رودخانه‌ها به عنوان سرچشمه‌های حیات و زندگی، از ارزشمندترین سرمایه‌های طبیعی هستند که در مسیر خود سرسبزی را جاری ساخته و سرزندگی و نشاط را برای آدمیان به ارمغان می‌آورند.
کشور ایران با وجود واقع شدن در منطقه گرم و خشک از نعمت رود‌ها بی بهره نیست و حدود ۲۵ رودخانه دائمی در کشور وجود دارد که البته شماری از آن‌ها گرفتار تراژدی مرگ تدریجی شده اند.
کَشَف رود، رودی تاریخی و از جمله رودخانه‌هایی است که به جای آب زلال و زندگی‌بخش، فاضلاب و پساب در آن جاری است و بوی مرگ از آن برمی خیزد.
شعبه‌ای از کشف رود از کوه‌های هزارمسجد و شعبه دیگر آن از کوه‌های بینالود سرچشمه گرفته و از شمال شهر مشهد می‌گذرد. این رود ۲۹۰ کیلومتری که اکنون تنها خاطراتی از پرآبی آن در یاد‌ها باقی مانده است، از غرب به شرق جریان دارد و پس از ادامه مسیر در محل پل خاتون به رودخانه هریرود و از آنجا به رود "تجن" می‌پیوندد و به سمت ترکمنستان ادامه می‌یابد تا در پایان مسیرش در ریگزار‌های کشور همسایه فرو رود.
متاسفانه خشکسالی‌ها باعث شده که این رودخانه فقط در شرایط سیلابی آب داشته باشد، اما در دیگر مواقع تنها جریانی از فاضلاب در آن روان است.
بیش از ۲۰ سال از تکاپوی دستگاه‌های مختلف برای حل مشکلات زیست محیطی کشف رود می‌گذرد و برنامه‌های مختلفی برای ساماندهی آن تدوین شده است که متاسفانه هیچ یک تا کنون به ثمر ننشسته و همچنان فاضلابی خروشان در این رودخانه جاری است.
در آخرین تفاهمی که در آبان ماه ۹۸ صورت گرفت، "ساماندهی کشف‌رود" از سوی ۶ دستگاه اجرایی با واگذاری مدیریت واحد اجرای طرح ساماندهی به شهرداری مشهد، با مدیریت واحد وارد مرحله اجرایی شد، اما هم اینک روزانه ۴۰۰ تانکر فاضلاب در کشف رود تخلیه می‌شود و عملکرد شهرداری به گونه‌ای است که رییس سازمان حفاظت محیط زیست در بازدید دیماه امسال از کشف رود به فاضلاب رود تعبیر کرد و به شهرداری هشدار داد که هرچه زودتر ساماندهی کشف رود را انجام دهد و در این مسیر اگر نمی‌تواند مسائل اعتباری آنرا تامین کند، از منابع ملی استفاده کند.
هشدار محیط زیست به دستگاه‌های اجرایی
علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: هر چه دیدیم آلایندگی و تخریب بود و این وضعیت اسفبار برای کلانشهر مشهد، که پایتخت فرهنگی جهان اسلام است، زیبنده نیست.
او با بیان اینکه قرار بود کشف رود تا ۲۲ بهمن پارسال ساماندهی شود، اما تاکنون هیچ اتفاقی در این حوزه نیفتاده است، این تعلل را موجب تهدید جان و سلامت انسان‌ها دانست و هشدار‌هایی را به دستگاه‌های متولی در خصوص ضرورت ساماندهی کشف رود داد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی ادامه داد: در این سفر معاون رییس جمهور از نزدیک در جریان معضلات کشف رود قرار گرفت و مقرر شد موضوع اصلاح محدوده منطقه حفاظت شده کشف رود با دلایل ارسال شده از سوی دستگاه‌های اجرایی در شورای عالی حفاظت محیط زیست طرح و تعیین تکلیف شود.
مهدی اله‌پور بیان کرد: همچنین در این سفر با تخصیص ۵۳ میلیارد تومان از محل تسهیلات صندوق ملی محیط زیست برای تکمیل تصفیه خانه سپتاژ مشروط به ارائه برنامه زمانبندی و طرح اجرای کار از سوی شهرداری مشهد برای اتمام نهایی پروژه تصفیه خانه سپتاژ مشهد موافقت شد.
سپتاژ به لجن حاصل از سپتیک تانک ها، چاه فاضلاب و یا توالت‌ها گفته می‌شود که حدود ۹۶ تا ۹۹ درصد آنرا آب و مقادیر کمتری را فلزات سنگین، فسفر و چربی تشکیل می‌دهد که از نظر بهداشتی می‌تواند خطرناک باشد و قبل از تخلیه در محیط، باید تصفیه تکمیلی شود تا علاوه بر جلوگیری از آلودگی زیست محیطی و بهداشتی، بتوان از آن برای مصارف کشاورزی استفاده کرد.
او تصریح کرد: شهرداری مشهد نیز مکلف شد هر چه سریعتر نسبت به اتمام نهایی پروژه و بهره برداری از تصفیه خانه سپتاژ اقدام کند.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست خراسان رضوی تاکید کرد: شرکت شهرک‌های صنعتی استان نیز متعهد شد تا پایان امسال تصفیه خانه شهرک صنعتی چرمشهر را تکمیل، راه اندازی و در مدار بهره برداری قرار دهد، در غیر این صورت، اداره کل حفاظت محیط زیست استان نسبت به ورود و اجرای تکالیف قانونی خود اقدام خواهد کرد.
هر ساعت ۵۰ هزار متر مکعب فاضلاب در کشف‌رود تخلیه می‌شود
کمبود تصفیه خانه فاضلاب از چالش‌های اساسی کلانشهر مشهد است و همین معضل باعث شده بخشی از فاضلاب خام شهر به کشف رود ریخته شود، هم اینک ظرفیت تصفیه خانه‌های فاضلاب مشهد ۲۳۰ هزار متر مکعب در روز است.
اله پور اظهار کرد: تناسب نداشتن شبکه جمع آوری و انتقال فاضلاب شهری با ظرفیت تصفیه خانه‌های ایجاد شده و عدم توفیق شرکت آب و فاضلاب مشهد، به عنوان متولی این بخش، برای ساخت تصفیه خانه‌های جدید و توسعه سایر تصفیه خانه‌های موجود را از مهمترین دلایل آلوده شدن کشف رود به فاضلاب شهری بیان کرد.
او افزود: با وجود اجرای ۹۰ درصدی شبکه اگو و جمع آوری فاضلاب شهر مشهد، نبود ظرفیت تصفیه‌ای متناسب با آن، منجر به تخلیه روزانه حدود ۳۰ تا ۵۰ هزار مترمکعب فاضلاب خام و بدون اجرای فرایند تصفیه به رودخانه کشف رود شده است.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست خراسان رضوی ادامه داد: با توجه به نوع و روش شبکه اجرا شده در برخی از تصفیه خانه‌های شهر نظیر تصفیه خانه پرکندآباد ۲ و اولنگ اسدی، فعالیت آن‌ها فاقد عملکرد مطلوب است و در اکثر موارد نتایج خروجی آن‌ها در برخی از پارامتر‌های سنجش شده غیراستاندارد است.
اله پور بیان کرد: همچنین به دلیل عدم تکمیل شبکه اگوی شهری، بخشی از فاضلاب شهر توسط تانکر‌های حمل فاضلاب (سپتاژ) به کشف رود تخلیه می‌شود.
او تصریح کرد: طبق گزارش شرکت آب و فاضلاب مشهد، با توجه به در دست احداث بودن تصفیه خانه بزرگ فاضلاب طبرسی، ارتقای تصفیه خانه پرکند آباد و احداث تصفیه خانه جدید محلی اولنگ توسط شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی، انتظار می‌رود تا سه سال آینده فاضلاب مازادی برای تخلیه به کشف رود وجود نداشته باشد.
عقب افتادگی یکساله طرح تکمیل تصفیه‌خانه سپتاژ
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی تاکید کرد: احداث تصفیه خانه سپتاژ نیز توسط شهرداری مشهد در دستور کار قرار گرفته است که حدود ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد، اما طبق برنامه مقرر این تصفیه خانه باید تا آبان ماه پارسال بهره برداری می‌شد که این امر محقق نشده و این کم کاری منجر به تشدید آلودگی‌ها شده است.
اله پور اظهار کرد: ساخت این تصفیه خانه به طور مستقیم بر سلامت زائران و مجاوران تاثیرگذار است، لذا اقدام مؤثر شهرداری مشهد در کوتاهترین زمان ممکن مورد انتظار است.
او افزود: همچنین به رغم پیشرفت‌های حاصل شده در زمینه جمع آوری خاک و نخاله توسط شهرداری مشهد در محدوده کشف‌رود، متاسفانه همچنین در برخی از مناطق حاشیه کشف رود همچنان شاهد پراکنش پسماند‌های عمرانی هستیم که بررسی و پیگیری جهت اقدام قانونی در دستور کار این اداره کل است.
اخیر خود از کشف رود، هشدارگونه دستور داد که شهرداری باید تصفیه خانه سپتاژ را تا ۶ ماه دیگر آماده بهره برداری کند.
حسین ذبیحی مدیر پروژه ساماندهی کشف‌رود اشاره به در دست ساخت بودن تصفیه خانه فاضلاب سپتاژ توسط شهرداری، گفت: این تصفیه خانه با ۵۵ درصد پیشرفت فیزیکی در دست اجراست و تا کنون ۶۵ میلیارد تومان برای آن هزینه شده که تنها ۱۵ میلیارد تومان آن از محل اعتبارات دولتی بوده است.
او افزود: اگر اعتبارات دولتی تزریق شود این پروژه شتاب گرفته و سرعت کار چند برابر می‌شود.
علی نجفی معاون خدمات شهری شهرداری مشهد گفت: ساخت تصفیه خانه سپتاژ وظیفه شهرداری نبود، اما در جریان طرح، مدیریت واحد ساماندهی کشف رود به شهرداری واگذار شد و اکنون همه دستگاه‌های دخیل در ساماندهی این رودخانه کنار کشیده اند و تنها شهرداری در میدان مانده است.
او افزود: در سفر استانی رییس جمهور، ۱۶۵ میلیارد تومان اعتبار برای ساخت این تصفیه خانه مصوب شد، اما تا کنون فقط ۱۵ میلیارد تومان این رقم تخصیص یافته است.
معاون خدمات شهری شهرداری مشهد ادامه داد: ۵۳ میلیارد تومان اعتبار نیز برای تکمیل این تصفیه خانه از محل منابع صندوق ملی محیط زیست مصوب شده که اگر تخصیص یابد، تا ۶ ماه آینده تصفیه‌خانه به صورت کامل به بهره برداری می‌رسد.
هزینه ۳۰۰ میلیارد تومانی شهرداری برای مسیر ۸۱ کیلومتری کشف رود
طبق تفاهم نامه مدیریت واحد ساماندهی کشف رود توسط شهرداری مشهد در آبان ماه سال ۹۸، سامان دهی ۸۱ کیلومتر از مسیر کشف رود به شهرداری محول و مقرر شد دستگاه‌های اجرایی مختلف نیز همکاری لازم را داشته باشند.
فرهاد ذبیحی مدیر پروژه ساماندهی کشف‌رود در شهرداری مشهد گفت: ساماندهی مسیر ۸۱ کیلومتری از پنج کیلومتری بلوار شاهنامه تا پنج کیلومتر پس از تصفیه خانه چرمشهر در حال اجراست و پروژه‌های مختلفی توسط شهرداری در این بخش اجرایی شده است.
او افزود: مهندسی رودخانه در سه نقطه بلوار شاهنامه، خین عرب به کلات و منطقه پنج تن انجام شده و اقدامات خوبی نیز در کاشت و صیانت از فضای سبز، به کارگیری نیرو‌های حفاظتی، استفاده از دیوار‌های بتنی
برای جلوگیری از تصرف، نصب تابلوهای محدوده و تصفیه خانه سپتاژ برنامه ریزی شده و در حال اجراست.
مدیر پروژه ساماندهی کشف‌رود در شهرداری مشهد ادامه داد: تا کنون توسط شهرداری ۲۰۰ میلیارد تومان برای ساماندهی کشف رود هزینه شده است و در واقع ما تنها نهادی هستیم که طبق تفاهم نامه پای کار بوده ایم.
ذبیحی بیان کرد: طبق گزارش ۶ ماه قبل دیوان محاسبات نیز شهرداری مشهد دستگاهی بوده که بیشترین تعهدات را در ساماندهی کشف رود انجام داده است.
او تصریح کرد: امسال نیز شهرداری ۱۰۰ میلیارد تومان در این پروژه هزینه می کند اما ساماندهی ۸۱ کیلومتر طول این رودخانه کار بزرگی است و هزینه و اعتبار سنگینی می طلبد و اگر ۲ هزار میلیارد تومان نیز هزینه شود، باز کم است.
لزوم تزریق اعتبارات دولتی
مدیر پروژه ساماندهی کشف‌رود در شهرداری مشهد با بیان اینکه ساماندهی کشف رود پروژه ملی است، تاکید کرد: اجرای این پروژه فقط از محل منابع شهرداری قابل انجام نیست.
ذبیحی اظهار کرد: اداره کل محیط زیست، شرکت آب منطقه ای، شرکت آب و فاضلاب مشهد و استانداری نیز باید از محل اعتبارات دولتی به این پروژه تزریق کنند اما تا کنون اعتبار خاصی تخصیص داده نشده و تنها دستگاه قضایی، شهرداری را در اجرای این طرح حمایت کرده است.
ممانعت از کشت فاضلابی در حاشیه رودخانه
کشت فاضلابی از مهمترین معضلات رودخانه کشف رود بوده و هست و طبق گفته رییس سازمان حفاظت محیط زیست، مردم مجبورند که کشاورزی کنند اما مسوولان حق ندارند در چهار هزار هکتار زمین کشاورزی اطراف کشف رود سم وارد سفره مردم کنند و این یک جنایت است.
علیرضا طاهری مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی گفت: در ۲ دهه گذشته در بخش زیادی از بستر و حریم رودخانه کشف رود، همواره مزارع کشاورزی و کشت صیفی و سبزیجات وجود داشته است که با فاضلاب کشف رود آبیاری می شده اند.
او افزود: در ۲، سه سال اخیر اقدامات خوبی برای پیشگیری از کشت فاضلابی و آزادسازی بستر رود صورت گرفته و هم اینک معضل آبیاری محصولات با فاضلاب آلوده بسیار محدود شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی ادامه داد: هم اینک بیش از هزار و ۵۰۰ هکتار از بستر کشف رود آزادسازی شده و از غرب مشهد تا تقاطع کشف‌رود و پل کنار گذر شمالی هیچ کشت و کار فاضلابی وجود ندارد، اما بعد از این محدوده کشت و کار آلوده همچنان انجام می شود.
طاهری با اشاره به اینکه هر آبی که وارد کشف‌رود می شود باید قابل رهاسازی به محیط باشد، بیان کرد: برای اصلاح کشف رود باید این رود از فاضلاب عاری شود، با تکمیل تصفیه خانه های فاضلاب و ساخت تصفیه خانه سپتاژ، تا پنج سال آینده به جای فاضلاب، آب زلال در این رودخانه جاری خواهد بود.
او تصریح کرد: اکنون روزانه ۴۰۰ تانکر فاضلاب خانگی مشهد به کشف رود تخلیه می شود که برای ساماندهی این وضعیت باید تصفیه خانه سپتاژ هر چه سریعتر توسط شهرداری تکمیل و بهره برداری شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی تاکید کرد: برای احیای کشف رود، توسعه فضای سبز در این محدوده توسط شهرداری و اجرای پروژه "بوم پارک" در دستور کار است و با آزادسازی بستر و حریم رودخانه، درختکاری در این محدوده در حال انجام است.
درختکاری در ۲۵۰ هکتار از حریم کشف رود
ذبیحی مدیر پروژه ساماندهی کشف‌رود در شهرداری مشهد در خصوص درختکاری در محدوده کشف رود گفت: به منظور جلوگیری از کشت و کار فاضلابی در حریم کشف رود، تا کنون حدود ۲۵۰ هکتار از اراضی محدوده این رودخانه درختکاری شده است.
او افزود: امسال هفت هکتار نیز کشت جارو در این محدوده صورت گرفته و ۷۰ تن جارو برای پاکبانان برداشت شده است.
مدیر پروژه ساماندهی کشف‌رود در شهرداری مشهد ادامه داد: همچنین امسال هفت هکتار دیگر از اراضی این محدوده درختکاری می شود و سال آینده نیز ۴۰ هکتار دیگر درختکاری خواهد شد.
معرفی ۴۴ واحد آلاینده به دستگاه قضا
علاوه بر تخلیه فاضلابهای تانکری، برخی واحدهای تولیدی و صنعتی نیز مسیرهایی برای تخلیه فاضلاب خود به کشف رود باز کرده اند و در گوشه گوشه این رودخانه، سرچشمه های فاضلابی به وفور به چشم می خورد.
مهدی اله‌پور مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی در خصوص نحوه پایش و نظارت بر این طرح گفت: عمده پساب جاری در کشف رود ناشی از خروجی و بای پس تصفیه خانه های فاضلاب شهری، فاضلاب قسمت هایی از شهر که به شبکه اگو اتصال ندارند، فاضلاب تانکری، فاضلاب شهرک صنعتی چرمشهر و بخش بسیار محدودی هم به فاضلاب واحدهای بازیافت پت و پلاستیک، قالیشویی و از این دسته واحدها است.
او افزود: نظارت مستمر بر هریک از این منابع آلاینده از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اعمال شده و به صورت مستمر از تصفیه‌خانه‌های فاضلاب شهری، شهرک‌های صنعتی از جمله شهرک صنعتی چرمشهر و واحدهای کارگاهی آلاینده بازدید و نمونه برداری می شود و در صورت مشاهده تخلف نیز اخطاریه زیست محیطی صادر و مراکز آلاینده به مرجع قضایی معرفی می شوند و گزارش هایی نیز به کمیته‌ها و کارگروه های مدیریتی استان ارائه می شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی ادامه داد: از ابتدای سال ۱۴۰۰ تاکنون بیش از ۸۰ نوبت پایش از تصفیه خانه‌های فاضلاب شهری و شهرک صنعتی چرمشهر انجام شده است.
اله‌پور بیان کرد: طبق این پایش ها از ابتدای امسال ۱۹ فقره اخطاریه زیست محیطی صادر شده و با انجام ۳۰۰ نوبت پایش از واحدهای آلاینده کشف رود شامل واحدهای جمع آوری و بازیافت ضایعات، قالیشویی ها و غیره، ۴۴ واحد آلاینده به مرجع قضایی معرفی شده است.
ذبیحی مدیر پروژه ساماندهی کشف‌رود در شهرداری مشهد گفت: سرازیر کردن فاضلاب واحدهای تولیدی و خدماتی به کشف رود از معضلات این بخش است و برای پیشگیری از این تخلفات، گشتهای بازرسی در منطقه فعال شده است.
او افزود: از ابتدای امسال ۹ پرونده تخلف در این خصوص تشکیل شده و در داسرا مراحل قانونی آن در دست بررسی است.
مدیر پروژه ساماندهی کشف‌رود در شهرداری مشهد ادامه داد: این تخلف از سوی واحدهای مختلف انجام می شود که قالیشویی و دامداری از آن جمله است.
ذبیحی بیان کرد: شناسایی و برخورد با متخلفان با جدیت پیگیری می شود و چنانچه شهروندان نیز گزارش تخلفی در این خصوص داشتند، رسیدگی خواهد شد.
دستگاه های اجرایی با پاس‌کاری توپ سامان دهی کشف رود به زمین یکدیگر، راه به جایی نخواهند برد، ساماندهی وضعیت این طرح ملی عزمی همگانی می خواهد و امید است آخرین هشدار سازمان محیط زیست کشور به مجریان طرح ساماندهی کشف رود نتیجه داده و به دادن هشدارهای بعدی نیاز نیفتد.