سال هاست که تالاب‌های ایران حال خوشی ندارند، تالاب‌هایی که نابودی هر یک از آنها، نابودی هزاران گونه گیاهی و جانوری را در پی خواهد داشت.
به گفته کارشناسان حدود ۹۰ درصد تالاب‌های ایران کاملا تبدیل به بیابان شده اند و ۱۰ درصد باقی مانده هم به لطف پساب و بارش‌ها آب دارند.
تالاب گاوخونی در مرکز ایران، از جمله ۱۳۲۸ تالاب مطرح جهانی است که در کنوانسیون بین المللی رسما به عنوان تالاب بین المللی شناخته شد و شرایط خاص جغرافیایی، طبیعی و زیست محیطی و سه معیار هیدرولیکی، بیولوژیکی و اکولوژیکی این تالاب را در گروه نادرترین و کمیاب‌ترین تالاب‌های کره زمین قرار داده است.
خشک سالی و مدیریت غلط منابع آبی کشور در دو دهه اخیرموجب شد آب برای تامین حقابه کامل تالاب رهاسازی نشود و گاوخونی از حقابه سالیانه ۱۷۶ میلیون متر مکعبی اش محروم بماند.
زاینده رود در آخرین مقصد خود به تالابی می‌پیوست که زیستگاه گونه‌های متنوع جانوری و گیاهی بود، اما این رودخانه سال هاست که در حیات نصفه و نیمه اش رمق رسیدن به مقصد را ندارد و در همان ابتدای راه از نفس می‌افتد و اینک گاوخونی در نبود حقابه اش نفس‌های آخر را می‌کشد و چیزی جز کویری بی آب و علف از آن باقی نمانده است.
حسین اکبری معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: حقابه محیط زیستی تالاب بین المللی گاوخونی از حدود ۲۰ سال پیش تاکنون به طور کامل تامین نشده و این تالاب به نفس‌های آخر افتاده است.
او میزان حقابه گاوخونی در یک سال را ۱۷۶ میلیون متر مکعب اعلام و اضافه کرد: اکنون فقط حدود ۱۰۰ لیتر بر ثانیه آب از زهاب کشاورزی و پساب بالادست و ایستگاه شاخه کنار وارد تالاب می‌شود.
رهاسازی‌های اخیر زاینده رود، آبی به تالاب نرساند
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان می‌گوید: تنها آبی که به گاوخونی رسیده در نیمه دوم سال ۹۸ بوده که حدود ۵۰ میلیون متر مکعب از حقابه تالاب در چند روز رهاسازی موقت آب از سد رودشتین تامین شد، اما دیگر هیچ رهاسازی آبی برای تالاب نداشتیم.
اکبری با اشاره به بازگشایی چندباره زاینده رود در ماه‌های اخیر گفت: امسال هم چند نوبت آب زاینده رود برای مزارع شرق و باغ‌های غرب اصفهان رهاسازی شد، اما در هیچ نوبتی آب به تالاب نرسید.
تالاب تا یک ماه آینده صددرصد خشک می‌شود
او با بیان اینکه هم اکنون ۹۸ درصد از تالاب ۴۷ هزار هکتاری گاوخونی خشک شده و هیچ رطوبتی ندارد ادامه داد: اگر وضع خشکی تالاب به همین منوال ادامه یابد ممکن است تالاب تا یک ماه دیگر به طور کامل خشک شود.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان معتقد است اگر آبی به تالاب نرسد به کویر تبدیل می‌شود و گاوخونی به محلی برای تهدید‌های جدی مانند غبارخیزی و توسعه بیابان تبدیل می‌شود.
اکبری برخی از کارکرد‌های تالاب گاوخونی را تعدیل آب و هوا، کاهش آثار فرونشست زمین، جلوگیری از سیلاب، حفاظت از ذخایر ژنتیکی و تنوع زیستی و مباحث گردشگری و تاریخی دانست و یادآور شد: اگر تالاب خشک شود با توجه به موقعیت ویژه آن در فلات مرکزی، کارکرد‌های خود را از دست می‌دهد یا به حداقل می‌رسد.
گاوخونی خشک، کانونی برای ایجاد آلودگی و گرد و غبار
منصور شیشه فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان گفت: به دلیل خشکی ۹۸ درصدی گاوخونی و نداشتن رطوبت، تالاب می‌تواند به کانون گرد و غبار تبدیل شود و دست کم ۵ استان را تحت تاثیر قرار دهد.
او با بیان اینکه باید شرکت آب منطقه‌ای برای احیای رودخانه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی به منظور جلوگیری از تشدید کانون‌های گرد و غبار وارد عمل شود، افزود: از سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور درخواست اعتباراتی برای اجرای طرح‌های آبخیزداری و بیابان زدایی شده تا بتوانیم در این زمینه اقدام کنیم.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با یادآوری اینکه از ابتدای امسال تاکنون در اصفهان، دو ماه ناسالم ناشی از گرد و غبار سپری شده گفت: تالاب خشک گاوخونی منبع ایجاد گرد و غبار است، در مناطق کویری وقتی پوشش گیاهی نابود شود و گیاهی کشت نشود، سیلاب‌ها رسوباتی به وجود می‌آورند که وزش باد این رسوبات را به صورت گرد و غبار پراکنده می‌کند.
بیماریهای صعب‌العلاج، پیامد خشکی گاوخونی
فلاح نماینده اصفهان در شورای عالی استان‌ها گفت: بر اثر خشک شدن زاینده رود، تالاب گاوخونی هم متاسفانه خشک شده و وضع مطلوب گذشته را از دست داده است.
او با اشاره به اینکه خشک شدن تالاب تهدیدی برای سلامت مردم اصفهان و حتی استان‌های همجوار است می‌گوید: بسیاری از کارشناسان بهداشتی یکی از دلایل شیوع بیماری‌هایی مثل ام. اس و بیماریهای پوستی را خشک شدن تالاب گاوخونی و ایجاد ریزگرد، همچنین جابه‌جایی آلاینده‌های صنعتی می‌دانند.
پروین صالحی نماینده مردم مبارکه در مجلس شورای اسلامی چندی پیش درباه پیامدهای خشکی زاینده رود و تالاب گاوخونی گفته بود: اگر تالاب گاوخونی برای همیشه خشک شود پراکندگی ریزگرد‌ها نه تنها استان اصفهان و شهر‌های آن را از از نظر شیوع بیماریهای صعب‌العلاج تهدید می‌کند بلکه گریبان ساکنان استان‌های همجوار را هم می‌گیرد.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان هم دراین باره می‌گوید: خشک شدن تالاب گاوخونی پیامدهای زیانبار زیادی مانند ایجاد گرد و غبار، کاهش ذخیره سفره‌های آب زیرزمینی، شور شدن آب و تشدید بیماری پوستی سالک در منطقه را به همراه خواهد داشت.
پرندگان مهاجری که دیگر به اصفهان نمی‌آیند
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان گفت: در حالت آبی معمول گاوخونی، سالیانه به طور میانگین حدود ۲۰ هزار قطعه پرنده از گونه‌های مختلف وارد تالاب می‌شد که در برخی سال‌ها به ۱۵۰ هزار قطعه هم می‌رسید، اما تعداد این پرندگان در ۲ دهه گذشته به تدریج کاهش یافته و در سرشماری پارسال فقط ۳۰۰ تا ۴۰۰ قطعه پرنده مهاجر شمارش شد.
اکبری، فلامینگو‌ها را از پرندگان شاخص مهاجری که به تالاب گاوخونی اصفهان می‌آمدند معرفی کرد و افزود: در دو سال گذشته حدود ۴۰۰ قطعه و پارسال فقط صد قطعه فلامینگو به گاوخونی آمدند درحالی که در سال‌های آبی معمول، شمار این پرندگان به چند هزار قطعه می‌رسید.
او ادامه داد: در پایین دست زاینده رود و بین سد رودشتین تا تالاب گاوخونی به فاصله حدود ۸۰ کیلومتر مقداری زهاب کشاورزی و پساب وجود دارد و به دلیل حداقل رطوبت موجود، تعدادی پرنده در آن محدوده به ویژه حدفاصل اژیه تا شاخه کنار دیده می‌شوند.
آبگیری یک درصد از تالاب گاوخونی در پی بارش های اخیر
دبیر انجمن دوستداران محیط زیست شهرستان ورزنه گفت: بارش‌های موسمی و تابستانه این چند روز موجب شد سیلاب‌هایی از ورزنه، نایین، کوهپایه، شهرضا و استان یزد به سمت تالاب هدایت شود و تالاب بعد از چندین سال خشکی، لب‌تر کند.
رضا خلیلی افزود: سالهاست که هیچ حق آبه‌ای به تالاب گاوخونی داده نشده و نزدیک ۲۰ سال است تالاب در بدترین شرایط قرار گرفته و به بیابان و کانون ریزگرد تبدیل شده است.
او گفت: حق آبه زیست محیطی تالاب ۱۷۶ میلیون متر مکعب است که چندین بار مصوب هیئت دولت شده است اما تاکنون هیچ حق آبه ای داده نشده است.
دبیر انجمن دوستداران محیط زیست شهرستان ورزنه با اشاره به اینکه گاوخونی در مرکز فلات ایران است، افزود: موقعیت این تالاب به گونه‌ای است که تبعات خشک شدن آن تمام ایران را درگیر می‌کند و باید مانند دریاچه ارومیه برای احیای آن برنامه ریزی ملی و کشوری صورت بگیرد.
وزارت نیرو به تعهداتش درباره تالاب گاوخونی عمل کند
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان می‌گوید: ما خواهان تلاش وزیر نیرو برای اجرای تعهداتش در زمینه احیای زاینده رود و تالاب گاوخونی و کمک به رفع بحران فرونشست زمین هستیم و در این باره طرح‌هایی نیز به وزارت نیرو ارائه کرده ایم.
شیشه فروش از نماینده وزارت نیرو خواست نگاه ویژه‌ای به اصفهان داشته باشد و برای احیای زاینده‌رود تا تالاب گاوخونی تلاش ویژه‌ای کند.
او تصریح کرد: اجرای قانون " حفاظت از تالاب‌ها و رودخانه‌های در معرض خطر" و طرح " حفاظت از اکوسیستم‌های تالابی" توسط سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت نیرو برای احیای تالاب بین‌المللی گاوخونی ضروری است.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان هم با بیان اینکه اکنون حداقلی از کارکرد‌های تالاب مانند گردشگری آن وجود دارد، گفت: نگاه ویژه‌ای در سطح ملی و استانی برای تامین حقابه تالاب گاوخونی شکل گرفته، می‌توان با هم افزایی و همکاری بین بخشی و متناسب با بارش، ذخیره منابع آبی، بخشی از حقابه تالاب را تامین کرد.
تالاب‌ها و زیست بوم‌های بکر کشور یکی پس از دیگری از دست می‌روند و مهم‌ترین اقدام مسئولان برای جلوگیری از این روند خطرناک، به تشکیل ستاد بحران و وعده و وعید‌های نمادین ختم می‌شود و چه بسا نوش دارو‌هایی که پس از مرگ سهراب دیگر هیچ فایده‌ای ندارد...
گزارش از سولماز محمدی