به گزارش خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از اهواز، کشمکشی میان طرفداران محیط زیست و شیلات بر سر ماهی تیلاپیا وجود دارد که یک طرف معتقد به زیان گسترده این آبزی روی طبیعت است و دیگری می‌گوید نه تنها ضرر ندارد، بلکه می‌تواند مفید واقع شود.
تیلاپیا در حال حاضر در ۱۳۵ کشور جهان پرورش می‌یابد و به گفته پرورش دهندگان این ماهی، رشد آن بسیار سریع و با شرایط متراکم و پر ازدحام و همچنین آب بی کیفیت سازگار بوده، علاوه بر این نیاز به مراقبت زیادی ندارد و قیمت آن نیز مقرون به صرفه است.
اما آنچه باعث شده انتقادات نسبت به تیلاپیا بالا باشد، مهاجم بودن این گونه در آبهای خوزستان است. بر اساس اطلاعات پژوهشکده آبزی پروری جنوب کشور مهاجم به گونه‌ای گفته می‌شود که پیشتر در یک منبع آبی حضور نداشته و به طریقی وارد آن شده است. هم اکنون تیلاپیا در ۵۰ کشور جهان وجود دارد که یا بومی آن مناطق است و یا از راه آبهای آزاد وارد شده است.
سازمان شیلات معتقد است این ماهی می‌تواند در آبهای با کیفیت پایین خوزستان گزینه مناسبی برای رشد باشد، زیرا تیلاپیا نسبت به آبهای آلوده و در مقابل بسیاری از بیماری‌ها مقاوم است، اما فعالان محیط زیست و برخی ماهیگیران ادعا دارند که تیلاپیا باعث از بین رفتن ماهیان بومی شده است. به گفته سیمین دهقان مدیسه، رئیس پژوهشکده آبزی پروری جنوب کشور گونه اورئوس ماهی تیلاپیا همه چیز خوار است و احتمال تغذیه از ذخایر جانوری منابع آبی، از جمله تخم و لارو ماهیان و موجودات بستر آب از سوی این ماهی وجود دارد.
بیشتر بخوانید
دلیل شیلات برای پرورش تیلاپیا چیست؟
سال‌های سال است که آبهای خوزستان وضعیت مناسبی ندارند و برای آن نیز دلایل مختلفی از جمله سدها و پساب‌های صنایع و کشاورزی عنوان می‌شود. همچنین انتقادات گسترده‌ای به وزارت نفت به دلیل خشک کردن تالاب شادگان و هورالعظیم وجود دارد که برای استخراج سوخت‌های فسیلی انجام می‌دهد، هر چند بیژن زنگنه وزیر نفت این اتهامات را رد کرد و خود را «تابع دستورات» مدیریت بحران دانست.
اما حالا شیلات ادعا دارد که «قوانین سختگیرانه محیط زیستی» کشور در بسیاری از مناطق حتی اروپا هم اعمال نمی‌شود و همین مسئله موجب شده تا در زمینه اشتغالزایی نیز با مشکلاتی مواجه شویم، زیرا با پرورش تیلاپیا در آبهای آلوده خوزستان می‌توان از صیادی غیر مجاز با شوکر جلوگیری کرد و جوانان را هم مشغول به کار کرد.
وضعیت تیلاپیا در آبهای خوزستان
فتح الله ابوعلی مدیر کل شیلات خوزستان در گفتگو با خبرنگار ما با بیان اینکه ماهی تیلاپیا از نزدیک به یک دهه پیش وارد آبهای خوزستان شده، گفت: هنوز مشخص نیست که این ماهی دقیقا به چه شکل وارد آبهای خوزستان شده است. ولی چیزی که واضح است حضور گونه های مختلف این ماهی در آبهای خوزستان است البته اداره کل محیط زیست و پژوهشکده آبزی پروری جنوب کشور هرکدام جداگانه در رابطه با تنوع گونه ای و پراکنش این ماهیان در آبهای خوزستان پژوهش هایی انجام داده اند .
او با بیان اینکه در تالاب‌ها و زیر دست سدها تاکنون گونه‌های مختلف تیلاپیا دیده شده، افزود: این آبزی توانسته در طبیعت جای خود را باز کند و در همه آبهای استان به غیر از دریاچه سدها زیست میکند که دلیل آن نیز فقیر بودن آب این دریاچه‌ها به لحاظ مواد غذایی و همینطور وجود ماهی های بومی همچون شیربت و عنزه است که با داشتن جثه بزرگ اقدام به کنترل تیلاپیا از طریق شکار بچه ماهی و جلوگیری از لانه گزینی در آن محیط ها میکند .
ابوعلی بیان کرد: ماهی تیلاپیا می‌تواند دربیشتر آبهای استان تکثیر و رشد کند و به یک تعادل برسد، اما این مسئله به این معنا نیست که گونه‌های بومی را از محیط حذف کند، بلکه به یک تعادل با محیط و گونه های بومی رسیده است و خود را با محیط جدید سازگار کرده و آبزیان دیگر نیز در همان مناطق وجود دارند و صید می‌شوند.
گونه «زیلی» برای طبیعت مضر است
مدیر کل شیلات خوزستان اظهار داشت: «زیلی» یکی از گونه های تیلاپیا برای محیط زیست زیان دارد به دلیل اینکه رشد زیادی ندارد و مهاجم به شمار می‌رود، قابل دفاع نیست. زیرا با ورود به استخر‌های پرورش ماهی و خوردن بخش زیادی از غذای دیگر ماهیان موجب ایجاد مشکل برای پرورش دهندگان ماهی می‌شود، ضمن آنکه قیمت فروش آن خوب نیست و در بازار خریداری ندارد.
این مقام مسئول ادامه داد: اما گونه‌های تجاری دیگر تیلاپیا از جمله گونه اورئوس و نیل که رشد اقتصادی خوبی داشته و حتی در سطح جهانی جز رتبه های اول ماهیان پرورشی هستند به دلیل عدم موافقت سازمان های متولی اجازه پرورش در استان را ندارند این در حالی است که یکی از موالفه های اصلی توسعه صنعت شیلات تنوع گونه ای است.
این مقام مسئول تصریح کرد: تیلاپیا ماهی بسیار مقاومی بوده و نسبت به بیماری ها، شوری و آلودگی آب توان مقابله دارد، تنها سرمای شدید آن را از پای در می‌آورد، هم اکنون هم در سرتاسر آبهای خوزستان وجود دارد و اعمال استاندارد‌های سختگیرانه تنها ضربه زدن به اشتغال است اما در صورت توسعه پرورش این ماهی فراهم نمودن پروتئین مورد نیاز کشور تضمین می شود.
ابوعلی کیفیت گوشت ماهی تیلاپیا و استقبال مردم را «عالی» خواند سپس گفت: انتقاداتی نیز نسبت به این ماهی وارد است و ازجمله به متعادل نبودن میزان اسیدهای جرب غیر اشباع امگا ۳ نسبت به امگا ۶ اشاره کرد این در حالی است که چنین موردی در همه ماهی‌های پرورشی وجود دارد و دلیل آنهم تغذیه نشدن با مواد طبیعی بوده که این حالت در تمام آبزیان پرورشی صدق میکند، هر چند این مشکل خطرناک هم نیست و فقط مصرف بی رویه آن می‌تواند مضر باشد.
تاثیر کیفیت آبهای خوزستان در رشد تیلاپیا چقدر است؟
او با اشاره به کیفیت آب‌ها در خوزستان اظهار کرد: وضعیت رودخانه‌ها و تالاب‌های خوزستان با توجه به تامین نشدن کامل حقابه، خشکسالی های پی در پی و ورود آلودگی صنایع و کشاورزی مناسب نیست و همین مسئله باعث شده تا ماهی سرسخت تیلاپیا در این آب‌ها دوام بیاورد در حالی که دیگر آبزیان نمی‌توانند و همین مسئله باعث شده تکثیر آن‌ها در آبهای آلوده کاهش یابد و تیلاپیا دست برتر را داشته باشد.
فتح الله ابوعلی با تاکید بر اینکه اگر آب کیفیت فیزیکوشیمیایی مناسب باشد، همه گونه‌ها می‌توانند در آن رشد یابند، بیان داشت: در این شرایط پرورش ماهی تیلاپیا کمترین دغدغه را می‌تواند برای محیط زیست داشته باشد و سازمان شیلات نیز هم این تضمین را می‌دهد، زیرا در این اوضاع بی آبی و وضعیت نامناسب تالاب‌ها و رودخانه ها، باید به بهترین شکل ممکن تولید و اشتغال را حفظ نمود.
این مقام مسئول افزود: به عنوان مثال هم اکنون در مخزن‌های ۱ و ۲ تالاب هورالعظیم که نسبت به دیگر مخازن آب باکیفیت تری دارد ،انواع ماهی‌ها بومی وجود دارد و صید می‌شوند، حال آنکه مخزن شماره ۳ که آلودگی زیادی دارد، تیلاپیا یکه تاز است و به دلیل شوری آب گونه غالب را تشکیل می‌دهد.
پرورش تیلاپیا فرصتی برای اشتغالزایی
مدیر کل شیلات خوزستان اذعان داشت: هم اکنون سرمایه گذاری ما بیشتر روی کپورماهیان است که به لحاظ اقتصادی و بازار پسندی وضعیت نسبتا خوبی دارند اما ماهی تیلاپیا با فیله آماده طبخ در جهان شناخته می‌شود و پتانسیل و قابلیت خوبی برای رشد آبزی پروری بخصوص در آبزی پروری متراکم و فوق متراکم دارد. همچنین می‌تواند با توسعه پرورش این ماهی کمک شایانی به اشتغال زایی جوانان بومی کند که راه حل بسیار بهتری نسبت به صید غیر مجاز با ادوات غیر استاندارد همچون شوکر برقی می باشد و اخیرا بسیاری از صیادان را گله‌مند کرده است.
برخی از ماهیگیران در اقدامی غیر مجاز از شوکر‌های برقی به منظور صیادی استفاده می‌کنند که دلیل آن نیز نبود ماهی و به گفته این صیادان غیر قانونی وجود ماهی تیلاپیا است که این عمل تاثیر بسیار مخربی بر طبیعت داشته و موجب از بین بردن همه آبزیان موجود در آب‌ها می‌گردد.
جابجایی یک جانور از محیطی به محیط دیگر زیان دارد
علی رغم همه دلایل سازمان شیلات، اما محیط زیست معتقد است جابجایی یک جانور یا آبزی از محیطی به محیط دیگر برای اقلیم میزبان ضرر دارد.
سیدعادل مولا معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان در گفتگو با خبرنگار ما با تاکید بر اینکه تیلاپیا یک گونه مهاجم است، گفت: قطعا وقتی جانوری از یک محیط دیگر وارد یک اقلیم متفاوت شود، برای حوزه میزبان ضرر دارد.
او افزود: تیلاپیا یک گونه وارداتی است که به آبهای خوزستان وارد شد و با توجه به ماهیت این ماهی ، همه چیز خواری آن باعث آسیب رساندن به سایر ماهیان می‌گردد که از جمله آن‌ها می‌توان به خوردن لاور دیگر ماهیان و تولید مثل بسیار بالای آن اشاره کرد که می‌تواند غذای دیگر آبزیان را هم بخورد.
مولا با اشاره به اینکه تیلاپیا گونه‌های مختلفی دارد، بیان کرد: گونه زیلی که اصلا هم اقتصادی نیست در همه آبهای خوزستان منتشر شده و تنها راه حل از بین بردن آن‌ها تک جنسیتی سازی یا عقیم کردن شان است تا دیگر تولید مثل نکنند، که البته اقدامی پر هزینه و پردردسر است که ما توان انجام آن را نداریم، اما به منظور مبارزه با این ماهی به صیادان اجازه داده ایم تا بدون محدودیت به شکار این گونه بپردازند، هر چند کاری جزئی و موقت به منظور خارج کردن تیلاپیا زیلی از طبیعت است.
سیلاب‌ها و ورود آب شیرین به تالاب، تیلاپیا را مغلوب کرد
ناصر عبیات فعال محیط زیست و ساکن یکی از تالاب‌های خوزستان نیز در گفتگو با خبرنگار ما با بیان اینکه ماهی تیلاپبا گوشتخوار است، گفت: برخی از فقها و مراجع تقلید نیز روی این ماهی یا در حال مطالعه هستند و یا خوردن آن را جایز نمی‌دانند و حتی کلیپ‌هایی نیز وجود دارد که تیلاپیا به دیگر ماهیان حمله میکند.
او با بیان اینکه این ماهی در آبهای شور زیست میکند، افزود: طی سال‌های اخیر و با ورود آب شیرین رودخانه‌ها ناشی از سیلاب به آبهای آلوده در تالاب ها، شاهد مرگ و میر زیادی از این گونه بوده ایم که برای حفاظت از خود به سمت آبهای شور یا آلوده روانه می‌شدند.
یک ماهی گیر خوزستانی ساکن تالاب هورالعظیم نیز در گفتگو با خبرنگار ما گفت: قبلا ماهیان زیادی وجود داشتند، اما از زمانی که تیلاپیا وارد آب‌ها شده، دیگر ماهیان نیز از بین رفتند، ضمن آنکه استقبال مردم از این ماهی نیز نسبت به دیگر آبزیان کمتر است.
راه حل چیست؟
بر اساس اطلاعاتی که ۲ سازمان شیلات و محیط زیست، فعالان محیط زیست و ماهیگیران محلی ارائه دادند؛ برخی از گونه‌های تیلاپیا که ماهیت همه چیز خواری دارند موجب از بین رفتن دیگر ماهیان می‌شوند و برای طبیعت مضر هستند که لازم است هر چه سریعتر اقداماتی در این زمینه صورت پذیرد، اما از سوی دیگر و بر اساس مشاهدات مردم بومی با ورود آب شیرین به بخش‌های آلوده در تالاب‌های خوزستان، تیلاپیا خود به خود از بین می‌رود و گونه‌های دیگر غالب می‌شوند که تامین حقابه آبدان‌های خوزستان و تمیز شدن آب شاید بهترین راه برای از بین بردن تیلاپیا باشد.
اما از سوی دیگر تا زمانی که وضعیت آبهای خوزستان آلوده است، شاید بهترین راه حل حمایت از پرورش ماهی تیلاپیا باشد که در شرایط سخت و آب ناپاک نیز رشد میکند.
آب پاکیزه محیط بهتری برای رشد تیلاپیا است
این در حالی است که تکاور محمدیان عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز دانشکده دامپزشکی در گفتگو با خبرنگار ما گفت: چنین موضوعی صحت ندارد و ماهی که در آبهای آلوده بتواند رشد کند می‌تواند در آبهای پاک رشد بیشتری داشته باشد، زیرا وقتی در خصوص ارزیابی یک ماهی صحبت می‌شود با نمودار چشمی متفاوت است.
او با بیان اینکه ماهی تیلاپیا در بدترین جای ممکن یعنی آبهای خوزستان وجود دارد، افزود: این ماهی قابلیت بالایی برای رشد در آبهای گرم دارد و آبهای استان نیز بهترین مکان برای تکثیر این ماهی هستند و در همین حال تالاب‌ها و رودخانه‌های شمال کشور مکان مناسبی برای تیلاپیا نیستند، زیرا این آبزی در آب با دمای زیر ۱۲ درجه می‌میرد و دمای آبهای خوزستان به ندرت به این مقدار می‌رسند.
این استاد دانشکده دامپزشکی دانشگاه شهید چمران اهواز بیان کرد: تیلاپیا هر ۳ ماه یکبار بالغ شده، تکثیر می‌یابد و جای دیگر ماهیان را می‌گیرد که حالا دغدغه‌ها از مرحله نگرانی به تهدید رسیده و احتمالا تا ۱۰ سال آینده در زمینه ماهی‌های بومی فاجعه به بار می‌آید و دیگر ماهیان از بین می‌روند.
آیا گوشت ماهی تیلاپیا مضر است؟
تکاور محمدیان با اشاره به ارزش غذایی تیلاپیا اظهار داشت: مهم‌ترین موضوع در زمینه گوشت این آبزی نسبت امگا ۳ به امگا ۶ آن است و اگرچه ما قبول داریم که در بین آبزیان کمترین ارزش غذایی را تیلاپیا دارد، اما این نسبت در ماهی کپور، قزل آلا سردابی، میگو، تخم ماهیان خاویاری و گوشت خاویار با تیلاپیا تفاوت زیادی ندارد و حتی این نسبت در گوشت مرغ، گوسفند و گاو از این هم کمتر است.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز ادامه داد: تغذیه فیتوفاگ (کپور نقراه ای) به این شکل است انواع کود‌های آلی و معدنی موجب ارتقای سطح مواد بیوژن در آب شده و تولید پلانگتون‌ها را سبب گردیده و ماهی فیتوفاگ از پلانگتون‌های گیاهی و «بیگ هد» از پلانگتون‌های جانوری تغذیه می‌نمایند و حتی ماهی کپور نیز از کود دیگر حیوانات مصرف میکند و وقتی به صورت تخصصی این مسئله بررسی شود متوجه می‌شویم که موضوعی عادی میان حیوانات است.
گزارش از ساسان ناصری زاده
انتهای پیام/ن