طب ایرانی به عنوان یکی از طب‌های سنتی مهم در جهان از قدمت هزار ساله‌ای برخوردار است و آموزه‌های آن از سالیان گذشته راهگشای درمان بیماران بوده است.
این طب که بیشتر با نام طب سنتی در جامعه شناخته می‌شود دارای دفتری در ساختار وزارت بهداشت است که همواره سعی داشته از دانش متخصصان و منابع علمی این طب در کنار طب رایج در پیشگیری و درمان بیماران مختلف استفاده کند.
برای آشنایی با آخرین وضعیت فعالیت طب ایرانی و برنامه‌های مختلف وزارت بهداشت در این حوزه با «نفیسه حسینی یکتا، مدیرکل دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت» به گفتگو نشستیم تا باکم و کیف برنامه‌های وزارت بهداشت در این حوزه آشنا شویم.
خانم دکتر! در نگاه عموم مردم طب سنتی مصطلح است؛ بالاخره طب سنتی بگوییم یا طب ایرانی؟
طب سنتی و طب ایرانی یک تعریف دارد و مجموعهای از منابع معتبر داریم که بر اساس آن پژوهش‌ها و خدمات درمانی و آموزشی ارائه می‌شود. اینکه کلمه طب ایرانی را بکار می‌بریم همزمان با رویکر جهانی است؛ یعنی دنیا آمده کلمه طب سنتی را از کنار مکاتب درمانی خارج کرده است.
این موضوع در سنوات قبل به طور مفصل در وزارت بهداشت و کمیته‌های تخصصی بررسی و در نهایت نام طب ایرانی توسط وزیر وقت وزارت بهداشت به همه دانشگاه‌ها ابلاغ شد.
گیاه دارویی با داروی گیاهی متفاوت است
خانم دکتر! در سطح کشور عطاری‌ها فراورده‌های گیاهی را عرضه می‌کنند؛ چقدر بر فعالیت آن‌ها نظارت می‌شود؟
گیاه دارویی با داروی گیاهی متفاوت است. گیاه دارویی مثل نعنا و باد رنجبویه؛ اما داروی گیاهی زمانی است که این‌ها از شکل تک گیاهی و بدون تغییر خارج می‌شوند و تبدیل به دارو می‌شوند.
در خصوص بحث عرضه، آیین نامه‌ای را سال‌ها قبل وزارت بهداشت برای راه اندازی مراکز ارائه فرآورده‌های طبیعی وسنتی ابلاغ کرده، اما متاسفانه باید دستورالعمل اجرایی شدن این را سازمان غذا و دارو می‌نوشت، اما ننوشته و روی زمین مانده است. ما نیازمند مراکز ارائه فرآورده‌های سنتی و استاندارد هستیم و این وظیفه سازمان غذا و داروست و باید این دستورالعمل نوشته شود.
تا وقتی مراکز ارائه استاندارد را نداریم و شکل پخش فرآورده‌های طبیعی و سنتی حل نشود با ارائه و عرضه غیرقانونی محصولات بی کیفیت روبرو خواهیم بود.
عطاری‌هامجاز به ارائه گیاهان دارویی هستند
عطاری‌ها صنفی هستند که زیر نظر وزارت صمت مجوز می‌گیرند و محدوده فعالیت آن‌ها مشخص بوده و مجاز به ارائه گیاهان دارویی هستند؛ یعنی باید آنچه را می‌بینید متوجه شوید چیست؟
عطاری‌ها اجازه ندارند دارو‌های ترکیبی بفروشند
عطاری‌ها اجازه ارائه گیاهان دارویی را دارند و از زمان‌های قدیم نیز داشتند، اما اجازه ندارند دارو‌های ترکیبی بفروشند و مداخله درمان کمک کنند. اینکه پشت شیشه آن‌ها می‌بینید مثلا نوشتند داروی ضد چاقی، لاغری و دیابت و... این تخلف محرز است. ما باید یک کار ایجابی انجام دهیم و مراکز استاندارد داشته باشیم، اما انجام نشده و از طرف دیگر باید با ساماندهی خوب از ظرفیت عطاری‌ها استفاده شود.
ما موافق این هستیم که عطاری‌ها را داشته باشیم؛ صنفی هستند که به بخشی از نیاز مردم پاسخ می‌دهند و اشتغال فراهم می‌کنند، اما نه به این شکلی که اکنون داریم.
مجوز فعالیت عطاری‌ها را وزارت صمت می‌دهد
مجوز فعالیت عطاری‌ها را وزارت صمت می‌دهد و آموزش‌هایی را سازمان فنی و حرفهای در وزارت کار ارائه می‌دهد و در نهایت موضوع کار آن‌ها سلامت است.
چون مجوز را از وزارت صمت می‌گیرند نهایت این است که بحث‌های مداخله در درمانی اتفاق بیفتد که باید برود و نظارت شود، اما وزارت بهداشت نمی‌تواندنظارت موثر را داشته باشد. البته در قالب بهداشت و تخلفات رخ داده نظارت دارد، اما اینکه نظارت موثر کند و سامان بدهد دست وزارت بهداشت کوتاه است.
از طرفی افرادی داریم که ارائه خدمت می‌کنند و پزشک متخصص طب سنتی داریم که دوره دیده است و خدماتی می‌دهد و باید یک جا داروی آن ارائه شود.
فعالیت کمتر از ۳۰ سلامتکده در کشور
مگر ما چند سلامتکده داریم که داروی مورد تایید وزارت بهداشت را دارد؟ در کل کشور به ۳۰ سلامتکده نمی‌رسد؛ بنابراین عدم انجام کار‌های ایجابی که باید انجام می‌شده سبب شده تا بستر فراهم شود و شرایط نابسامان فعلی رقم بخورد در عرضه گیاهان دارویی و دارو‌های گیاهی.
چرا دارو‌های گیاهی این قدر گران است؟ /بیمه ویزیت متخصصان طب سنتی نهایی شد
خانم دکتر! در بحث استفاده از طب ایرانی در درمان‌های مختلف مربوط به بیماری‌ها آنچه دغدغه عموم مردم است گران بودن دارو‌های گیاهی است. چرا دارو‌های گیاهی این قدر گران است؟
اشکال واردی است. بحث قیمت گیاهان دارویی به علت تقاضایی که وجود دارد و در عین حال به علت تورمی که وجود دارد بالا می‌رود. انتظار داریم مردم در حوزه طب ایرانی خدمات ارزانتری را دریافت کنند، اما در حال حاضر گیاهان دارویی ما تحت پوشش بیمه نیست و حتی خدمات ما به جز بحث ویزیت که در آخرین جلسه شورای عالی، بیمه ویزیت متخصصان طب سنتی نهایی شد، اما سایر خدمات ما تحت پوشش نیست.
۵۶ قلم داروی گیاهی تحت پوشش بیمه قرار گرفتند
البته در این خصوص مکاتبات شده و نیازمند برخی طرح‌های پژوهشی و هزینه‌های اثر بخشی است که در حال پیش بردن آن هستیم. امیدواریم برخی خدمات تحت پوشش بیمه قرار گیرد. ۵۶ قلم داروی گیاهی چند سال قبل تحت پوشش بیمه قرار گرفتند و اقداماتی نیز در این خصوص شروع شده تا برخی دارو‌های گیاهی تحت پوشش بیمه قرار گیرد.
بله، در حال حاضر دارو‌های گیاهی با قیمت بالا در اختیار مردم قرار می‌گیرد و بسیاری از گیاهان دارویی که پر مصرف هستند تحت پوشش بیمه نیستند که ما در حال پیش بردن با بیمه هستیم.
خانم دکتر! مردم چطور بفهمند داروی گیاهی که تهیه می‌کنند مطمئن است؛ مثلا پزشکانی وجود دارند که فقط داروی مرکز طب ایرانی خود را قبول دارند.
تکلیف عرضه دارو‌های گیاهی در حال حاضر مشخص است. دارویی را داروی معتبر می‌دانیم که مجوزش از سازمان غذا و دارو آمده باشد. محلی برای ارائه فرآورده‌های سنتی و طبیعی معتبر می‌دانیم که در داروخانه‌های سطح شهر یا داروخانه‌های موجود در سلامتکده‌های طب ایرانی باشند یا اینکه گیاهان دارویی هستند که در عطاری‌ها عرضه می‌شود. ارائه دارو‌های گیاهی در مطب پزشکان ممنوع است.
هرگونه عرضه دارو در مطب غیر قانونی است؛ بنابراین اینکه از کجا دارو تهیه می‌کنیم و آن مرکز مجوز داشته باشد، کمک می‌کند. توصیه می‌کنیم مردم به مراکزی مراجعه کنند که مجوز وزرارت بهداشت را دارد تا از عواقب بد مداخلات غیر مجاز در درمان در امان بمانند.
خانم دکتر! در دوران کرونا بحث استفاده از طب سنتی در درمان این بیماری بسیار مطر ح بوده است؛ شما به عنوان مرجع رسمی در وزارت بهداشت در حوزه طب ایرانی چکار کردید و دارید می‌کنید؟
اتفاقا شرایطی که در کرونا بود بیانگر مطالبه مردم در این حوزه بود. ما با بسیاری ادعا‌هایی روبروشدیم که باعث ایجاد سردرگمی بین مردم شد. از همان ابتداکاری که در دفتر طب ایرانی شد تهیه مجموعهای تحت عنوان توصیه‌های طب ایرانی در پیشگیری و کمک به درمان کرونا بود که تدوین شد.
در گذر زمان این مجموعه تکمیل شده و به روز شد. متاسفانه تا ۱۸ ماه از گذر کرونا در کشور هیچ عضوی از حوزه طب ایرانی در کمیته علمی ستاد ملی کرونا نبود و علی رغم درخواست‌ها هیچ عضوی نداشتیم.
تا در نهایت در نیمه دوم سال گذشته عضویت متخصصان طب ایرانی را داشتیم؛ به شکلی که تشکیل زیر کمیته طب ایرانی و مکمل را در کمیته علمی کرونا داشتیم و نهایتا مکتوبی که دفتر طب ایرانی با کمک اعضای متعددی از طب ایرانی و سایر رشته‌ها داشت؛ یعنی در کمیته متخصصان محترم ریه و عفونی داشتیم و از آن‌ها بهره می‌گرفتیم.
در نهایت قبل از موج ششم توصیه‌های طب ایرانی در پیشگیری و کمک به درمان کرونا توسط معاونت درمان ابلاغ شد.
بلافاصله بعد از این ابلاغ، معاونت درمان در نامه‌ای به همه دانشگاه‌ها با شروع موج ششم اعلام کرد تا همه دانشگاه‌ها از ظرفیت طب ایرانی و متخصصان مربوط با راه اندازی مراکز سرپایی و فعال کردن مراکز موجود برای ارائه خدمات کرونا استفاده کنند.
معاونت بهداشت بر اساس ابلاغ کمیته علمی نامه‌ای به همه دانشگاه‌ها نوشت تا در خصوص فرهنگ سازی و آشنایی پزشکان با درمان و اطلاع رسانی به عموم مردم از این ظرفیت استفاده شود.
فعالیت ۶۸ مرکز طب سنتی در دوران کرونا
اتفاق خوبی در موج ششم در مقایسه با موج‌های قبلی داشتیم؛ به طوری که یک رشد خیلی خوبی در تعداد مراکز ارائه خدمت داشتیم و تعداد مراکز که برای بیماران کرونا در موج‌های قبلی در کل کشور ۵ مرکز بود، در موج ششم در یک اقدام جهادی که نیرو‌ها در دفتر به صورت شبانه روزی با دانشگاه‌ها مرتبط بودند به بیش از ۶۸ مرکز رسید؛ یعنی در موج ششم میزان ارائه خدمات ۱۱ برابر شد و این اقدام در جهت ایجاد این تعداد مراکز ظرف یک هفته انجام شد.
گزارش این اقدام را به رئیس جمهور ارائه دادیم و وی نیز تاکید کرد که استفاده از ظرفیت طب ایرانی باید به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد.
بیش از ۱۰۰ کار آزمایی بالینی در خصوص کرونا ثبت شد
خانم دکتر! در خصوص ساخت دارو‌های موثر در روند درمانی کرونا توضیح دهید؛ اینکه تاکنون چه تعداد دارو ساخته شده و به مرحله استفاده عموم رسیده است.
تعداد زیادی کار آزمایی بالینی یعنی بیش از ۱۰۰ کار آزمایی بالینی در خصوص کرونا ثبت شد؛ یعنی کد اخلاق گرفته و در حال انجام است. تعداد زیادی را رصد و نتیجه دریافت کردیم و تعدادی از این‌ها به سازمان غذا و داور رفت و بررسی شد و تا آخرین آمار حدود ۲۰ دارو یا فرآورده طبیعی برای کمک به درمان کرونا مجوز خود را از سازمان غذا و دارو گرفته است.
از این تعداد ۱۰ محصول دارویی برای کمک به درمان کرونا در بازار دارویی کشور داریم که به صورت اسپری، جوشانده و شربت استفاده می‌شود.
خانم دکتر! آیا مردم می‌توانند بدون داشتن نسخه این دارو‌ها را تهیه کنند؟
قاعدتا مردم دارو‌ها را باید بر اساس تجویز متخصصان دریافت کنند، اما یکسری را بدون نسخه می‌توانند تهیه کنند.
خانم دکتر! از برنامه‌های آینده در دفتر طب ایرانی بگویید.
بسیاری از صحبت‌های بنده مربوط به برنامه دولت سیزدهم است؛ اینکه ادغام در شبکه بهداشت را به صورت جدی پیگیری می‌کنیم و در سطح ۲ و ۳ با معاونت درمان پیگیری می‌شود. استفاده از طب ایرانی در گردشگری را در نظر داریم و موضوعی است که کار مشترک وزارت بهداشت و وزارت گردشگری است.
جذابیت طب سنتی ایران برای گردشگران
در مهرماه رویداد گردشگری و طب ایرانی را برگزار می‌کنیم و اینکه طب ایرانی موضوعی است که در گردشگری خوراک، فرهنگی و تاریخی و... صحبت دارد؛ بنابراین یک بخشی از گردشگری و طب ایرانی گردشگری سلامت و تندرستی است تا به توریست‌ها ارائه خدمت دهیم تا از ظرفیت طب ایرانی و موارد مرتبط با آن در حوزه سلامت کمک بگیریم.
همچنین وقتی در خصوص خوراک صحبت می‌کنیم بسیاری به طب ایرانی برمی‌گردد. مثلا وقتی خانه تاریخی را به توریست معرفی می‌کنیم هیچگاه به گردشگران توضیح داده نمی‌دهیم که به چه دلیل خانه تاریخی در کاشان این گونه طراحی شده است؛ این حوزه، حوزه طب ایرانی است و ما در این بخش حرفهای زیادی برای گفتن داریم.
این بخش مربوط به طب ایرانی است؛ مثلا اینکه در ناحیه شمالی چرا این نوع غذا و در کویر نوع دیگری از غذا‌ها مصرف می‌شود؛ وقتی به توریست می‌گوییم این طبیعت را داریم یک بخش تندرستی به آن الحاق می‌شود. کویر ما زیباست، اما می‌تواند بحث‌های درمانی نیز داشته باشد. این را با حوزه گردشگری و معاونت درمان صحبت کرده‌ایم. اتفاقا اگر روی این موضوع کار نکنیم کشور‌های همسایه خیلی مترصد گرفتن این فرصت از ما هستند.
حمام ایرانی حرف زیادی دارد
حمام ایرانی داریم که حرفهای بسیاری در خود دارد؛ اینکه چرا در چهار قسمت طراحی شده بحث‌های درمانی و پیشگیری و تندرستی در خود دارد. ما ظرفیت بزرگی در طب ایرانی داریم. تنوعی از گیاهان داروئی داریم و توریست را می‌توانیم برای دیدن گیاه دارویی جذب کنیم و برای اینکه اقتصاد گیاهان دارویی را رونق بخشیم می‌توانیم از آن استفاده کنیم؛ بنابراین یکی از بحث‌هایی که روی آن کار می‌کنیم بحث گردشگری و طب ایرانی است و رویداد استارآپی را در مهرماه با کمک وزارت گردشگری برگذار خواهیم کرد.
در حوزه آموزش، گسترش رشته‌های پشتیبان را باید انجام دهیم و در حوزه ساماندهی بحث عرضه خدمات و تولید گیاهان دارویی جزو موارد جدی است.
خانم دکتر! توسعه کلینیک‌های طب ایرانی در برنامه کاری دفتر طب ایرانی قرار دارد؟
هر دانشگاهی که گروه و دانشکده طب سنتی دارد حداقل یک سلامتکده طب سنتی دارد، اما نسبت به اینکه باید در کل کشور ارائه خدمات شود کم است. در تهران هرکدام از دانشگاه‌های علوم پزشکی بین ۲ تا ۵ سلامتکده دارند.
توزیع متخصصان طب ایرانی در کشور
یکی از موضوعات جدی ما این است که متخصصان طب ایرانی را در کل کشور پخش کنیم؛ چراکه حضور آن‌ها منجر به تاسیس سلامتکده‌ها برای ارائه خدمات طب ایرانی می‌شود.
یک متخصص طب ایرانی می‌تواند در همه حوزه‌های پزشکی ارائه خدمت کند
خانم دکتر! آیا یک متخصص طب ایرانی همه موارد مربوط به درمان بیماری‌های مختلف را می‌داند؟
طب ایرانی طب کلی نگر است و یک متخصص طب ایرانی می‌تواند در همه حوزه‌های پزشکی ارائه خدمت کند؛ مثل کاری که یک متخصص داخلی انجام می‌دهد، اما با توجه به پروژه‌های پژوهشی که هر متخصص طب ایرانی در دوره‌های پژوهشی طولانی مدت خود می‌گذراند و بر اساس علاقه مندی، افراد وارد تخصص‌های مختلف می‌شوند؛ یعنی عده‌ای در رشته زنان و ناباروی و عده‌ای در حوزه سرطان کار می‌کنند؛ بنابراین متخصصان در عین حال که با نگاه کلی نگر طب ایرانی بیمار را ویزیت می‌کنند در حوزه‌های مختلف نیز ارائه خدمات تخصصی می‌دهند.
یعنی متخصصان طب ایرانی بر خلاف طب رایج هر بیماری را می‌توانند ویزیت کنند؟
می‌توانند ویزیت و ارائه خدمت کنند و منعی برای متخصص طب سنتی ندارد. البته در حوزه‌های تخصصی طب رایج این طور نیست و مثلا متخصص پوست نمی‌تواند بیمار قلبی را ویزیت کند، اما متخصص طب سنتی با رویکرد کلی نگر می‌تواند بیماران متخلف را ویزیت کند.
ادعا نمی‌کنیم طب سنتی ایرانی به تنهایی می‌تواند به همه نیاز‌های سلامت و پیشگیری و درمان جواب کامل بدهد؛ کما اینکه اگر طب رایج این ادعا را داشته باشد که به همه نیاز‌های مردم پاسخ می‌دهد، این ادعا درست نیست بلکه ما به صورت تلفیقی در کنار طب رایج می‌توانیم ارائه خدمات دهیم و این دو در کنار هم می‌توانند خدمات خوبی ارائه دهند؛ در نتیجه رویکرد درست رویکرد تلفیقی و در کنار یکدیگر بودن است.
منبع: فارس