به نقل از آستان مقدس حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها، خونخواهی مهمان در ابعاد فردی، اجتماعی و سیاسی و نیز در سابقه تاریخی و از جنبه فرهنگ قابل بررسی است. در بعدفردی هر فرد مسلمان موظف است نسبت به ظلمی که در حق یک مسلمان، به ویژه یک مهمان، روا شده است، احساس مسئولیت کند و برای احقاق حق او تلاش کند. از جنبه خونخواهی یک مسأله اجتماعی است و جامعه اسلامی موظف است با استفاده از همه ظرفیت‌های خود، برای پیگیری حقوق مظلوم و مجازات ظالم اقدام کند. از زوایه سیاسی، در برخی موارد، خونخواهی ابعاد سیاسی پیدا می‌کند و ممکن است به مبارزه با حکومت‌های ظالم و مستکبر بیانجامد.
ابعاد خونخواهی مهمان در اسلام و ایران
چندی پیش رهبر سیاسی جنبش حماس فلسطین “دکتر اسماعیل هنیه” که میهمان رسمی ایران برای شرکت در مراسم تحلیف ریاست جمهوری دعوت شده بود، در خاک ایران و با نقض حاکمیت ارضی ایران توسط رژیم منحوس صهیونی به صورت ناجوانمردانه‌ای ترور شده و به شهادت رسید. به دنبال آن در این زمینه، طی یادداشتی به تبیین “مبانی قرآنی “راهبرد انتقام و خون‌خوانی” در فقه سیاسی شیعه” پرداختیم و اثبات کردیم اتخاذ راهبرد خون‌خوانی مهمان، یک وظیفه دینی و تکلیف شرعی برای نظام اسلامی و مسلمانان براساس آموزه های قرآنی و روایی محسوب می شود.
اینک در این نوشتار برانیم نگاهی به پیشینه تاریخی خونخواهی مهمان و جلوه‌های آن در فرهنگ و ادبیات ایران داشته باشیم تا از این رهگذر به درک و آگاهی بهتری نسبت به وظیفه ملی و اقتضای ایران و ایرانی در ارزش خونخواهی مهمان برسیم.
البته خونخواهی مهمان سیاسی، باید در چارچوب قوانین دینی، ملی و بین المللی انجام شود و نباید به انتقام‌جویی با نگاه شخصی و احساسی تبدیل شود. در جامعه امروزی، با وجود دستگاه قضایی، نقش خونخواهی مهمان تغییر کرده است و بیشتر به عنوان یک نماد فرهنگی و اجتماعی شناخته می‌شود. اما در نگاه کلان و در عرصه جهانی جان‌مایه و کارکرد خود را در جان مردم و روح جامعه ایرانی حفظ کرده و این یک مزیت و ارزش والایی برای ایران اسلامی است.
در مجموع، خونخواهی مهمانی که در ایران اسلامی ترور و شهید شده، علاوه بر تکلیف اسلامی و مذهبی، یک وظیفه انسانی و ملی و نیز اقتضای ایرانی بودن ما است.
البته خونخواهی نه صرفا یک مقابله به مثل و انتقام یکباره است بلکه تلاشی مستمر و پیگیری همه جانبه برای احقاق حقوق مهمان مظلوم از ظالم و رساندن حق به دار است. از این روی “خونخواهی موثر” راهکارهایی دارد که بایستی نگاهی جامع به آنها داشت.و لذا تحقق کامل آن نیازمند تلاش همه‌جانبه مسلمانان است. برای تحقق این وظیفه، باید با شناخت دقیق ابعاد مختلف این مسأله و با اتخاذ راهکارهای مناسب، تلاش کنیم علاوه بر انتقام سخت و پشیمان کننده تا اهداف و آرمان آن شهید عزیز و دیگر شهیدان جبهه مقاومت اسلامی که آزاد سازی فلسطین اشغالی و قبله اول مسلمین در قدس شریف است، را پیگیری و محقق کنیم.
آثار و اهمیت خونخواهی مهمان در فرهنگ ایران
- نماد مهمان‌نوازی: خونخواهی مهمان، نشان از اهمیت مهمان‌نوازی در فرهنگ ایرانی و پایبندی به ارزش‌های اخلاقی است.
- برقراری عدالت: خونخواهی مهمان، گامی مهم در جهت برقراری عدالت و جلوگیری از تکرار ظلم و ستم است.
- حفظ امنیت و آرامش جامعه: خونخواهی مهمان، به ایجاد حس امنیت و آرامش در جامعه کمک می‌کند. زیرا نشان می‌دهد که هر فردی، حتی مهمان، از حمایت جامعه برخوردار است و در صورت تعرض به او، جامعه به پا خواهد خواست. با پیگیری حقوق مظلومان، امنیت جامعه حفظ می‌شود و افراد احساس امنیت بیشتری خواهند کرد.
- تقویت پیوندهای اجتماعی: این عمل، پیوندهای اجتماعی را تقویت می‌کند و حس همبستگی و تعاون را در جامعه افزایش می‌دهد.خونخواهی، باعث ایجاد وحدت و همدلی در میان ایرانیان می شود. این عمل، باعث شده است که ایرانیان برای یک هدف مشترک گرد هم آیند و از یکدیگر حمایت کنند.
- حفظ حرمت انسان: خونخواهی مهمان، نشان از احترام به حرمت انسان و ارزش‌های انسانی دارد.خونخواهی، اجرای حکم الهی در مورد ظالمان است.
- حفظ آبروی خانواده و خاندان: در گذشته، خونخواهی از مهمان، حفظ آبروی خانواده و قبیله نیز محسوب می‌شد.
- تقویت روحیه مقاومت: خونخواهی، روحیه مقاومت و مبارزه با ظلم را در بین ایرانیان تقویت می کند.. این عمل، نشان می‌دهد که ایرانیان در برابر ظلم و ستم تسلیم نمی‌شوند و همواره برای احقاق حق تلاش می‌کنند.
- تقویت باور به معاد و عدالت: خونخواهی، باور به معاد و عدل الهی را در ایرانیان تقویت کرده است. ایرانیان معتقدند که خون مظلومان پایمال نمی‌شود و خداوند در دنیا یا آخرت انتقام آنها را خواهد گرفت.
- بیداری و آگاهی: خونخواهی باعث بیداری و آگاهی مردم نسبت به حقوق خود و ظلمی که به آنها روا می‌شود، می‌شود.
- تقویت روحیه ایثار و فداکاری: فرهنگ خونخواهی، روحیه ایثار و فداکاری را در ایرانیان تقویت کرده است. فرهنگ خونخواهی، باعث حفظ ارزش‌های دیگر انسانی مانند عدالت، آزادی و برابری نیز می‌شود.
- ریشه‌های تاریخی خونخواهی مهمان در بین ایرانیان
خونخواهی مهمان در فرهنگ و تمدن ایرانیان، ریشه در ارزش‌های عمیق انسانی و اجتماعی دارد. این ارزش‌ها بر اساس مفاهیم اساسی مانند مهمان‌نوازی، عدالت، احترام به انسان و حفظ امنیت جامعه شکل گرفته است. خونخواهی مهمان، به عنوان یک ارزش بنیادین در فرهنگ ایرانی و اسلامی، در ادبیات فارسی ریشه‌های عمیقی دارد و شاعران بسیاری به این موضوع پرداخته‌اند.
در فرهنگ ایران باستان، میهمان‌نوازی از جایگاه بسیار والایی برخوردار بود و به عنوان یکی از ارزش‌های اصلی جامعه تلقی می‌شد. در اسلام نیز، میهمان‌نوازی و احترام به حقوق مهمان، تأکید شده است. خونخواهی مهمان در ایران، ترکیبی از این دو فرهنگ است و به عنوان یک سنت دیرینه در جامعه ایرانی اسلامی حفظ شده است. با نگاهی با پیشینه و شواهد آن از دوره باستانی تا دوران اسلامی این مطلب روشن تر می شود:
- دوره باستان: در عهد باستان، میهمان‌نوازی و احترام به مهمان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بود. نقض این اصل، خطایی بزرگی محسوب می‌شد. بسیاری از پادشاهان و بزرگان ایرانی، به دلیل پایبندی به این ارزش، مورد ستایش قرار می‌گرفتند. در ایران باستان، مهمانان را با احترام فراوان از آنها پذیرایی می‌کردند. در دین زرتشتی نیز مهمان‌نوازی و احترام به مهمان از اصول اخلاقی مهم به شمار می‌آمد.
- دوران اسلامی: با ورود دین مبین اسلام به ایران، آموزه‌های قرآنی و روایات ائمه اطهار (ع) بر اهمیت مهمان‌نوازی و خونخواهی از مهمان تأکید کردند و این ارزش‌ها در فرهنگ ایرانی تقویت شد و ارزش و جایگاه مضاعفی در بین ایرانیان مسلمان پیدا کرد. در دوره های مختلف اسلامی نیز، خونخواهی مهمان به عنوان یک ارزش اسلامی مورد تأکید و توصیه ویژه قرار گرفت . بزرگان دین و سیاست، به دلیل پایبندی به این ارزش، به عنوان الگو معرفی می‌شدند.
- دوره‌های حکومتی: در تمام دوران تاریخی ایران، با وجود برخی تغییرات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی، ارزش خونخواهی مهمان همچنان در میان مردم حفظ شده بود.
در نهایت، خونخواهی مهمان، ریشه در فرهنگ و تمدن غنی ایرانیان دارد و حفظ این ارزش، به تقویت وحدت و همبستگی ملی کمک می‌کند. خونخواهی مهمان، یک سنت ارزشمند در فرهنگ ایران اسلامی است که به حفظ امنیت، تقویت پیوندهای اجتماعی و حفظ حرمت انسان کمک می‌کند. این مفهوم، نشان از اهمیت ارزش‌های انسانی و اسلامی در جامعه ایرانی دارد.
خونخواهی مهمان در اشعار و ادبیات فارس
خونخواهی مهمان در ادبیات ایران، به عنوان یکی از مهمترین ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی، جایگاه ویژه‌ای داشته است. این مفهوم در آثار ادبی، اسطوره‌ها، و روایات تاریخی به دفعات مورد اشاره قرار گرفته و به عنوان نمادی از شرف، غیرت و مردانگی به تصویر کشیده شده است. این مفهوم، نه تنها در آثار ادبی و تاریخی، بلکه در زندگی روزمره مردم نیز تأثیرگذار بوده و به عنوان یک سنت دیرینه در جامعه ایرانی حفظ شده است.
در ادبیات فارسی، به ویژه شاهنامه فردوسی، به موضوع خونخواهی مهمان توجه ویژه‌ای شده است. بسیاری از قهرمانان شاهنامه، به دلیل خونخواهی از مهمان، به نبرد با ظالمان می‌پردازند.
خونخواهی مهمان، به عنوان یکی از ارزش‌های بنیادین در فرهنگ ایرانی و اسلامی، در بسیاری از آثار ادبی، به ویژه شعر، بازتاب یافته است. شاعران ایرانی و فارسی‌زبان، با زبانی شیوا و تأثیرگذار، به توصیف این ارزش و اهمیت آن پرداخته‌اند. در اینجا، چند نمونه از منابع شعری که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به موضوع خونخواهی مهمان اشاره دارند، آورده شده است:
- در شاهنامه فردوسی: در شاهنامه، یکی از حماسه‌های بزرگ ادبیات فارسی، خونخواهی مهمان به عنوان یک ارزش اساسی مطرح می‌شود. بسیاری از قهرمانان شاهنامه، از جمله رستم و سهراب، به دلیل پایبندی به این ارزش، اقدام به خونخواهی می‌کنند. در شاهنامه، یکی از ستون‌های ادبیات فارسی، مفهوم خونخواهی مهمان به صورت نمادین و حماسی به تصویر کشیده شده است. قهرمانان افسانه ای چون رستم و سهراب، هر چند درگیر تراژدی‌های شخصی هستند، اما به ارزش خونخواهی پایبند می‌مانند. یکی از مشهورترین نمونه‌های خونخواهی در شاهنامه، داستان افسانه ای رستم و سهراب است. رستم بدون آگاهی از اینکه سهراب فرزند اوست، او را می‌کشد. پس از آگاهی از این حقیقت، رستم به شدت اندوهگین می‌شود و این واقعه، یکی از غم‌انگیزترین بخش‌های شاهنامه است. داستان خونخواهی سیاوش توسط کیکاووس، نیز نمادی از عدالت و خونخواهی در شاهنامه است.
- در مثنوی معنوی: مولوی به طور مستقیم به موضوع مهمان‌نوازی و احترام به مهمان اشاره می‌کند و این موضوع را نشانه‌ای از انسانیت و مهربانی می‌داند. او در مثنوی معنوی به طور ضمنی به اهمیت مهمان‌نوازی و احترام به مهمان اشاره می‌کند. او بر این باور است که مهمان‌نوازی، نشانه‌ای از انسانیت و عشق الهی است.
- در دیوان حافظ: لسان غیب حافظ شیرازی نیز در بسیاری از غزل‌های خود، به موضوع مهمان‌نوازی و اهمیت آن پرداخته است. شاعر غزل‌سرای بزرگ ایران، نیز در غزل‌های خود به طور ضمنی به موضوع مهمان‌نوازی و احترام به مهمان اشاره کرده است.
- در گلستان و بوستان سعدی: شاعر بزرگ پارسی‌گوی سعدی شیرازی نیز داستان‌های بسیاری را درباره مهمان‌نوازی و خونخواهی مهمان نقل کرده است. سعدی در آثار خود به ویژه گلستان و بوستان، به ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی بسیار پرداخته است. یکی از این ارزش‌ها، خونخواهی مهمان است. او در داستان‌های مختلف، اهمیت دادن به مهمان و مجازات کسانی که به مهمان آسیبی می‌رسانند را به زیبایی به تصویر کشیده است. داستانی که با عنوان “باغبان لایق” در گلستان آمده است به این موضوع اشاره دارد. باغبانی که به مهمان خود آب نمی‌دهد و در نهایت به دست همان مهمان کشته می‌شود، نمادی از عاقبت بد کسانی است که به مهمان بی‌احترامی می‌کنند. سعدی با این داستان، به طور ضمنی به اهمیت عقوبت و خونخواهی مهمان اشاره می‌کند. سعدی در آثار خود، داستان‌های بسیاری درباره مهمان‌نوازی و عواقب بد بی‌مهری به مهمان نقل کرده است. او با زبانی ساده و روان، اهمیت این ارزش اخلاقی را به مخاطب می‌رساند.
- در اشعار شهریار ایران: شاعر انقلاب شهریار، شاعر بزرگ معاصر ایران، بیشتر به مضامین عاشقانه و اجتماعی پرداخته است. گرچه به طور مستقیم به موضوع خونخواهی مهمان اشاره مستقیمی ندارد، اما در اشعار او می‌توان به ارزش‌های انسانی و اجتماعی از جمله عدالت و احترام به حقوق دیگران اشاره کرد. این ارزش‌ها با مفهوم خونخواهی مهمان مرتبط هستند. بسیاری از اشعار شهریار، به خصوص اشعار او در مورد مظلومیت و ستم، می‌توانند به عنوان نمادی از خونخواهی تلقی شوند. هرچند او به طور مستقیم به خونخواهی مهمان اشاره نمی‌کند، اما مضمون اصلی بسیاری از اشعار او، مبارزه با ظلم و ستم است که با مفهوم خونخواهی ارتباط نزدیکی دارد.
- در آثار سایر شاعران: بسیاری از شاعران دیگر نیز به موضوع مهمان‌نوازی و احترام به مهمان پرداخته‌اند. در ادبیات فارسی، میهمان‌نوازی به عنوان یکی از ارزش‌های اصلی شناخته شده و شاعران بسیاری به این موضوع پرداخته‌اند. در بسیاری از اشعار شاعران، به طور مستقیم به موضوع خونخواهی مهمان اشاره نشده است، اما از مفاهیمی مانند عدالت، شرف، غیرت، وفاداری، مرام و مردانگی، مهمان نوازی استفاده شده است که به طور غیرمستقیم به موضوع خونخواهی مرتبط هستند.
در بسیاری از آثار ادبی دیگر، از جمله داستان‌های کوتاه، رمان‌ها و اشعار، به طور مستقیم یا غیرمستقیم به موضوع خونخواهی مهمان پرداخته شده است. بنابراین، ژرفای سنت خونخواهی مهمان، ریشه در اعماق فرهنگ و تاریخ ایران دارد. این مفهوم نه تنها در ادبیات کهن، بلکه در روایات تاریخی و حتی در زندگی روزمره مردم نیز جایگاهی ویژه داشته است.
برکات و دستاردهای خونخواهی مهمان از دشمنان
با تغییر سبک زندگی و افزایش ارتباطات بین‌المللی، مفهوم مهمان‌نوازی و خونخواهی مهمان نیز دستخوش تغییراتی شده است. با گذشت زمان، فراموشی سنت‌ها برخی از سنت‌های مرتبط با مهمان‌نوازی و خونخواهی مهمان ممکن است پدید آید. دشمنان ایران نیز با استفاده از ابزارهای مختلف، تلاش می‌کنند تا میان ایرانیان تفرقه بیاندازند و از این طریق، مانع از وحدت و همبستگی آنها در جهت خونخواهی شوند.
امروزه رسانه‌های اجتماعی و ابزارهای جدید تبلیغاتی، امکان تحریف واقعیت‌ها و ایجاد جنگ روانی را به نفع تروریست ها فراهم می‌کنند. و سعی دارند با گذشت زمان، خاطره حوادث تلخ تاریخی ممکن است کمرنگ شود و انگیزه برای خونخواهی کاهش یابد. از سوی دشمنان اسلام با استفاده از ابزارهای مختلف، تلاش می‌کنند تا میان مسلمانان و اقشار مختلف مردم در جامعه تفرقه بیاندازند و از این طریق، مانع از وحدت و همبستگی آنها برای خوانخواهی و انتقام شوند.
بنابراین بایستی با استفاده از رسانه‌ها و فضای مجازی، آموزش و پرورش و سایر ابزارها، فرهنگ مهمان‌نوازی را در جامعه ترویج داد و ضمن ارائه راهکارهای حفظ و ترویج فرهنگ و ارزش مهمان‌نوازی، آثار و فواید خونخواهی مهمان را نیز به نسل جوان یادآور شد. این مسئله نیازمند تحلیل دقیق از جنبه ها و دیدگاه‌های مختلف است. اما می‌توان به برخی از آثار و برکات انتقام از دشمنان اسلام اشاره کرد:
- احساس رضایت و آرامش: انتقام گرفتن به مردم خونخواهی ایران، احساس رضایت و آرامش می‌دهد چراکه به نوعی عدالت را برقرار می‌کند
- ایجاد و تقویت بازدارندگی: انتقام می‌تواند به عنوان یک ابزار بازدارنده در برابر دشمنان عمل کند و از تکرار اقدامات خصمانه جلوگیری کند.
- حفظ شرف و آبروی ملی: انتقام به حفظ شرف و آبروی جامعه، در ابعاد ملی و منطقه ای و جهانی کمک می‌کند.
- تغییر ساختار قدرت: در مواردی، خونخواهی باعث تغییر ساختار قدرت رژیم های ستمکار و برکناری ظالمان می شود.
- ایجاد الگوهای رفتاری: خونخواهی فرماندهان شهید از دشمنان، الگوهای رفتاری مناسبی را برای جوانان ایران ایجاد می کند.
- بازدارندگی از جرم: ترس از خونخواهی مهمان، می‌تواند به عنوان یک عامل بازدارنده از وقوع جرم و جنایت عمل کند.
- تقویت عدالت: خونخواهی مهمان، به عنوان یک مکمل برای نظام قضایی، به تقویت عدالت در جامعه کمک می‌کند.
- ایجاد جامعه‌ای امن‌تر: خونخواهی مهمان، با تقویت حس امنیت و آرامش، جامعه‌ای امن‌تر برای زندگی ایجاد می‌شود.
- تقویت اخلاق: عمل خونخواهی، با ارزش‌های اسلامی مانند عدالت، رحمت و مهربانی همسو است و به تقویت اخلاق اسلامی در جامعه کمک می‌کند.
- حفظ آبروی جامعه: خونخواهی مهمان، از آبروی جامعه ایران محافظت می‌کند و نشان می‌دهد که جامعه‌ای با ارزش‌های والا است.
- الگوسازی برای نسل‌های آینده: این عمل، الگویی برای نسل‌های آینده ایجاد می‌کند و به آنها می‌آموزد که به حقوق دیگران احترام بگذارند.
حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی