علاوه بر موارد ذکر شده در بالا که درباره نحوه اجرا، ضمانت اجرا و مشوق اجرای آن سوالات زیادی را بدون پاسخ گذاشته است، تبعیت سایر گروه‌های وابسته به پ‌ک‌ک از اوجالان است. کرد‌های سوریه که تحت فرماندهی مظلوم عبدی هستند، خود را از پیام اوجالان مستثنی کرده‌اند، در حالیکه مهمترین دغدغه امنیتی ترکیه در حال حاضر فعالیت‌های آنها در مرز‌های جنوبی ترکیه و چشم اندازی است که برای ایجاد منطقه خودمختار در سر دارند.

کرد‌های سوریه نه مانند کرد‌های ترکیه خواهان پذیرفته شدن به عنوان جریان سیاسی و رسمیت یافتن نیستند بلکه مانند اقلیم کردستان عراق به دنبال ایجاد منطقه‌ای خودمختار هستند. بخصوص اینکه هم از جانب آمریکا و هم رژیم اسرائیل مورد حمایت هستند و در منطقه تحت کنترلشان، منابع عظیم نفت و گاز وجود دارد که می‌تواند به اداره حکومت آنها کمک زیادی داشته باشد.

پژاک نیز که شاخه ایرانی پ‌ک‌ک است، هدفی جز سرنگونی نظام جمهوری اسلامی یا حداقل ایجاد منطقه خودمختار در مناطق غربی ایران ندارد. این گروه تروریستی اگرچه زیرشاخه پ‌ک‌ک محسوب می‌شود، اما خط مشی خود را از غرب و آمریکا گرفته و آن را دنبال می‌کند.

در مجموع می‌توان گفت که اگرچه در داخل ترکیه روند در پیش گرفته شده برای گفت‌و‌گو‌های ترکی-کردی در رسانه‌ها و محافل سیاسی بازتاب زیادی داشته، اما چشم انداز خلع سلاح پ‌ک‌ک با توجه به پیشینه آن چندان روشن نیست.

همچنین درباره سایر گروه‌های وابسته به پ‌ک‌ک در شمال سوریه و نیز ایران، با توجه به تفاوت اهداف آنها و حامیانشان، به نظر نمی‌رسد که پیام اوجالان چندان اثری در روند فعالیت‌های آنها داشته باشد.

آنکارا امیدوار است که با حل مسئله کردی در ترکیه، بتواند بر مشکل ۴۰ ساله خود فائق آمده و در شرایط جدید منطقه‌ای و بین المللی از این پیروزی برای افزایش و تثبیت قدرت خود بهره ببرد؛ هدفی که با وجود متغیر‌های وابسته فراوان، فعلاً نمی‌توان آن را دست یافتنی دانست.

*کارشناس مسائل ترکیه