حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی،کارشناس تاریخ اسلام و فعال رسانه در یادداشتی به مناسبت سالروز ورود پر نور حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها به قم نوشت:هجرت تاریخی، حضور و حیات معنوی بانوی قدیسه و تمدن‌ساز، کریمه اهل بیت سلام الله علیها، به عنوان یکی از شخصیت‌های برگزیده و بانوان برجسته و تأثیرگذار شیعه در قم و ایران اسلامی، برکات متعدد و فراوانی داشته و آثار و تحولات گسترده و عمیقی را در این منطقه از جهان تشیع ایجاد کرده است.

 ابعاد و شئون، عمق و گستره‌ زمانی و سرزمینی این تاثیرگذاری و نقش آفرینی به حدی است که می‌توان این سفر آگاهانه و هدفمند را در کنار هجرت اجباری و هوشمندانه‌ امام رضا علیه السلام به خراسان، "هجرت تمدن ساز" نامید که آثار و دستاورد‌های ملی و جهانی و تمدنی داشته است. از همین رو، در شورای عالی انقلاب فرهنگی، سالروز ورود پرخیربرکت آن بانوی مهاجره را جهت ثبت در تقویم رسمی ایران "روز ملی قم" نام نهادند؛ و شعار "قم جهان‌شهر تمدنیِ اهل بیت" به شایستگی از سوی آستان مقدس فاطمی برای این روز تاریخی پیشنهاد و تصویب شد و ماموریتی مضاعف بر عهده همگان نهاد.

 امام صادق علیه السلام چند دهه قبل از تولد این بانوی برگزیده، حضور تاثیرگذار ایشان در سرزمین مقدس قم به عنوان "حرم اهل بیت" علیهم السلام، را به شیعیان پیش‌بینی می کند و بشارت می‌دهد و همگان را به زیارتش سفارش کرده و وعده بهشت به آنان می‌دهد.

 دو امام معصوم قبل از شهادتش و دو امام معصوم پس از شهادتش "بهشت" را ارزانی زائرانش نموده اند. اینها نشانه‌های از یک برنامه‌ریزی جهانی و مجاهدت جمیل از سوی امامان معصوم علیهم السلام برای دوره طولانی حیات شیعه در عصر غیبت و انتظار مهدی موعود (عج) است.

 پس از خیزش‌ها و جنبش‌های متعدد اسلامی و شیعی در قرن‌های گذشته، سرانجام در دوره معاصر به معنویت و شخصیت الهام‌بخش این بانوی طاهره و تمدن‌ساز، شهر مقدس قم، خاستگاه انقلاب اسلامی ایران شد و امید می‌رود با بیداری و مقاومت اسلامی، این انقلاب فاطمی زمینه ساز ظهور آخرین منجی بشریت گردد؛ بنابراین با نگاهی به پیشینه و پیسینه هجرت و حضور بانوی برگزیده کریمه اهل بیت (ع) در قم و حیات معنوی ایشان در طول ۱۲۳۵ سال گذشته از تاریخ ۲۰۱ ق. تاکنون، بایسته است نقش‌آفرینی و دستاورد‌های تمدنی اهل بیت (ع) احصاء، بررسی و تحلیل شود و از زوایای مختلف توسط دانشمندان و اندیشمندان رشته‌های مختلف مورد مطالعه دقیق علمی قرار گیرد.

 آثار و کار‌های فراوانی پیرامون ابعاد فردی بانوی کرامت تاکنون صورت گرفته و می‌بایست بیش از پیش نیز انجام شود. اما به ابعاد غیرفردی و حضور و نقش آفرینی اجتماعی بانوی طاهره آنهم با نگاه تمدنی، کمتر پرداخته شده است. این نوشتار دست مایه‌ اندکی است، که برخی از ابعاد تاثیرگذاری تمدنی بانوی مجاهده را برای پژوهش، مطالعه و ارائه در منابر تبلیغی و کرسی‌های ترویجی، نشست‌های علمی، کارگروه‌های پژوهشی، مقالات و یادداشت علمی و... ارائه می‌کند. در صورتی که توفیق الهی و عنایت بانوی کرامت قرین قلم ما باشد، در یادداشت آتی به تفصیل درباره ابعاد مذکور سخن خواهیم نگاشت.

۱.     ابعاد تاریخی و سیاسی

 علل هجرت حضرت به ایران: بررسی اهداف و انگیزه‌های سفر تاریخی و بی بازگشت و منجر به شهادت حضرت، و آثار سفر ایشان به ایران در حمایت و دفاع از ولایت و حقانیت امام رضا علیه السلام و افشاگری مظالم و خیانت‌های حکومت عباسیان نسبت به اسلام و مسلمین

شرایط و جغرافیای سیاسی دوره هجرت: شرایط سیاسی زادگاه حضرت، مسیر حرکت و شرایط حاکم برآن، دلایل تغییر مسیر حضرت از ساوه به مقصد قم، شرایط سیاسی حاکم بر قم در زمان ورود و حضور هفده روز ایشان در قم.

تقویت روحیه شیعیان قم: حضور یک بانوی بزرگوار از خاندان اهل بیت (ع)، باعث تقویت روحیه اشعریان و شیعیان مقیم قم در زمان حضور و پس ازشهادتش شد و موجب افزایش انگیزه آنها برای دفاع از مذهب خودشان شد. اشعریان در چند دهه سکونت در قم، همه اهل قم را قبل از ورود حضرت جذب تشیع کرده بودند، و زمینه را برای حضور تاریخی و از پیش تعیین شده بانو فراهم کرده بودند.

تأثیر حضرت بر تقویت شیعه در ایران: تحلیل نقش حضرت در تقویت و گسترش مذهب شیعه در ایران و جهان، به ویژه در شهر قم

 ارتباط حضرت با حکومت وقت عباسی: بررسی روابط حضرت با حکومت عباسیان و تأثیر این روابط بر جریان‌ها و نحله‌ها سیاسی آن دوره.

تاثیر حضرت در دوره‌های حکومتی: بررسی کم و کیف تاثیرگذاری نقش و جایگاه حضرت در شئون مختلف نظام‌های سیاسی و حکومتی قرون اولیه اسلامی تا دوره معاصر در مقیاس قم، ایران و جهان اسلام

تاثیر حضرت در جنبش‌های اسلامی: بررسی نقش جایگاه و حیات معنوی حضرت در الهام بخشی و شکل گیری حرکت‌ها و جنبش‌های اسلامی و شیعی اعم از جریان‌های سیاسی قرون اولیه تا انقلاب مشروطه در ایران و جهان تشیع.

تاثیر حضرت در نهضت اسلامی امام خمینی(ره): بررسی و تحلیل راهبردی کم و کیف تاثیرگذاری حضرت در شکل گیری نهضت مردمی امام خمینی (ره) و پرورش مجاهدان و مبارزان انقلابی در قم، نقش آفرینی ویژه در پیروزی انقلاب اسلامی ایران، حمایت مالی و معنوی از نهاد‌های انقلابی نوپا، تاثیر معنوی و الهام بخش در دفاع مقدس و مدافعان حرم در ایران و جهان تشیع.

نقش و جایگاه ویژه قم: بررسی مکانت مقدس قم به عنوان "حرم اهل بیت" و نقش آفرینی قم و قمیان در آخرالزمان با محوریت بانوی تمدن ساز، بر مبنای ده‌ها روایت در خصوص قم و اهل قم با نگاه راهبردی به پیشینه و پسینه آن.

تاثیر حضرت در زمینه سازی ظهور: بررسی جامع و تحلیل عمیق تاثیراث همه جانبه و راهبردی حضرت در دوران غیبت امام زمان (عج)، به ویژه دوران انقلاب اسلامی ایران و مقاومت اسلامی منطقه به عنوان زمینه سازی ظهور منجی موعود بشریت (عج) با لحاظ تحلیل نقش معنوی و الهام بخش حضرت در شهر مقدس قم به عنوان خاستگاه انقلاب اسلامی و مقدمه ظهور.

۲.     ابعاد علمی و تولید دانش

 توسعه علمی و فرهنگی قم: بررسی تأثیر حضور حضرت بر توسعه و گسترش علوم اسلامی اعم تفسیر قرآن، حدیث، فقه و سایر علوم انسانی در قم و جهان اسلام؛ پس از شهادت و ایجاد زیارتگاه حضرت به تدریج، قم به یکی از مراکز مهم علمی و فرهنگی شیعه تبدیل شد و بسیاری از علما و دانشمندان شیعه در قرون متمادی به این شهر مهاجرت کردند.

 تأسیس مدارس و مراکز علمی: مطالعه در مورد تأسیس مدارس دینی و حوزه‌ها و مراکز علمی و دانشگاهی در قم و ایران به ویژه حوزه علمیه هزارساله قم در جوار بارگاه نورانی حضرت به برکت حضور معنوی حضرت در قم و نقش این مراکز علمی مذهبی در تربیت عالمان و دانشمندان شیعی و نسل‌های جدید و تاثیر در گسترش اسلام و تشیع در جهان از ابتدا تا کنون.

ایجاد و تقویت جایگاه حوزه علمیه قم: بررسی تاثیر حضور و حیات معنوی حضرت در شکل‌گیری حوزه علمیه عظمی در جوار نورانی حضرت و محوریت و حمایت بارگاه پرفیض فاطمی از آن و ارتقاء در بین مراکز و حوزه‌های علمی شیعه از جمله نجف و بررسی تعاملات و میزان تاثیرگذاری حوزه قم بر دیگر حوزه‌های ایران و جهان تشیع؛ و پاسخ به این سوال که چه عوامل و عناصری در شکل‌گیری و توسعه حوزه علمیه قم پس از حضور حضرت مؤثر بوده‌اند؟

وجود حوزه علمیه طلاب غیرایرانی: تاثیر حضرت در شکل گیری مدارس و حوزه‌های علمیه ویژه طلاب خارجی شامل بیش از یکصد کشور جهان در شهر مقدس قم و تاثیر آن در ترویج علوم و معارف اسلامی و تقویت مذهب تشیع در کشور‌های مختلف جهان.

ایجاد کتابخانه‌های غنی در قم: بررسی نقش مستقیم و غیر مستقیم حضرت در ترویج تولید و نشرکتاب و فرهنگ کتابخوانی در ایران و قم، و نیز شکل‌گیری و ایجاد صد‌ها کتابخانه قدیمی و جدید، عمومی و تخصصی و نهادی، هزاران کتابخانه اختصاصی خانگی علما و دانشمندان دینی در شهر مقدس قم به عنوان شهر کتاب خانه‌ها و کتابفروشی‌ها به ویژه کتابخانه و گنجینه خطی آستان مقدس فاطمی با قدمت هزارساله، کتابخانه و گنجینه خطی آیت الله مرعشی نجفی در قم.

تاثیر در صنایع و فناوری ها: بررسی حضور و حیات معنوی حضرت و بارگاه پربرکت فاطمی در انتقال پیشتازانه فناوری‌ها و تجهیزات نو از خارج به قم از جمله پست و تلگراف، انرزی برق، پارچه و بلور و شیشه و ... به قم و توسعه صنایع وابسته 

۳.     ابعاد فرهنگی و اجتماعی

 توسعه فرهنگ زیارت و گردشگری مذهبی: تحلیل نقش بارگاه حضرت در توسعه زیارت و گردشگری مذهبی در قم و تأثیر آن بر اقتصاد و فرهنگ شهر قم و ایران اسلامی

نقش بانوان در جامعه قم: بررسی تأثیر حضور در قم به هجرت دیگر امام زادگان بانو به ایران و تاثیر حضور اجتماعی و الگویی حضرت بر ارتقاء جایگاه و تقویت نقش بانوان در جامعه قم و ایران اسلامی و انگیزه مندی آنها به فعالیت‌های علمی و فرهنگی و نقش آفرینی اجتماعی، سیاسی و انقلابی؛ و پاسخ به اینکه حضرت فاطمه معصومه (س) چه الگویی برای زنان شیعه بوده و چه تأثیری بر جایگاه و نقش آنها در جامعه اسلامی داشته‌اند؟ 

حفظ هویت و میراث فرهنگی: مطالعه و بررسی نقش حضرت درایجاد هزارساله گنجینه تاریخی و معنوی حرم مطهر فاطمی، و حفظ، نگهداری و ترویج آثار تاریخی و میراث فرهنگی قم و فرهنگ شیعه موجود در موزه یکصدساله موزه آستان مقدس فاطمی با قدمت هزارساله و موجود در دیگر موزه‌ها و اماکن تاریخی قم و تاثیر آن در حوزه میراثی و هویت تاریخی و فرهنگی قم و ایران.

خلق هویت شهری جدید قم: تحلیل و بررسی نقش و جایگاه محوری حضرت در شکل دهی هویت شهری جدید تاریخی و مذهبی و علمی و انقلابی در دوره حضور و پس از آن، دوره معاصر و با نگاه راهبردی و تمدنی

ایجاد مشاغل و آیین‌ها دینی و بومی: بررسی نقش حضرت و حرم مطهر فاطمی در ایجاد و رونق مشاغل قدیمی، فرهنگ‌ها و خرده فرهنگ‌های بومی، آیین و رسوم دینی و بومی در قم و ایران اسلامی به عنوان بخشی از فرهنگ ایرانی و اسلامی بر پایه مطالعات موزه‌ای و سندپایه و تاریخ شفاهی حرم مطهر و قم.

ارتقای شاخص‌های هنری و فرهنگی: بررسی نقش معنوی و الهام بخش حضرت و بارگاه فاطمی در تربیت رشد اعتلای شعر و ادبیات، هنر‌های تصویری، هنر مداحی و ستایشگری، هنر‌های قرآنی، هنر خطابه و سخنرانی، هنر‌های تجسمی و صنایع دستی آیینی، هنر و مهارت کنشگری فرهنگی و اجتماعی.

۴.     ابعاد اعتقادی و معنوی

تاثیر نقش حضرت در گسترش دین و مذهب: بررسی نقش مستقیم و به واسطه‌ی شان و شخصیت، رفتار و عملکرد، و حضور و حیات معنوی حضرت در قم در تقویت و تعمیق، بسط و گسترش دین اسلام و مذهب تشیع در ایران و جهان.

تاثیر در تعلیم و ترویج قرآن کریم: بررسی کم و کیف آموزش قرآن و ترویج آموزه‌های قرآنی به برکت حضرت و آستان مقدس فاطمی در حرم مطهر با ایجاد آیین‌های قرآنی هزارساله جمع‌خوانی در گستره جهانی، انواع آموزش‌های قرآنی، و نیز کتابت و نشر قرآن از قرون اولیه تا کنون.

فضایل و مقام حضرت در روایات: بررسی روایات و احادیث درباره فضایل و مقام حضرت و تأثیر این روایات بر اعتقادات و فرهنگ شیعیان

 تأثیر حضرت بر عرفان و معنویت: مطالعه در مورد تأثیر شان و شخصیت والای معنوی حضرت بر عرفان ناب شیعی و تربیت عارفان و عالمان در قم

تاثیر حضرت بر ترویج معرفت دینی: حضور معنوی و الهام بخش حضرت بر ترویج باور‌ها و ارزش‌های شیعی و معارف قرآن و عترت علیهم السلام در قم و ایران اسلامی و سراسر جهان.

 توسعه فرهنگ زیارت و فرهنگ سوگواری: بررسی اهمیت زیارت و توسل به اهل بیت علیهم السلام در میان شیعیان و تأثیر آن بر تقویت ارتباط و انس با اهل بیت علیهم السلام و تاسی و الگوپذیری همه جانبه از آن بزرگواران.

 الگودهی در سبک زندگی اسلامی: بررسی حضور و حیات معنوی بانوی تمدن‌ساز در قم و وجود بارگاه نورانی و ملکوتی حضرت به جهت تقویت فرهنگ عبادت، دینمداری و بندگی خدا و خدمت کریمانه به شیعیان و مسلمانان به ویژه در حرم مطهر فاطمی، با الگوگیری و تاسی به سبک زندگی فاطمی.

۵.     ابعاد هنری و معماری

 تأثیر بر معماری و هنر اسلامی: بررسی تأثیر حضور معنوی و الهام بخش حضرت بر معماری و انواع هنر‌های مرتبط با معماری در قم و توسعه سبک‌های هنری معماری قم در ایران اسلامی.

ساخت بارگاه مقدس فاطمی: مطالعه در مورد ساخت حرم مطهر فاطمی به عنوان یکی از شاهکار‌های هنری و معماری جهان تشیع در دوران اسلامی و بنا‌های دیگر مرتبط و تأثیر آن بر معماری اماکن متبرکه و مذهبی و شهرسازی قم و ایران.

تاثیر تربیتی بر هنرمندان اسلامی: بررسی تاثیرپذیری معنوی و قدسی هنرمندان مسلمان و شیعه از آموزه‌ها و منزلت و معنویت بانوی قدیسه و تمدن ساز در آفرینش انواع هنر‌های سنتی در زمینه معماری و ساختمانی از آینه کاری تا کاشی کاری، منبت کاری و خاتم کاری و مانند اینها.

۶.     ابعاد اجتماعی و اقتصادی 

تأثیر بر اقتصاد قم: بررسی تأثیر زیارت و گردشگری مذهبی مرتبط با حضرت بر اشتغال و اقتصاد گردشگری و حمل و نقل قم و معیشت مردم قم

توسعه شهر قم: تحلیل نقش بارگاه حضرت در توسعه شهر قم و تبدیل آن به یکی از کلان‌شهر‌های ایران و مراکز مهم و حیاتی شیعه

تاثیر بر سوغات سنتی قم: بررسی تاثیر حضور زائران ایرانی و غیرایرانی حضرت در شهرت سوهان قم در ایران و جهان و رونق این سوغات اشتغالزا و توسعه صادراتی آن به برکت وجود زیارتگاه حضرت در قم.

توسعه و رونق بازار قم: بررسی وجود بازار‌های قدیم و تجارت جدید و تاثیرپذیری کمی و کیفی و توسعه آن به برکت وجود زیارتگاه حضرت در قم و حضور زائران و مجاوران از سراسر ایران و جهان در این شهر.

تاثیر در مهاجرت پذیری قم: بررسی تاثیر وجود و حیات معنوی حضرت در شهر زیارتی قم و بارگاه فاطمی در اقبال مردم ایران از اقوام و شهر‌ها و نقاط دور و نزدیک، به هجرت و سکونت در قم و تاثیر ان در فرهنگ و اقتصاد قم.

تاثیر بر صنایع چاپ و نشر قم: نقش حضور و حیات معنوی حضرت در ایجاد و گسترش و رونق اقتصاد حوزه چاپ و نشر کتاب در قم به عنوان یکی مهترین و بزرگترین مراکز ایران و جهان اسلام در این عرصه

توسعه شهر و شهرنشینی: مقایسه قم قبل و بعد از حضور حضرت و چگونگی و کم و کیف حضور حضرت و وجود بارگاه فاطمی در تحولات و تغییراتی شهر و شهرنشینی و بررسی و تحلیل آینده نگرانه آن در این عرصه

۷.     ابعاد بین‌المللی و جهانی

 تأثیر بر شیعیان خارج از ایران: بررسی تأثیر حضور حضرت و بارگاه ایشان بر شیعیان خارج از ایران و تقویت ارتباطات بین‌المللی آنان از گذشته تا کنون.

تاثیر در گردشگری جهانی: بررسی تاثیر حضور حضرت در قم و وجود بارگاه فاطمی در جذب و جهانگردان مسلمان و غیرمسلمان و حضور گردشگران غیرایرانی از کشور‌های اسلامی و غیراسلامی در قم و تاثیرپذیری فرهنگی از آن.

تاثیر بر مناسبات بین المللی ایران: بررسی کم و کیف تاثیرگذاری جایگاه ویژه سیاسی، مذهبی و انقلابی قم، متاثر از حضور و حیات معنوی حضرت، در مناسبات و ارتباطات ایران با دیگر کشور‌های جهان.

اقبال بین المللی به تحصیل در قم: بررسی تاثیر حضور حضرت و بارگاه نورانی ایشان در جلب و اقبال جوانان شیعه و مسلمان از ده‌ها کشور مسلمان و غیرمسلمان به تحصیل علوم حوزوی و دانشگاهی در قم و تاثیرات و آورده‌های جهانی آن برای ایران و مذهب تشیع به برکت حضرت.

تاثیر در وحدت اسلامی: تحلیل و بررسی نقش حضرت و بارگاه فاطمی در شهر مقدس قم که زیارتگاه مسلمانان با مذاهب مختلف اعم از اهل سنت بوده و هست، بر وحدت اسلامی و تقریب مذاهب اسلامی بر مبنای محبت و مودت اهل بیت پیامبر (ص) و فعالیت‌های وحدت بخش.

تأثیر بر وحدت شیعه: تحلیل نقش حضرت و بارگاه فاطمی در تقویت وحدت و انسجام و تقریب میان مذاهب مختلف شیعه در جهان.
 تاثیر حضرت در بیداری اسلامی: بررسی و تحلیل عمیق تاثیرگذاری بانوی کرامت و تمدن ساز در بیداری اسلامی و انسانی در جهان، و مقاومت اسلامی در منطقه و جهان تشیع.