به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شهرکرد، مسأله بی آبی در ایران به مرور تبدیل به چالشی همه جانبه می‌شود، مسأله‌ای که شاید تا چند دهه گذشته در حد هشدار‌های رسمی و نیمه رسمی مسئولان وزارت نیرو به شهروندان برای مصرف کمتر آب به ویژه در فصل تابستان بود، اکنون به چالشی مبدل شده که نه تنها مدیران حوزه آب و کنشگران محیط زیستی بلکه عامه مردم را نگران و به خود مشغول ساخته و در حال تبدیل شدن به یک ابرچالش در آینده نزدیک است.
تداوم روند کم بارشی از یک‌سو و مصرف بالای آب از سوی دیگر به خوبی نشان می‌دهد که این ابرچالش چندان دور از وقوع نیست.
بیشتربخوانید
ابرچالشی که تمامی جنبه‌های طبیعی و انسانی زیست کشور را درگیر خود خواهد ساخت و شرایط زندگی را به بحرانی‌ترین نقطه خود خواهد رساند.
در واقع به‌رغم وقوع شدید تغییر اقلیم و دوره‌های خشکسالی در کشور، مصرف آب و استحصال آب‌های زیرزمینی از عمیق‌ترین چاه‌ها همچنان به شدت خود باقی است.
وضعیت بحرانی دشت خانمیرزا ناشی از بهره برداری غیر اصولی
دشت خانمیرزا در دهه ۶۰ به صورت تالاب بود و طبق عکس‌های هوایی سال ۱۳۴۰ مساحت آن به دوهزار هکتار می‌رسید، اما طبق عکس‌های سال ۱۳۸۰ این مساحت به کمتر از ۸۰۰ هکتار، آن هم نه محیط تالابی، بلکه مرغزار‌های خشک رسید و هم اکنون به یکی از دشت‌های بحرانی استان تبدیل شده است.
این دشت در مجاورت روستای «سرتنگ دینار عالی» به فاصله‌ی ۲۳ کیلومتری مرکز شهرستان لردگان قرار دارد که در طی سال‌های گذشته با داشتن ۱۵ چشمه به وفور آب در سطح آن مشاهده می‌شد.
هومان خاکپور فعال زیست محیطی چهارمحال و بختیاری در گفتگو با خبرنگار ما گفت: این منطقه تا دو دهه قبل، یک تالاب بسیار زیبا و مأمنی برای پرندگان مهاجر بود که برخی نقاط آن به دلیل عمق زیاد به باتلاق شهرت داشت، اما در سال‌های گذشته به دشت بحرانی ممنوعه تبدیل شده است.
کارشناسان حوزه منابع طبیعی و محیط زیست استان چهارمحال وبختیاری معتقدند؛ خشکسالی‌های اخیر، برداشت و بهره برداری بی‌روبه از آب تالاب و بهره برداری غیراصولی و غیرکارشناسی از آب‌های زیر زمینی باعث خشک شدن تالاب و نابودی دشت خانمیرزا شده است.
آنان می‌گویند: وضعیت دشت و محیط تالابی خانمیرزا به گونه‌ای است که این دشت را به منبع تولید گرد و خاک استان تبدیل کرده است.
علی محمدی مقدم با بیان اینکه این منطقه تالابی از اوایل دهه ۱۳۶۰ به علت آشنا نبودن اهالی با اهمیت تالاب، زهکشی و به شکل قابل ملاحظهای خشکانده شد و آب آن برای کشاورزی مورد استفاده قرار گرفت افزود: این تالاب هم اکنون در پی خشکسالی، بهره برداری بی رویه از آب‌های زیرزمینی با حفر حدود یک هزار حلقه چاه مجاز و غیر مجاز، و نهایتاً کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و فرونشست قابل توجه زمین، به طور کامل نابود شده است و هیچ گونه اثری از آن محیط وجود ندارد.
او اضافه کرد: این تعداد چاه کشاورزی، سالانه حدود ۱۳۷ میلیون متر مکعب از حجم آب‌های زیرزمینی منطقه خانمیرزا را برای آبیاری اراضی کشاورزی تخلیه می‌کند.
دشت خانمیرزا با مساحتی معادل ۲۳ هزار و ۵۰۰ هکتار، بیش از ۳۵ هزار نفر جمعیت را در این منطقه جای داده که شغل بیش از ۸۰ درصد روستاییان آن نیز کشاورزی است.
بیشتر محصولات کشاورزی از جمله علوفه، حبوبات، گندم و برنج تولیدی این منطقه در دهه ۸۰ رتبه نخست کشاورزی استان را داشت.
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری گفت: دشت خانمیرزا از بزرگترین پهنه‌های وسیع و یکی از دشت‌های بحرانی این استان است که در سال‌های اخیر تغییرات بسیار گسترد‌های در بخش‌های کاربری اراضی، کیفیت و کمیت آب‌های زیرزمینی داشته و هم اکنون غلظت املاح و آلودگی آب آن، به شدت بالا رفته است.
اعتراض دشت خانمیرزا به نحوه برخورد با آن
دشت و محیط تالابی خانمیرزا در شهرستان لردگان چهارمحال و بختیاری، سال ۱۳۹۱ و همچنین در سال ۱۳۹۶ دچار پدیده خود سوزی شد.
این پدیده که شب‌ها سبب گداخته شدن و قرمز رنگی خاک منطقه در نزدیکی روستای سرتنگ دینار عالی می‌شود، باعث نگرانی و ترس شدید اهالی شد.
به گفته یکی از شهروندان خانمیرزا، حرارت بخار و دود خروجی از دهانه چند حفره در اطراف روستا، به حدی بود در چند سانتیمتری عمق خاک، باعث سوختن و آتش گرفتن علوفه‌های خشک می‌شد.
علی محمدی مقدم مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری گفت: پدیده خودسوزی دشت خانمیرزا یک پدیده نادر و طبیعی است که در واقع نوعی اعتراض دشت به نحوه برخورد با آن محسوب می‌شود.
او با اشاره به اینکه پس از تجربه خودسوری و آتش سوزی زیرزمینی تالاب پریشان در استان فارس در چند سال گذشته، دشت خانمیرزا هم با این پدیده مواجه شد افزود: این آتش سوزی بر اثر تداوم خشکسالی و کم بارشی در اراضی این تالاب که دو دهه است به دشت تبدیل شده، اتفاق افتاده است.
خاکپور کارشناس منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری گفت: این دود و بخار ناشی از آتش سوزی گاز‌های تالابی متان در لایه‌ها و حفره‌های زیرین زمین در دشت خانمیرزا است که هم اکنون به دلیل خشکسالی‌های پیایی، بهره برداری‌های غیر کارشناسی و بی رویه و فرونشست زمین، این پدیده را تجربه می‌کند.
علی خسروی بخشدار خانمیرزا، از فرونشست زمین در این منطقه بدنبال پدیده آتش سوزی دشت خانمیرزا خبر می‌دهد و می‌افزاید: این دشت هم اکنون در پی خشکسالی، بهره برداری بی رویه از آب‌های زیرزمینی با حفر حدود ۷۵۰ حلقه چاه مجاز و غیر مجاز، و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و فرونشست قابل توجه زمین، به طور کامل نابود شده است و هیچ گونه اثری از آن محیط وجود ندارد.
"خودسوزی" دشت‌ها پیامد خشکسالی‌های اخیر
خشکسالی یک دهه است در چهارمحال و بختیاری خودنمایی کرده است و این خشکسالی اقلیمی، برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و بی‌آبی دشت‌ها را به دنبال داشته است.
نمونه فاجعه زیست محیطی خودسوزی در تالاب‌های بین المللی چغاخور، گندمان و دهنو هم به وقوع پیوست و حیات دشت‌های چهارمحال و بختیاری را به کُما فرو برد و حالا دشت شهرکرد هم در آستانه خودسوزی قرار گرفته است.
اما به گفته کارشناسان، تکرار این وضعیت می‌تواند حیات منطقه را به خطر جدی مواجه کند؛ وقوع این فاجعه زیست محیطی دلایل متعددی دارد که به گفته کارشناسان خشکسالی و عدم صحیح مدیریت منابع از مهمترین این دلایل به شمار می‌رود.
مهرداد قطره سامانی، یک کارشناس مسائل اقلیم شناسی چهارمحال و بختیاری بر ضرورت توجه به مدیریت صحیح منابع آب تأکید کرد و گفت: برای خروج از بحران هیچ راهی جز مدیریت صحیح منابع آب وجود ندارد.
شهرام احمدی مدیر کل محیط زیست چهارمحال و بختیاری در گفتگو با خبرنگار ما گفت: با توجه به وقوع پدیده خودسوزی در دشت ها، برای جلوگیری از خشکی بیش از حد دشت‌ها و تالاب ها، تأمین حقابه تالاب‌ها از حقابه زیست محیطی ضروری است، زیرا حقابه زیست محیطی باید برای تالاب‌ها بماند.
به عبارتی اگر حقابه تالابی ۱۰ میلیون مترمکعب است و به اندازه ۱۵ میلیون مترمکعب آب برای کشاورزی برداشت شود (پنج میلیون مترمکعب برداشت مازاد) موجب خشکسالی تالاب و تبدیل آن به دشت و به دنبال آن وقوع خودسوزی می‌شود.
به هرحال برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی موجب شده منافذ موجود در بین لایه‌های خاک از بین برود که با خشک شدن و چسبندگی این لایه‌ها شاهد فرونشست زمین و شکل گیری فروچاله‌ها و گاهاً خودسوزی دشت‌ها خواهیم بود که برای کاهش این وقایع باید برداشت از منابع آبی زیرزمینی را کاهش دهیم.
زنگ خطر فرونشست دشت‌های چهارمحال و بختیاری
برداشت‌های بی رویه آب‌های زیرزمینی چهارمحال و بختیاری سبب فرونشست‌های عمیق در دشت‌های این استان شده که تداوم این روند مخاطرات زیست محیطی را در پی خواهد داشت.
سیدهاشم فاطمی کارشناس حوزه آب استان چهارمحال و بختیاری در گفتگو با خبرنگار ما گفت: دشت‌های این استان به سبب تغییر اقلیم و تبدیل بارش‌ها از برف به باران طی ۱۰ سال متوالی، نه تنها تغذیه نشده، بلکه با برداشت‌های بی رویه آب از دشت‌ها روز به روز سطح ایستابی آن‌ها کاهش داشته است.
او، تعداد دشت‌های استان را ۱۰ دشت اعلام و اضافه کرد: از این تعداد، شش دشت ممنوعه و چهار دشت شامل دشت‌های شهرکرد، سفید دشت، جوانمردی و بروجن- فرادنبه به ممنوعه بحرانی تبدیل شده که به طور مستمر درگیر فرونشست زمین و افت سطح ایستایی شده است.
فاطمی ادامه داد: رخداد پدیده فرونشست، کاهش حجم مخزن، روند مستمر افت سطح ایستابی و کیفیت نامطلوب آب از مهمترین عوامل بحرانی شدن وضعیت این چهار دشت است.
او بیشترین فرونشست دشت‌های استان را مربوط به دشت خانمیرزا دانست و افزود: این دشت هم اکنون با ۷۰ سانتیمتر فرونشست، حاصل برداشت بی رویه آب با ۷۵ میلیون مترمکعب کسری مخزن آب است.
کارشناس حفاظت و بهره برداری از امور آب شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: ضخامت آبرفتی استان کم است، بنابراین اگر چاره‌ای اندیشیده نشود تا چندین سال آینده ذخایر آب زیرزمینی به پایان می‌رسد و با مشکلات شدید آبی مواجه خواهیم شد.
فاطمی بیان کرد: متأسفانه ذخایر آب زیرزمینی روند کاهشی را طی می‌کند، به طوری که کسری مخازن آب زیرزمینی استان بیش از ۷۰۰ میلیون مترمکعب است و باید به منظور کنترل و جلوگیری از فرونشست زمین مخصوصا در اطراف دشت‌ها، سطح ایستابی آن‌ها افزایش یابد.
او فرونشست زمین در دشت شهرکرد را ۵۶ سامتیمتر اعلام کرد و گفت: این فرونشست که از سال ۱۳۶۵ شکل گرفته، دشت شهرکرد را با ۱۷۰ میلیون مترمکعب کسری مخزن و کاهش ۱۶ متری سطح ایستابی آب مواجه کرده است.
فاطمی اضافه کرد: دشت سفیددشت نیز با کاهش ۲۳ متری آب و سایر دشت‌ها از جمله کیار، گندمان- بلداجی، لردگان و مالخلیفه با کسری چند متری مخزن آب روبروست و فرونشست در این دشت‌ها نیز آغاز شده و درحال پیشروی است.
تلاش برای احیای آبخوان‌ها
البته در سال‌های گذشته برخی طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در قالب احداث بند‌ها و سد‌های خاکی در بالادست دشت‌های چهارمحال و بختیاری از جمله دشت شهرکرد اجرا و احداث شده است. اما این دشت‌ها همچنان نفس‌های آخر خود را می‌کشند.
به هرحال برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی موجب شده منافذ موجود در بین لایه‌های خاک از بین برود که با خشک شدن و چسبندگی این لایه‌ها شاهد فرونشست زمین و شکل‌گیری فروچاله‌ها و گاهاً خودسوزی دشت‌ها خواهیم بود که برای کاهش این وقایع باید برداشت از منابع آبی زیرزمینی را کاهش دهیم.
علی محمدی‌مقدم مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه افت آب‌های زیرزمینی، فرونشست و خودسوزی (آتش‌سوزی درونی) سه پدیده‌ای هستند که در استان رخ داده است اظهار داشت: مهار موقت و کوتاه مدت این بحران‌های زیست محیطی، نیازمند آبیاری، نفوذ آب در عمق زمین برای خنک و مرطوب کردن لایه‌های زیرین دشت با آبرسانی سیار و آب چشمه بالادست است.
او افزود: برای مقابله و مهار بلند مدت آن، نیازمند انجام مطالعات جامع بوم شناختی و اکولوژیکی منطقه، اعمال راهکار‌های کارشناسی برای کاهش بهره برداری و صرفه جویی در مصرف منابع آبی و هدایت روان آب‌های سطحی در فصل بارش است.
شهرام احمدی مدیرکل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری نیز در این خصوص گفت: برای جلوگیری از خشکی بیش از حد دشت‌ها و تالاب‌ها، تأمین حقابه تالاب‌ها از حقابه زیست محیطی ضروری است، زیرا حقابه زیست محیطی باید برای تالاب‌ها بماند.
به عبارتی اگر حقابه تالابی ۱۰ میلیون مترمکعب است و به اندازه ۱۵ میلیون مترمکعب آب برای کشاورزی برداشت شود (۵ میلیون مترمکعب برداشت مازاد) موجب خشکسالی تالاب و تبدیل آن به دشت و به‌دنبال آن وقوع خودسوزی می‌شود.
امروز دشت‌هایی که شکاف برداشته یا در آن فروچاله اتفاق افتاده، ثمره برداشت بی حاصلی است که در ۱۰ تا ۲۰ سال گذشته به دشت‌ها تحمیل کردیم و هیچ نتیجه اقتصادی جدی نیز در کشور شکل نداده است.
به عنوان راهکار دراز مدت بر مبنای تجربه سایر کشور‌ها چاره‌ای جز اصلاح روش‌های مدیریت منابع آب وجود ندارد و تا زمان باقی است باید به سوی آن حرکت کرد.
انتهای پیام/ز