به نقل از شهرداری قم، ایران ما از ابتدای تاریخ به دلیل شرایط جغرافیایی‌اش با کم‌آبی روبه‌رو بوده است و در واقع این موضوع یک ویژگی اقلیمی برای این منطقه محسوب می‌شود، اما از همان دوران ساکنان این سرزمین در فکر مدیریت و بهره‌وری مناسب منابع آبی بودند و وجود سیستم‌های جمع‌آوری و نگهداشت آب‌های سطحی و زیرزمینی همچون آنچه در آسیاب‌های آبی دزفول، سازه‌های آبی شوشتر، سیستم فاضلاب تخت جمشید، سد کریت، مجموعه عباس آباد و سایر مناطق وجود داشت و استفاده سراسری از قنات‌ها همچون قنات بلده و آب‌انبار‌هایی مانند آنچه در گراش و سردار بزرگ قزوین احداث شد، همه و همه مصداق‌های این مدیریت مصرف و بهره‌وری هستند.
شهر قم همچون بسیاری از شهر‌های دیگر فلات مرکزی ایران یکی از مناطق خشک و کم‌آب محسوب می‌شود. رشد جمعیت و توسعه شهرنشینی و فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی در این منطقه از مسائلی است که اگر در بحران کم‌آبی موجود مورد توجه قرار نگیرد می‌تواند خود به یک بحرانی بزرگ‌تر تبدیل شود.
با این شرایط راحت‌ترین، اما پرهزینه‌ترین انتخاب بی توجهی به همه این شاخص‌ها (جمعیت، کم‌آبی و جامعه و اقتصاد) است. نفی کلی استفاده و توسعه از فضای سبز در شهر قم هم یکی از همان راه‌های ساده است که برخی به آن علاقه دارند؛ علاقه‌ای که بدون توجه به نیاز شهر قم به نشاط اجتماعی، متعادل‌سازی اقلیم و تصفیه آلایندگی از هوای شهر مطرح می‌شود.
مسیر سخت، اما درست این است که بدانیم می‌توان در کلان‌شهری همچون قم در کنار مدیریت بحران کم‌آبی، فضایی پرنشاط و آرام‌بخش ساخت تا جمعیت رو به رشد با الهام از این محیط شهری زیبا به فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی خود با کیفیت بالا بپردازند.
اجرای طرح جامع استفاده از پساب در فضای سبز
در این زمینه «طرح جامع استفاده از پساب در فضای سبز جنگلی و کمربند سبز» موضوعی است که مدیریت شهری قم در دستور کار خود قرار داد. از بهار سال ۱۴۰۱ شرکت آب و فاضلاب شهری قم، اداره کل آب منطقه‌ای و شهرداری طی جلسه‌ای با مدیریت معاونت عمرانی استانداری قم منابع آبی فضای سبز قم را مشخص کردند.
پیام جوادیان، مدیرعامل پارک‌ها و فضای سبز شهرداری قم در خصوص این طرح گفت: طرح جامع استفاده از پساب در فضای سبز جنگلی و کمربند سبز و اجرای زیر ساخت‌های پروژه با تکمیل فاز اول پیگیری شده و فاز دوم نیز در حال اجرا است. موضوع در دو زمینه توسعه فضای سبز در پروژه‌های جدید و اجرای سیستم آبیاری تحت فشار در عرصه‌های کاشته شده قبلی به روش آبیاری سنتی پیگیری شده است.
به گفته وی در سال‌های گذشته کل توسعه فضای سبز جنگلی و کمربند سبز با استفاده از سیستم آبیاری تحت فشار کاشته شده است، همچنین بیش از ۹۰ درصد توسعه فضای سبز شهری با سیستم آبیاری تحت فشار اجرا شده است.
جوادیان در ابتدای سال جاری نیز طی گفت‌وگویی اعلام کرد که بهره‌برداری از بخش اعظم پروژه تصفیه ثانویه پساب در سال ۱۴۰۳ اتفاق خواهد افتاد.
مدیرعامل سازمان سیما و منظر شهرداری قم با بیان اینکه امید است در ماه‌های ابتدایی سال ۱۴۰۳ بتوان ۲۵۰ لیتر در ثانیه در شبانه‌روز پساب تصفیه‌شده به کمربند سبز و عرصه‌های جنگلی شهر قم وارد شود، گفت: استفاده از آب شرب برای فضای سبز شهر قم به کمتر از ۲۰ درصد رسیده است.
حذف آبیاری با تانکر در مناطق شهر قم
مهدی اصفهانیان مقدم، معاون محیط زیست و خدمات شهری شهرداری قم درباره مکانیزاسیون شبکه آبیاری فضای سبز و حذف آبیاری تانکری اعلام کرد که سال گذشته ۹۰ میلیارد تومان در این مسیر هزینه شد. این موضوع نقش مهمی درافزایش بهره‌وری و کاهش میزان مصرف آب داشته است و در سطح مناطق هشت‌گانه هیچ‌گونه آبیاری با تانکر مگر در مواقع حادثه یا قطعی آب، وجود ندارد؛ در واقع سال ۱۴۰۲ سال حذف آبیاری با تانکر در حوزه فضای سبز شهر قم بود.
وی تاکید کرد: به‌منظور توسعه شبکه‌ها و خطوط انتقال آب در سال ۱۴۰۲، ۱۲ هزار و ۲۳۵ متر طول با هزینه بالغ بر ۲۷ میلیارد تومان توسعه شبکه انجام شد. مساحت آبیاری تحت فشار ۳۰ هزار متر مربع و آبیاری قطره‌ای ۲۵۰ هزار متر مربع بود، همچنین در این سال حدود ۱۶۰۰ متر مکعب مخزن برای آبیاری تحت فشار و قطره‌ای احداث شده است.
به گفته اصفهانیان مقدم برای اجرای پروژه‌های استفاده از پساب تصفیه شده در راستای توسعه و نگهداری از فضای سبز با رویکرد توسعه پایدار در سال گذشته اعتباری بالغ بر ۲۰ میلیارد تومان در حوزه معاونت شهری و در سطح مناطق هشت‌گانه و و سازمان‌ها پیش‌بینی شد. برای سال ۱۴۰۳ نیز بیش از ۶۰ میلیارد تومان برای این حوزه در نظر گرفته شده است تا از پساب‌های تصفیه‌شده در بوستان‌های جنگلی استفاده شود.
هر چند تا امروز اقدامات خوبی در جداسازی آب شرب از آبیاری فضای سبز و افزایش بهره‌وری در این زمینه اتفاق افتاده است، اما هنوز در حوزه استفاده از پساب اهدافی وجود دارد که می‌تواند این پازل را تکمیل کند. یکی از اقدامات مهم برای عملی کردن طرح استفاده از پساب در فضای سبز جنگلی و کمربند سبز قم که در پنج فاز طراحی شده، احداث تصفیه‌خانه ثانویه پساب است که ۱۰۲۵ متر مربع زمین برای این اقدام به شهرداری قم واگذار شده است.
در فاز دوم مناطقی به مساحت ۶ میلیون و ۶۵۶ هزار و ۵۰۰ متر مربع از بوستان ولایت، حاشیه اتوبان، عوارضی و آزادراه خلیج‌فارس به عنوان محل مصرف پساب‌های تصفیه‌شده در نظر گرفته شد. در فاز سوم استفاده از پساب‌ها در فضای سبز بوستان مرجعیت و پردیسان مورد توجه قرار گرفت.
همچنین فاز چهارم این طرح شامل انتقال پساب تصفیه‌شده به بوستان جوان و آبیاری فضای سبز محدوده این بوستان با خط انتقال ۱۲ کیلومتر و مساحت تحت شرب ۹۰ هکتار است. در فاز پنجم نیز انتقال پساب از بوستان جوان به بوستان اسلام‌آباد به طول ۹ کیلومتر و ۴۸۴ هکتار جنگلی در نظر گرفته شده است.
می‌توان انتظار داشت که با تدابیر اتخاذ شده توسط مدیریت شهری قم، این کلان‌شهر ضمن حفظ محیطی با نشاط و سبز برای افزایش آرامش شهروندانش، بتواند با ایجاد سیستمی پایدار برای استفاده از پساب‌ها با بهره‌وری بالا و مصرف بهینه فضای سبز شهری و جنگلی این شهر را حفظ کند و الگویی مناسب را طراحی کند.