عملیات معدن کاری که موجب نابودی یادمان‌های تاریخی و میراث فرهنگی و زیست بوم شده، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های یادمان‌های تاریخی و فرهنگی کشور در بیرون شهر‌ها و در روستا‌ها و آبادی هاست. باید پذیرفت که بیشتر عملیات معدن کاری و عمرانی کشور دارای پیوست‌های زیست بومی (محیط زیست) و میراث فرهنگی نیستند و نهاد‌ها و سازمان‌های گوناگون خود را ملزم به درخواست استعلام (آگاهی) از اداره‌های میراث فرهنگی و حفاظت از محیط زیست نمی‌دانند. این در حالی است که برپایۀ قانون و ضابطه‌های موجود کشور، هر نهاد یا سازمان و یا اداره و بخش خصوصی موظف است برای انجام کوچک‌ترین کار عمرانی و ساخت و سازی از اداره‌های میراث فرهنگی و محیط زیست شهرستان مربوطه درخواست آگاهی کرده و پروانه (مجوز) کار بگیرد.
اما آتشکده ساسانی نامدار به «گِرِه» یا «جِره» در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی به سر می‌برد. ساخت و گسترش کارخانۀ سنگ شکن در حریم درجه یک و بخش جنوبی و جاده کشی در باختر (غرب) آن، که کمابیش یک دهه است آغاز به کار کرده، تهدیدی جدی و بزرگ برای یادگار ساسانیان محسوب می‌شود.
همچنین معدنی که این کارخانه از آن سنگ برداشت می‌کند، سنگ‌های رودخانه‌ای و دامنۀ رودخانه در نزدیکی محوطۀ باستانی «گِره» و چهارتاقی آن است. بدون شک برداشت سنگ از رودخانۀ گِره در بخش خاوری (شرقی) این محوطه تاریخی، در پایان موجب از بین رفتن آثار و بقایای کشف ناشدۀ بازمانده از روزگار ساسانیان در محوطۀ باستانی «گِره» می‌شود.
این نکات را سیاوش آریا فعال و پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی در فارس مطرح می‌کند.
او در ادامه می‌گوید: در اوایل دهه ۹۰ و همان آغاز ساخت کارخانه سنگ شکن نیز نماینده میراث فرهنگی شهرستان کازرون درباره این کارخانه گفته بود: «این کارخانه که در حریم درجه یک محوطۀ باستانی «گِره» و چهارتاقی آن قرار دارد، تنها پروانه (مجوز) سنگ شکن دارد و نه بهره برداری از کوه‌های اطراف چهارتاقی و محوطۀ باستانی آن».
آریا تصریح کرد: همچنین مدیر میراث فرهنگی شهرستان کازرون از پیگیری پروندۀ کارخانۀ سنگ شکن و تعیین حریم و عرصۀ چهارتاقی ساسانی «گِره» در اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان و مرکز خبر داده بود. با این همه، و پس از گذشت بیش از ۵ سال همچنان همان دشواری‌ها برجای خود باقی است و در نبود نظارت و پیگیری‌های بیشتر مسئولان، کارخانه سنگ شکن توسعه بیشتری پیدا کرده و حتی استخر آبی هم در کنار کارگاه ساخته است که همگی تخلف محسوب می‌شود و باید برچیده شود.
این فعال میراث فرهنگی اضافه کرد: با این همه، بر پایۀ مسئولیت اجتماعی خود به اداره میراث فرهنگی مرکز استان رفته و پیگیر موضوع و چالش‌های پیش روی آتشکده «گِره» شدم.
او گفت: کارشناسان میراث فرهنگی استان نیز در همین زمینه و با بیان اینکه، کارخانۀ سنگ شکن در حریم درجۀ یک محوطه و چهارتاقی «گِره» قرار دارد و باید از ادامه کار آن پیشگیری شود، دخل و تصرف به حریم یادگار ساسانیان را از چالش‌های بزرگ آن دانسته که باید بخش حقوقی وزارت خانه میراث فرهنگی استان پیگیر موضوع باشد و پروندۀ شکایت آن نیز، دنبال شود.
پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی اضافه کرد: کَند و کاوهای گستردۀ غیرمجاز تاراجگران آثار تاریخی - فرهنگی و چپاولگران میراث فرهنگی، در جای جای عرصه و حریم محوطه باستانی «گِره» و کنار چهارتاقی آن دیده می‌شود به گونه‌ای که دل هر دوستدار تاریخ و فرهنگ ایرانی را به درد می‌آورد، کَند و کاو‌هایی که از گذشته وجود داشته و هم اینک نیز، بر شمار آن‌ها افزوده شده که جای نگرانی شدید دارد و باید نظارت و سرکشی‌های یگان حفاظت میراث فرهنگی بیشتر شود.
او افزود: کمبود نیروی انسانی در یگان حفاظت میراث فرهنگی و نبود تجهیزات مورد نیاز موجب شده است تا وزارت میراث فرهنگی نتواند به درستی از آثار تاریخی و ملی نگهبانی و حفاظت کند.
آریا اظهار کرد: به اعتقاد کارشناسان میراث فرهنگی، وزیر میراث فرهنگی باید هر چه سریع‌تر و فوری موضوع کمبود نیروی یگان حفاظت را در دولت پیگیری کند و این مورد از همۀ کار‌های وزارتخانۀ میراث فرهنگی مهم‌تر بوده و اولویت دارد.
این کنشگر میراث فرهنگی در فارس ادامه داد: همچنین کارشناسان میراث فرهنگی بر این باور هستند که اگر به زودی مساله کمبود نیروی یگان حفاظت میراث فرهنگی تعیین تکلیف نشود و نیرو‌های انسانی در یگان حفاظت به چندین برابر تبدیل نشود، در آینده‌ای نه چندان دور باید بیننده نابودی بیشتر یادمان‌های تاریخی و باستانی کشور از سوی افراد نابخرد و فرومایه بود.
او تصریح کرد: یکی از انگیزه‌های گسترش روزافزون کند و کاوهای غیرمجاز در کنار یادگار‌های تاریخی و فرهنگی نبود آموزش و پالایش نکردن فرهنگ و همچنین نداشتن عشق به میهن و تعصب ملی و نبود اهلیت سرزمینی و نداشتن سواد میراث فرهنگی و شناخت تاریخ گذشته در میان تودۀ مردم است.
قاچاقچیان میراث فرهنگی داعش وار به یادمان‌های تاریخی می‌تازند
آریا گفت: حرص، سودجویی و توهم در میان عده‌ای از مردم و بیش از همه، فقر فرهنگی سبب شده تا یادمان‌هایی که سَده‌ها و هزاره‌ها به دست پدران و مادران همین مردم حفظ و پاسداری شده، امروزه به تاراج رود و در یکی دو سال گذشته، ابعاد تازه تری پیدا کند.
او بیان کرد: امروزه به هر بنا، محوطه و اثر تاریخی در بیرون از شهر‌ها نگاه کنیم، مورد دستبرد سوداگران قرار گرفته است. به هر روی، قاچاقچیان میراث فرهنگی داعش وار به یادمان‌های تاریخی کشور می‌تازند و یکی پس از دیگری را نابود می‌کنند و ما تنها بیننده نابودی و پایمال شدن شناسنامه بالنده و غرورآمیز خویش هستیم.
پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی اضافه کرد: یکی دیگر از مشکلات محوطۀ باستانی نامدار به «گِرِه»، موضوع شکاف زمین بوده، که چند سالی است گریبانگیر این کهن شهر ساسانی شده و شکاف بزرگ و عمیقی بر روی زمین و در نزدیکی چهارتاقی پدیدار شده است که در تازه‌ترین بازدید میدانی که داشته ام، شکاف زمین رو به گسترش بوده که به گمان فراوان فرونشست زمین است.
او افزود: یکی از انگیزه‌های فرونشست زمین، برداشت بی رویۀ آب از سفره‌های زیر زمینی و تهی شدن آبخوان هاست. به هر روی، در نزدیکی چهارتاقی ساسانی بخشی از زمین شکاف بزرگی خورده و خاک به اصطلاح شُسته و خُورده شده است و یک خط بزرگ امتداد پیدا کرده است.
این فعال میراث فرهنگی ادامه داد: نیاز به یادآوری است که، در این زمینه، باید کارشناسان مربوطه موضوع را بررسی کرده و نظر دهند و به دنبال پیشگیری از آن باشند چرا که بر پایه شواهد موجود به این موضوع پرداخته ام.
او بیان کرد: از دیگر دشواری‌های پیش روی یادمان ساسانیان حضور ولگردان و معتادان در کنار چهارتاقی «گِره» است که در چندین جای محوطه، می‌توان خاکستر آتش آن‌ها را ردیابی کرد و در جا‌هایی یادگاری نویسی‌های این افراد نابخرد را بر روی چهارتاقی دید.
تابلو معرفی بنا از بیخ و بُن کَنده و رُبوده شده است
آریا اظهار کرد: همچنین تابلو معرفی بنا که در کنار یکی از پایه‌های چهارتاقی بر روی زمین نصب شده بود از بیخ و بُن کَنده و رُبوده شده است که زنگ خطری برای یادگار ساسانیان به شمار می‌آید.
او گفت: چالش‌ها و دشواری‌های آتشکده ساسانی «گِره» یکی دوتا نیست و اگر بخواهیم به همۀ آن‌ها بپردازیم باید «مثنوی هفتاد مَنی را نگاشت» و در این جا نمی‌گنجد.
پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی تاکید کرد: مهم‌ترین و بدترین درد یادگار ساسانیان ساخت کارخانه سنگ شکن است که آینده تاریکی را پیش روی یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین بنا‌ها و محوطه‌های ساسانی کشور قرار خواهد داد.
او ادامه داد: همچنین باید راه چاره‌ای بُنیادین برای کَند و کاوهای غیرمجاز سوداگران اموال تاریخی – فرهنگی اندیشید و به کار بست. زیرا با وضعیت موجود و با نگرش به اینکه، محوطۀ تاریخی «گِره» مورد مطالعه و کاوش‌های باستان شناسی تا کنون قرار نگرفته است، به لایه‌های باستان شناختی محوطه آسیب‌های برگشت ناپذیری وارد خواهد شد و نهشته‌های فرهنگی را از میان برده و برای همیشه نابود خواهد کرد.
آتشکده ساسانی نامدار به «گِره» که در میان مردم بومی به چهارتاق نیز مشهور است در ۵۵ کیلومتری کازرون و شمال شرقی روستای بالاده ساخته شده است. این یادمان تاریخی که بر روی تپه‌ای مُشرف به رودخانۀ گِره جای گرفته، بنایی چهارگوشه‌ای از سنگ و گچ است که اندازۀ هر پهلوی (ضلع) آن نزدیک ۱۴ متر است و گنبدی سنگی برفراز آن ساخته شده است. بقایای ساختمان‌های ویرانه‌ای که در پیرامون آتشکده وجود دارد، بیانگر آن است که این محوطه درگذشته شهر بزرگی بوده است که مجموعه‌ای از آثار در آن وجود داشته که هم اینک چهارتاقی گِره از آن برجای مانده که از ارزش بسیار فراوانی در نزد باستان شناسان برخورداراست.
آتشکدۀ گِره یا جِره با چهارتاقی‌های دیگری که در دوران ساسانی ساخته شده است، همانندی بسیاری دارد. به گفته «طبری» این آتشکده را مهرنرسی (مهر نرسه)، وزیر بهرام پنجم ساسانی برای فرزندانش ساخته و تا سده سوم قمری آباد بوده است.
این چهارتاقی سال هاست که بدون هرگونه دیوارکشی و حفاظت فیزیکی رها شده است. با این همه مِهرازی (معماری) این سازه چنان است که در درازای این همه سالیان خود را از گزند بلایا سالم نگه داشته است. وجود درگاه‌های بزرگ و شکل ویژه سقف آن نیز از دیگر ویژگی‌های معماری آن به شمار می‌آید.
آتشکده گِره در ۲۱ آبان ماه ۱۳۱۷ خورشیدی با شمارۀ ۳۱۲ به ثبت ملی رسیده است و هرگونه دخل و تصرف در حریم آن به موجب قانون مجازات اسلامی ممنوع بوده و تخلف به شمار می‌آید.
مایه تأسف است .