در چند سال اخیر، تجاوز و کند و کاو‌های غیرمجاز سودجویان آثار تاریخی در کنار و حتی عرصه یادمان‌های تاریخی و فرهنگی زیاد شده که به یکی از چالش‌های مهم و بزرگ وزارت میراث فرهنگی تبدیل شده است.

برخی افراد نابخرد به بهانه‌های خیال انگیز پیدا کردن گنج که هیچ وجود خارجی ندارد به اموال و آثار تاریخی و فرهنگی تجاوز و اقدام به حفاری‌های غیرمجاز می‌کنند. یکی از آثار تاریخی که به تازگی مورد دست اندازی قرار گرفته بخشی از یک «هاون» دستکند ساسانی در فیروزآباد است. 

هاوَن یا هَوَنگ، ناوَن یا جوغَن به گودی حفر شده در دل چوب یا سنگ یا ظرفی سنگی یا فلزی گفته می‌شود که در آن ادویه و تخم‌های گیاهان و غیره را با دسته‌ای می‌کوبند و یا می‌سایند.

سیاوش آریا فعال و پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی در فارس اظهار کرد: تاراجگران و چپاولگران میراث فرهنگی به تازگی بخشی از یک «هاون» دستکند ساسانی که در زبان توده مردم به جوغَن نامدار است و پیرامون آن را که در نزدیکی سنگ نگاره جهانی اردشیر بابکان در رودخانه تنگاب فیروزآباد و در بلندای کوه است، منفجر کرده اند.

او ادامه داد: کمبود نیروی انسانی در یگان حفاظت میراث فرهنگی در سراسر کشور، سبب شده که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نتواند به درستی از یادمان‌های تاریخی و ملی کشور پاسداری و حفاظت کند و یادمان‌های تاریخی و ملی دستخوش تهدید‌های انسانی و یورش نابخردانه قاچاقچیان و تاراجگران قرار گرفته است.

 آریا تصریح کرد: از سوی دیگر، نبود آموزش و آگاهی رسانی درست به توده مردم، فقر فرهنگی و زیادی خواهی‌های برخی مردم که همواره دوست دارند «ره صد ساله را یک شبه بپیمایند»؛ و هرچه زودتر پول دار شوند، سبب شده برخی از افراد به یادگار‌های نیاکانی خود به بهانه یافتن گنجی که هیچ وجود خارجی ندارد دستبرد زده و به آن‌ها آسیب برسانند. 

او اضافه کرد: در دو سه سال گذشته به اندازه‌ای دست اندازی‌ها و کند و کاو‌های غیرمجاز سودجویان اموال تاریخی و فرهنگی در کنار و حتی عرصه یادمان‌های تاریخی زیاد شده که به یکی از چالش‌های مهم و بزرگ وزارت میراث فرهنگی تبدیل شده است.

پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی در فارس بیان کرد: اگر هرچه زودتر مدیران فرهنگی ارشد کشوری و وزیر میراث فرهنگی چاره‌ای برای جلوگیری از اقدامات سودجویان آثار تاریخی نیابند و شمار نیرو‌های یگان حفاظت افزایش پیدا نکند و امکانات و تجهیزات آن‌ها به روز نشود، در آینده‌ای نه چندان دور، بیشتر یادمان‌های تاریخی کشور نابود شده یا آسیب جدی و برگشت ناپذیری خواهند دید.

او با تاکید بر اینکه تاراجگران میراث فرهنگی به بهانه پوچ و خیال انگیز یافتن گنجی که وجود خارجی ندارد به بخشی از «هاون» دستکند ساسانی دستبرد زده و آن را منفجر کرده اند، گفت: آنچه هم اینک مهم است در خطر بودن میراث جهانی شهر فیروزآباد است که سنگ نگاره تاج ستانی اردشیر بابکان در رودخانه تنگاب و سنگ نبشته پهلوی ساسانی مهرنرسه یا مهر نرسی و ویرانه‌های پل ساسانی مهرنرسه در آن جای دارد. زیرا «هاون» دستکند ساسانی بر فراز کوه و ۲ متری سنگ نگاره و سنگ نبشته ساسانی جای گرفته که از کف زمین قابل دیدن نیست و به گونه اتفاقی و برای بررسی از نزدیک و نگاره برداری از سنگ نگاره به بالای کوه که دسترسی سختی هم دارد، رفتم که با چنین صحنه‌ای روبرو شدم.

 این فعال میراث فرهنگی اضافه کرد: برپایه مسئولیت اجتماعی خویش با رفتن به اداره میراث فرهنگی مرکز استان و نشان دادن نگاره ها، موضوع را به مسئولان میراث فرهنگی گزارش داده ام.

او ادامه داد: همچنین تابلوی فلزی معرفی میراث جهانی که بر روی یک تکه سنگ کار گذاشته شده است و در بخش ورودی رودخانه تنگاب جای دارد از جا کنده شده است که جای پیچ‌های آن بر روی تکه سنگ نمایان است.

سنگ نگاره تاج ستانی اردشیر بابکان به انگیزه روی کار آمدن شاهنشاه ساسانی و بنیادگذاری دودمان ساسانی به وسیله او تراشیده شده که دارای ارزش و اهمیت فراوانی از دیدگاه تاریخی و مطالعات باستان شناختی است. 

این سنگ‌نگاره در فیروزآباد قرار دارد و در ۱۲ اسفند سال ۱۳۱۵ با شماره ۲۶۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. فیروزآباد در فاصله ۱۱۱ کیلومتری شیراز قرار دارد.