به نقل از آستان مقدس حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها| مباهله در لغت به معنای لعنت کردن و نفرینِ متقابل است. البته نفرین و لعنت در مباهله، به معنای نفرین کردن شخص نیست، بلکه به معنای درخواست عذاب الهی برای کسی است که بر باطل است با هدف اثبات حقانیت.
اما در اصطلاح دینی، مباهله به روشی برای اثبات حقانیت در مسائل دینی گفته می‌شود. به این صورت که دو طرف مناقشه، در یک مکان جمع شده و از خداوند درخواست می‌کنند که طرف مقابل را که بر باطل است، رسوا و عذاب کند.
مباهله فقط در مورد مسائل مهم دینی و زمانی که مناظره و استدلال فایده‌ای نداشته باشد، انجام می‌شود و در مباهله، هر دو طرف باید با ایمان و اخلاص کامل به خداوند دعا کنند. بنابراین یک هماوردی فوق العاده و فراتر از مناظره است.
مباهله در تاریخ اسلام اهمیت زیادی دارد و به عنوان یکی از دلایل اثبات حقانیت مذهب تشیع شناخته می‌شود.
مشهورترین واقعه مباهله، در زمان پیامبر اسلام (ص) و با مسیحیان نجران رخ داده است. مشهورترین روایت از ماجرای مباهله این است که در ۲۴ ذی الحجه به سال دهم هجری و در شهر مدینه رخ داده است. در این واقعه، پیامبر به همراه اهل بیت خود یعنی حضرت زهرا (س) و امام علی (ع) به همراه دو فرزندشان امام حسن (ع) و امام حسین (ع)، به محل مباهله رفتند، اما مسیحیان با دیدن عظمت و شکوه پیامبر و اهل بیت (ع)، از مباهله خودداری کرده و ایمان آوردند.
آیه ۶۱ سوره آل عمران به واقعه مباهله اشاره دارد و به همین دلیل به آیه مباهله مشهور شده است.
همان‌طور که گفته شد، “مباهله” فراتر از “مناظره” است. به این ترتیب که وقتی استدلالات منطقی و علمی سودی نداشت، افرادی که با هم درباره یک مسأله مهمّ دینی گفت‌وگو دارند در یک جا جمع می‌شوند و به درگاه خدا تضرّع می‌کنند و از او می‌خواهند که دروغگو را رسوا سازد و مجازات کند، همان کاری که پیامبر اسلام (ص)در برابر مسیحیان نجران کرد، که در آیه ۶۱ سوره آل عمران به آن اشاره شده است.
در این آیه می‌خوانیم: “فَمَن حاجَّکَ فیهِ مِن بَعدِ ما جائَکَ مِنَ العِلمِ فَقُل تَعالَوا نَدْعُ اَبنائَنا وَ اَبنائَکُمْ وَ نِسائَنا وَ ئِسائَکُمْ وَ اَنْفُسَنا وَ اَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعنَةَ اللهِ عَلی الکاذِبینَ”
“هر گاه بعد از علم و دانشی که به تو رسیده، (باز) کسانی درباره مسیح با تو به ستیز برخیزند، بگو: “بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما نیز فرزندان خود را، ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما نیز زنان خود را، ما از نفوس خود (و کسی که همچون جان ما است) دعوت کنیم، شما نیز از نفوس خود، آنگاه مباهله (و نفرین) کنیم، و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم”.
این آیه به ضمیمه آیاتی که قبل و بعد از آن نازل شده، نشان می‌دهد که در برابر پافشاری مسیحیان در عقاید باطل خود، از جمله ادعای الوهیت حضرت مسیح (ع) و عدم کارایی منطق و استدلال در برابر لجاجت آنها، پیامبر(ص) مأمور می‌شود که از طریق مباهله وارد شود، و صدق گفتار خود را از این طریق خاصّ و روحانی به ثبوت برساند، یعنی با آنها مباهله کند تا راستگو از دروغگو شناخته شود!
بسیاری از مفسران قرآن معتقدند که در این آیه، امام علی (ع) به منزله نفس و جان پیامبر (ص) شمرده شده و از این رو این آیه را از فضایل امام علی (ع) می‌دانند.
هماورد مباهله، حقانیت دین اسلام را بر دین مسحیث اثبات کرده و بسیاری از حقایق دیگر را نیز روشن کرده است. از این روی پیام‌های مباهله نه تنها برای مسلمانان بلکه متوجه همه بشریت است. در نوشتار به چند پیام مهم اشاره می کنیم:
۱ – اثبات حقانیت پیامبر و دین خاتم
مباهله، اثبات حقانیت شخص پیامبر اسلام (ص) و نبوت ایشان و همچنین حقانیت دین مبین اسلام در مقابل ادیان منسوخ گذشته، مهمترین وجه اهمیت مباهله و بزرگذاشت روز مباهله همین است.
۲ – منزلت والای اهل بیت پیامبر
حضور پیامبر اسلام به همراه دختر و داماد و دو نوه خودشان در واقعه مباهله، نشان دهنده فضیلت و مقام والای آنها نزد خداوند است. آیه ۶۱ سوره آل عمران که به مباهله اشاره دارد، امام علی (ع) را نفس پیامبر (ص) دانسته که این امر بر جایگاه ویژه ایشان تأکید می‌کند.
۳ – اثبات حقانیت مذهب شیعه
مباهله یکی از دلایل اثبات حقانیت مذهب تشیع به شمار می‌رود. شجاعت و ایمان پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) در این واقعه، نشان دهنده صحت مذهب تشیع و بطلان مذاهب دیگر است
۴ – تحکیم جایگاه والای قرآن کریم
مباهله موجب تبیین جایگاه والای قرآن است؛ موفقیت پیامبر اعظم (ص) در مباهله با تکیه بر آیات قرآن، نشان دهنده قدرت و عظمت قرآن در هدایت و راهنمایی بشر است.
علاوه بر مباحثی که عرض شد. مباهله درس‌های اخلاقی زیادی برای مسلمانان دارد، از جمله: تواضع و خشوع در برابر خداوند، پایبندی به ایمان و اعتقادات، شجاعت در دفاع از حق و حقیقت، اعتماد به دین در برابر دشمنان و مانند اینها که برکات مباهله برای ماست.
مباهله را می توان نمادی از وحدت دانست؛ چراکه حضور پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) در کنار هم در واقعه مباهله، نمادی از وحدت و یکپارچگی مسلمانان در برابر دشمنان به نمایش می گذارد و یادآور می شود.
مباهله نوعی “معجزه” است؛ بسیاری از علماء، مباهله را معجزه می‌دانند، زیرا مسیحیان با مشاهده یقین و ایمان پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) از مباهله خودداری کردند و در واقع با دیدن این حرکت اعجازگونه شکست خورده و تسلیم شدند.
از درس های مباهله، بشارت و امید به آینده اسلام و مسلمانان در جهان است چراکه موفقیت پیامبر (ص) در مباهله، نویدبخش پیروزی حق بر باطل در همه زمان‌ها است.۰۹:۵۳ بعدازظهر
واقعه مبارک مباهله برای مسلمانان بسیار حائز اهمیت است. فضیلت زیادی در احادیث برای روز مباهله شمرده شده است. و اعمالی چون جشن و شادمانی، روزه گرفتن، غسل کردن و نماز و دعاهایی توصیه گشته است. شیعیان ۲۴ ذی الحجه را “عید مباهله” دانسته و به شکرانه این نعمت الهی به جشن و شادمانی می پردازند.
اما همه مسلمانان در خصوص مباهله وظایفی دارند که باید انجام دهند. دراین مجال به ذکر عنوان چند مورد بسنده می کنیم: تأمل در فلسفه مباهله و شناخت و باور به واقعه مباهله، درک اهمیت و پیام‌های مباهله، ترویج و نشر واقعه مباهله، الگوگیری از درس‌های مباهله، عموم مسلمانان از مباهله به عنوان حجتی برای اثبات حقانیت اسلام استفاده کنند،گرامی‌داشت روز مباهله از وظایف عملی و عمومی است؛ اینکه روز مباهله را به عنوان عید و روزی مهم تلقی کنند و به برگزاری مراسم و جشن‌های مذهبی در این روز بپردازند. استفاده دانشمندان و علمای دینی از مباهله در مباحثات و مناظرات علمی در گفتگوی ادیان، حفظ و انتقال روایات مباهله به نسل‌های آینده بسیار مهم است. همچنین تحقیق و پژوهش و تولید آثار علمی و محصولات فرهنگی درباره مباهله از وظایف لازم برای همگان است.
عموم مسلمانان به ویژه نهادها و فعالان فرهنگ می‌توانند در مورد مباهله اقدامات بیشتری نیز انجام دهند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود: