بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ خَازِنِ الْعِلْمِ الدَّاعِی إِلَیْکَ بِالْحَقِّ النُّورِ الْمُبِینِ
اللَّهُمَّ وَ کَمَا جَعَلْتَهُ مَعْدِنَ کَلامِکَ وَ وَحْیِکَ وَ خَازِنَ عِلْمِکَ وَ لِسَانَ تَوْحِیدِکَ وَ وَلِیَّ أَمْرِکَ وَ مُسْتَحْفِظَ دِینِکَ
فَصَلِّ عَلَیْهِ أَفْضَلَ مَا صَلَّیْتَ عَلَی أَحَدٍ مِنْ أَصْفِیَائِکَ وَ حُجَجِکَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ.
السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الإِمَامُ الصَّادِقُ، السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الوَصِیُّ النَّاطِقُ، السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الفَاتِقُ الرَّاتِقُ،
السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا السَّنَامُ الأَعْظَمُ، السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الصِّرَاطُ الأَقْوَمُ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا مِفْتَاحَ الخَیْرَاتِ،
السَّلامُ عَلَیْکَ یَا مَعْدِنَ البَرَکَاتِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا صَاحِبَ الحُجَجِ وَ الدَّلالاتِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا صَاحِبَ البَرَاهِینِ الوَاضِحَاتِ،
السَّلامُ عَلَیْکَ یَا نَاصِرَ دِینِ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا نَاشِرَ حُکْمِ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا فَاصِلَ الخِطَابَاتِ،
السَّلامُ عَلَیْکَ یَا کَاشِفَ الکُرُبَاتِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا عَمِیدَ الصَّادِقِینَ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا لِسَانَ النَّاطِقِینَ،
السَّلامُ عَلَیْکَ یَا خَلَفَ الخَائِفِینَ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا زَعِیمَ الصَّالِحِینَ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا سَیِّدَ المُسْلِمِینَ،
السَّلامُ عَلَیْکَ یَا کَهْفَ المُؤْمِنِینَ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا هَادِیَ المُضِلِّینَ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا سَکَنَ الطَّائِعِینَ ...
یا أَباعَبْدِاللّهِ یا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ أَیُّهَا الصّادِقُ یَا بْنَ رَسُولِ اللّهِ یا حُجَّةَ اللّهِ عَلی خَلقِهِ یا سَیِدَنا وَ مَولانا
اِنا تَوَجَّهنا وَ استَشفَعنا وَ تَوَسَّلنا بِکَ اِلیَ اللّهِ وَ قَدَّمناکَ بَینَ یَدَی حاجاتِنا یا وَجیهاً عِندَاللّهِ اِشفَع لَنا عِندَاللّه
*****
به گزارش گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از شهرکرد؛
ششمین پیشوای شیعیان، بنیانگذار فقه جعفری و رئیس مذهب شیعه حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در روز جمعه یا دوشنبه هفدهم ربیع الأول سال ۸۰ هجرى قمری (و به روایتی سال ۸۳ هجری قمری) و همزمان با سالروز ولادت سراسر خیر و برکت حـضرت رسـول اکرم محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم) در مدینه منوره دیده به جهان گشود.
روزى شریف و با برکت که از قدیم الأیام بزرگ شمرده و حرمت آن مراعات می‌شد و روزه و صدقه و به جا آوردن خیرات و مسرور نمودن اهل ایمان و زیارت مشاهد مشرفه در آن روز، مستحب و دارای فضل و ثواب بسیار است.
پدر گرامی آن حضرت، امام محمد باقر (علیه السلام) و مادر ارجمندش ام فروه دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر می باشد.
نام شریف ششمین امام شیعیان، «جعفر» (به معنى نهر جارى پرفایده) و لقب معروفشان «صادق» و کنیه شان «ابوعبدالله» است.
صابر، فاضل، طاهر، قائم، کامل، منجی، باقی، فاطر و قاهر از دیگر القاب آن حضرت (ع) می باشد.
ایشان در زمان عبدالملک بن مروان پنجمین خلیفه اموی متولد شدند. روزگارى كه امت اسلامى طعم تلخ حكومت فرمانروايان ستمگرانه را مى‌چشيد و مبلغان فاسد، انديشه‌‌هاى فاسد مى‌‌پراكندند.
امام صادق (ع) تا سن ۱۲ سالگی از نعمت وجود پدربزرگ گرامیش امام سجاد (ع) بهره مند بود و پس از شهادت ایشان، ۱۹ سال هم زیر سایه پدر بزرگوارش امام محمد باقر (ع) زندگی کرد و با این ترتیب ۳۱ سال از دوران عمر خود را در خدمت جد و پدر ارجمند خود که هر یک از آنان در زمان خویش حجت خدا بودند و از مبدأ نور كسب فیض مى‌نمودند، گذرانید و از خرمن دانش و ایمان و کمالاتشان خوشه‌چينى كرد.
بهره‌مندى از محضر پدر و جد بزرگوارش با صرف نظر از جنبه الهى و افاضات رحمانى هر یک از ائمه اطهار و اولیای الهی (ع)، موجب شد كه آن حضرت با استعداد ذاتى و شم علمى و ذكاوت بسيار، به حد كمال علم و ادب برسد و در عصر خود بزرگترين قهرمان علم و دانش شود.
دوران امامت
امام جعفر صادق (ع) در سال 114 هجری قمری در سن 31 (یا 34) سالگی و پس از شهادت پدر ارجمندش به امامت رسید. دوران امامت ایشان با اواخر حکومت امویان و اوایل حکومت عباسیان مصادف بود.
خلفای معاصر امام صادق (ع)
دوران حیات مبارک و امامت امام صادق (ع) بین دو دوره عباسی و اموی و دوران گذار از امویان به عباسیان بود.
خلفای اموی معاصر با دوران امامت ایشان، هشام بن عبدالملک (105- 125)، ولید بن یزید بن عبدالملک (125-126)، یزید بن ولید بن عبدالملک (126)، ابراهیم بن ولید بن عبدالملک (70 روز از سال 126) و مروان بن محمد (126-132) بودند كه هر يك به نحوى موجب تألم و تأثر و كدورت روح بلند امام معصوم (ع) مى شدند.
خلفای عباسی معاصر ایشان هم عبدالله بن محمد مشهور به سفاح (132-137) و ابوجعفر مشهور به منصور دوانیقی (137-158) بودند که مسند خلافت مسلمین را تصاحب كردند و در بيداد و ستم بر امويان پيشى گرفتند.
پس از به قدرت رسیدن عباسیان، فشار بر شیعیان افزایش یافت و با روی کار آمدن منصور دوانیقی، این فشار به اوج خود رسید. امام صادق (ع) نیز از این فشارها مستثنی نبود. این دوران بویژه 10 سال آخر عمر آن حضرت (ع) بر خلاف دوران اولیه امامتشان، دوره سختی ها، انزوا، ناامنى و ناراحتى بيشتر ایشان و تشیع بود. منصور خلیفه جنایتکار عباسی، شیعیان را به شدت تحت کنترل قرار داده بود.
سرانجام کار به جایی رسید که منصور با وجود تمام فشارها و آزار و اذیت ها در پی از میان برداشتن وجود مبارک امام صادق (ع) به عنوان رهبر و پیشوای شیعیان برآمد و توسط عوامل خود، آن حضرت (ع) را مسموم کرد و به شهادت رساند.
آن حضرت در روز یكشنبه 25 شوال المکرم (و به روایتى نیمه ماه رجب) سال 148 هجرى قمری و در سن 65 یا 68 سالگی در مدینه منوره به شهادت رسید و پیکر پاکش در قبرستان معروف بقیع در کنار مرقد امام حسن مجتبی (علیه السلام) و جدّ و پدر بزرگوار خود (امام سجاد و امام محمدباقر علیهما السلام) مدفون گردید.
امام صادق (ع) از جهت اينكه دارای عمر بيشترى نسبت به سایر ائمه معصومین (ع) می باشد، به «شيخ الائمه» مشهور است.
پس از شهادت حضرت امام جعفر صادق (ع) و بنا به امر الهی، مقام امامت به فرزند عزیزش امام موسى كاظ‌م (ع) منتقل شد .
فعالیت‌ها و مناظرات علمی:
دوران امامت امام جعفر صادق (ع) در میان دوران امامت دیگر ائمه اطهار (ع)، به دلیل ضعف حکومت بنی امیه و قدرت گرفتن بنی عباس، دورانی منحصر به فرد بود و شرایط اجتماعی و فرهنگی عصر آن حضرت (ع) در زمان هیچ یک از ائمه هدی (ع) وجود نداشت.
در این زمان آزادی بیشتری برای ابراز عقیده به وجود آمد و بحث‌های علمی بسیاری در موضوعات مختلف صورت گرفت. این آزادی علمی و دینی سبب شد تا شاگردان امام (ع) آزادانه در مباحث علمی شرکت کنند.
امام صادق(ع) هم با استفاده از این فرصت، روایات فراوانی در زمینه‌های گوناگونِ مانند فقه و کلام بیان کرد. به طوری که به گفته ابو بحر جاحظ؛ دانش و فقه او دنیا را پر کرده بود.
بیشترین حجم روایات اسلامی و شیعه، احادیثی است كه از امام صادق (ع) نقل شده است و به حدود چهار هزار مورد می رسد.
دلیل كثرت روایات منقول از امام صادق (ع) دو چیز است: اول اینكه با 65 یا 68 سال سن، طول عمر بیشتری از دیگر ائمه هدی (ع) داشتند و به شیخ الائمه مشهور شدند و دوم؛ شرایط زمانی خاص و تقارن دوران امامت پیشوای ششم شیعیان (ع) با دوران ضعف مفرط امویان، انتقال قدرت و آغاز خلافت عباسیان می باشد.
آن حضرت (ع) با حسن استفاده از این فترت و ضعف قدرت سیاسی، به بسط و اشاعه معارف دینی همت گماشت.
امام صادق (ع) و شاگردان ایشان همچنین مناظرات و گفتگوهایی با متکلمان مذاهب دیگر و برخی از منکران وجود خدا داشتند. در برخی از مناظرات، شاگردان آن حضرت (ع) در حضور ایشان در زمینه‌ای که تخصص داشتند، با دیگران مناظره می کردند و امام (ع) بر مناظره نظارت می کردند و گاهی خود نیز وارد بحث می شدند.
به هر حال، عصر امام صادق (ع) يكى از طوفانى‌ترين ادوار تاريخ اسلام است كه از يك سو اغتشاشات و انقلاب هاى پياپى گروه هاى مختلف، بويژه از طرف خونخواهان امام حسين (ع) رخ مى‌داد كه قیام ابوسلمه در كوفه و ابومسلم در خراسان و ايران از مهم ترين آنها بود و سرانجام حكومت شوم بنى اميه را برانداخت و مردم را از يوغ ستم و بيدادشان رها ساخت.
اما بنى عباس با تردستى و توطئه و به ناحق، از این انقلاب بهره گرفته و حكومت و خلافت را تصاحب كردند.
دوره انتقال حكومت هزار ماهه بنى اميه به بنى عباس، مهم ترین دوران زندگى شریف امام صادق (ع) بود.
عصر امام جعفر صادق (ع) همچنین عصر برخورد مكتب ها و ايد‌ئولوژي ها و عصر تضاد افكار فلسفى و كلامى مختلف بود كه از برخورد مسلمانان با مردم كشورهاى فتح شده و نيز روابط مراكز اسلامى با دنياى خارج به وجود آمده و در مسلمانان نيز شور و هيجانى براى فهميدن و پژوهش پديد آورده بود.
در این زمان، رسالت و مسئوليت پاسدار راستين اسلام يعنى امام جعفر صادق (ع) بسیار خطیر و حساس بود چرا که كوچكترين كم كارى، کم تحرکی و غفلت موجب نابودى دين و تعليمات حيات‌بخش اسلام، از درون و بيرون مى‌شد.
پيشواى ششم شیعیان (ع) در چنين شرایط بحرانى، راهی با دشوارى فراوان در پيش و وظیفه ای سنگین و عظیم بر دوش داشت.
از يك سو مى‌بايست به فكر نجات افكار جامعه و بویژه مسلمانان از الحاد، بى‌دينى، شبهه های گمراه کننده و خرافات، ممانعت از انحراف اصول و معارف اسلامى از مسير راستين، و جلوگيرى از توجيهات غلط و جعل دستورات دين به وسيله حکومت و خلفای وقت باشد و از همه مهم تر؛ شيعه را از اضمحلال و انحراف برهاند.
شيعه‌اى كه بر اثر فضای خفقان و خطرناك حكومت ستمگر و جنایتکار امویان، آخرين رمق ها را مى‌گذراند و مردان با ارزشش یعنی ياران امام (ع) يا مخفى بودند یا در معرض خطر مرگ قرار داشتند.
امام جعفر صادق (ع) در چنين شرايط حساس و دشوارى، به احيا و بازسازى معارف اسلامى پرداخت، مسائل فقهى و علمى و كلامى پراكنده را به صورت منظم درآورد و مكتب علمى عظيمى را ایجاد کرد كه ثمره آن، تربیت چهار هزار شاگرد متخصص و دانشمند بزرگ مانند زرارة بن اعين شيبانى، حمران بن اعين شيبانى، بكر بن اعين شيبانى، جميل بن دراج، جميل بن صالح، محمد بن مسلم طائفى، هشام بن حكم، هشام بن سالم، جابر بن حیان، ليث بن البخترى، جابر بن يزيد جعفي، بريد بن معاويه، ابوبصير، مؤمن الطاق، عمران حلبى، عبدالله بن سنان و ابوالصباح كنانى در رشته‌هاى گوناگون علوم و فنون از جمله فقه، فلسفه و كلام وعلوم طبيعى بود که در سراسر سرزمین پهناور اسلامى آن روز پخش شدند.
برخی از این شاگردان، از نوابغ بزرگ جهان اسلام هستند.
هر يك از اين چهره های درخشان هم بازگوكننده منطق امام (ع) كه همان منطق اسلام است و پاسدار ميراث دينى و علمى و نگهدارنده تشيع راستين، و هم مانع نفوذ افكار ضد اسلامى و ويرانگر در ميان مسلمانان بودند و باعث گسترش دانش و معارف اسلامى در جهان شدند.
تأسيس چنين مكتب فكرى و نوسازى و احياى تعليمات اسلامى سبب شد كه امام جعفر صادق (ع) به عنوان رئيس مذهب و فقه جعفرى یا رئیس مذهب شیعه اثنی عشری مشهور گردد.
فقه جعفرى همان فقه محمدى (ص) يا توضيح و بيان دستورات دينى و همان اصول و فروعى است كه از سوى خدا و از طريق قرآن و وحى به پيامبر اسلام (ص) رسيده است.
امام ششم شیعیان به عنوان مبارزى نستوه و خستگى‌ناپذير در ميدان فكر و عمل، جهاد راستينی را كه حضرت سیدالشهداء امام حسين (ع) به صورت قيام خونين در کربلا انجام داد، در لباس تدريس، تأسيس مكتب، انسان سازى و جهاد فرهنگی انجام داد و پایه‌های علمی مکتب شیعه را محکم کرد.
حضرت امام جعفر صادق (ع) از در دست گرفتن حکومت، خودداری فرمود و این کار را به زمانی موکول کرد که نقش خود در دگرگون سازی امت را ایفا و انحرافات گوناگونی را که شرایط سیاسی و اجتماعی روز به وجود آورده بود، تصحیح و اصلاح کند، آن گاه امت آماده شوند و حکومت تشکیل دهند.
ایشان اولویت حرکت خود را فرهنگی و در راستای پرورش اصحاب و یارانى قرار داد كه از نظر فقهى و روايى احیاگر اسلام ناب محمدی (ص) و مذهب شیعه شدند. از نظر امام صادق (ع) مقابله نظامى با خلفا و حاكميت وقت، بدون فراهم آوردن مقدمات لازم، كه مهمترين آن زمینه سازی و کار فرهنگى بود، جز شكست نتيجه ای نداشت.
تلاش‌هاى سياسى امام در برابر قدرت حاكمه در آن وضعيت، در محدوده نارضايى از حكومت موجود، عدم مشروعيت آن و ادعاى امامت و رهبرى اسلام در خانواده رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بود.
اختلافات سياسى بين امويان و عباسيان و تقسيم شدن اسلام به فرقه‌هاى مختلف و ظ‌هور عقايد مادى، و نفوذ فلسفه يونان در كشورهاى اسلامى، موجب پيدايش يك نهضت علمى در محيط آشفته و تاريك آن عصر گرديد. نهضتى كه پايه‌هاى آن بر حقايق مسلم استوار بود و حقايق دينى را از ميان خرافات و موهومات و احاديث جعلى بيرون كشد و در برابر مخالفان با نيروى منطق و قدرت استدلال در قالب گفتگوهاى علمى و مناظرات مقاومت كند و آراى سست آنها را محكوم سازد.
تنها وجود گرامى حضرت صادق (ع) توان به وجود آوردن چنين نهضت علمى را در قالب یک مأموريت الهى داشت تا ضمن ارتباط با مبدأ غيب و بهره گیری از تقوا و پاكى نفس، معارف ناب اسلامی و حقايق علمى را از درياى بيكران علم الهى به دست آورد و در دسترس گوهرشناسان حقيقت قرار دهد.
به هر حال، زمان امام صادق (ع) در حقيقت عصر طلايى دانش و ترويج احكام و تربيت شاگردانى بود كه هر يك مشعل نورانى علم را به گوشه و كنار بردند و در خودشناسى و خداشناسى مانند استاد بزرگ و امام بزرگوار خود، برای هدايت مردم كوشيدند.
در همين دوران درخشان و پر بار، كلام و حكمت اسلامى در برابر فلسفه يونان رشد كرد و فلاسفه و حكماى بزرگى در اسلام پرورش يافت و مذهب تشیع تقویت و تعمیق، و صاحب هویتی مستقل شد.
حرکت علمی امام ششم شیعیان (ع) آن چنان گسترش یافت که سراسر مناطق اسلامی را در بر گرفت و شهرت آن در همه شهرها و دیارها پیچیده بود و همگان از آن سخن می گفتند.
امام صادق (ع) مسجد پیامبر (ص) در مدینه منوره را محل تدریس خویش قرار داد و مردم، دسته دسته از دور و نزدیک به آنجا می شتافتند و سؤالات و مسائل گوناگون خود را مطرح و جواب لازم را دریافت می کردند.
اما طولى نكشيد كه بنى عباس پس از تحكيم پايه‌هاى حكومت و نفوذ خود، همان شيوه ستم و فشار بنى اميه نسبت به شیعیان را در پيش گرفتند و حتى گوى سبقت را هم از آنان ربودند.
همزمان با نهضت علمى حضرت امام جعفر صادق (ع) در مدينه منوره، منصور دوانیقی خليفه ملعون عباسى هم از روی كينه و حسد، به فكر ايجاد مكتب ديگرى افتاد كه هم بتواند در برابر مكتب جعفرى استقلال علمى داشته باشد و هم مردم را سرگرم نمايد و از خوشه‌چينى از محضر امام (ع) بازدارد. لذا مدرسه‌اى در محله كرخ بغداد تأسيس و در آن، از وجود ابو حنيفه در مسائل فقهى استفاده نمود. دستور داد كتب علمى و فلسفى را از هند و يونان آوردند و ترجمه کردند و مالك - رئيس فرقه مالكى - را بر مسند فقه نشاند گر چه به تمام اهدافی که در نظر داشت نرسید.
خصوصیات ظاهری امام صادق (ع):
حضرت امام جعفر صادق (ع) مردی بود میانه بالا، افروخته روی، پیچیده موی و پیوسته صورتش چون آفتاب می‌درخشید. بیشتر شمایل آن حضرت مانند پدرش امام باقر(ع) بود. جز آن که کمی باریکتر و بلندتر بود. در جوانی موهای سرش سیاه بود. بینی‌اش کشیده و وسط آن اندکی برآمده بود و برگونه راستش خال سیاهی داشت. محاسن آن جناب نه زیاد پر پشت و نه زیاد تنک بود. دندان هایش درشت و سفید بود و میان دو دندان پیشین آن گرامی، فاصله داشت. بسیار لبخند می‌زد. در پیری، سفیدی موی سرش بر وقار و هیبتش افزوده بود.
ازدواج و فرزندان امام جعفر صادق (ع)
عکاشه بن محصن گوید: روزی خدمت امام محمد باقر (ع) عرض کردم: چرا برای اباعبداللّه همسر نمی گیرید؟ زمانش فرا رسیده است. جلوی امام (ع) کیسه ای سربسته و مهر زده قرار داشت. امام (ع) فرمود: به زودی برده فروشی از اهالی بربر به اینجا می رسد و در منزل میمون ساکن می شود. با این کیسه پول، از او کنیزی خریداری می کنیم. مدتی از این جریان گذشت. دوباره خدمت امام باقر (ع) رسیدم. امام (ع) فرمود: آیا می خواهید در مورد آن برده فروش که ماجرایش را برای شما ذکر کردم، سخن بگویم؟ او اکنون آمده است. بروید و با این کیسه پول از او کنیزی بخرید. عکاشه گوید: ما پیش برده فروش رفتیم. برده فروش گفت: هر چه داشتم، فروخته ام مگر دو کنیز که یکی، از دیگری بهتر است. گفتیم: آنان را بیاور تا ببینیم. او آنها را آورد، ما گفتیم: آن کنیز بهتر را به چه قیمتی می فروشی؟ گفت: به هفتاد دینار. گفتیم: به ما خوبی کرده از قیمتش کم کن. گفت: کمتر از هفتاد دینار نمی دهم. گفتیم: در مقابل پولی که در این کیسه است و ما نمی دانیم چقدر می باشد، می خریم. پیرمردی که کنار او بود گفت: مهر کیسه را بگشایید و پول ها را بشمارید. برده فروش گفت: این کار را نکنید! چون اگر یک حبه هم از هفتاد دینار کمتر باشد، نمی فروشم. پیرمرد گفت: بگشایید و بشمارید. ما کیسه را گشوده و دینارها را شمردیم. با کمال تعجب دیدیم هفتاد دینار است، نه کمتر و نه بیشتر. کنیز را خریده و به محضر امام باقر (ع) مشرف شدیم. امام صادق (ع) هم نزد ایشان ایستاده بود. ماجرا را عرض کردیم، امام (ع) شکر الهی را به جا آورد و به آن کنیز فرمود: نامت چیست؟ گفت: حمیده. امام (ع) فرمود: «حَمِيدَةٌ فِى الدُّنيا مَحمُودَةٌ فِي الآخِرَة ...» (در دنیا پسندیده و در آخرت ستایش شده ای ...) و فرمود: دوشیزه ای یا بیوه؟ گفت: دوشیزه. امام باقر (ع) به امام صادق (ع) فرمود: جعفر، او را برای خود بپذیر.
فرزندان امام صادق (ع)
آن حضرت دارای 10 فرزند شامل 7 پسر و 3 دختر است که یکی از پسران ایشان حضرت امام موسی بن جعفر الکاظم (ع) امام هفتم شیعیان و جانشین آن حضرت (ع) می باشد. البته بعضی از مورخین تعداد فرزندان ایشان را 11 تن ذکر کردهاند که 7 نفر از آنان پسر و باقى دختر بوده اند.
. نام پسران آن حضرت عبارت است از:
پسران: اسماعیل اعرج (اسماعیل امین)، عبدالله، امام موسى کاظم (ع)، محمد دیباج، اسحاق، عباس و على عریضى
اسماعیل معروف به اعرج و امین، بزرگترين فرزند امام صادق (ع) بود که در زمان حيات آن حضرت (ع) از دنيا رفت.
دختران امام صادق (ع) هم: ام فروه (همنام مادر خود)، فاطمه کبرى، اسماء و فاطمه صغرى (کسانى که فرزندان امام (ع) را 10 تن دانسته اند، فاطمه کبرى را جزو آنان قرار نداده اند.)
سجایای اخلاقی و معنوی
حضرت امام جعفر صادق (ع) مانند پدران بزرگوار خود در كليه صفات نيكو و سجاياى اخلاقى سرآمد روزگار بود .
مناقب و فضایل امام صادق (ع) بیش از آن است كه بتوان ذكر كرد. جمله ای از مالك بن انس امام مشهور اهل سنت است كه: «بهتر از جعفر بن محمد، هیچ چشمی ندیده، هیچ گوشی نشنیده و در هیچ قلبی خطور نكرده است.»
حضرت صادق (ع) داراى قلبى روشن به نور الهى و در احسان و انفاق به نيازمندان مانند اجداد خود بود . داراى حكمت و علم وسيع و نفوذ كلام و قدرت بيان بود .
با كمال تواضع و در عين حال با نهايت مناعت طبع كارهاى خود را شخصا انجام مى‌داد ، و در برابر آفتاب سوزان حجاز بيل به دست گرفته ، در مزرعه خود كشاورزى مى‌كرد و مى‌فرمود : اگر در اين حال پروردگار خود را ملاقات كنم خوشوقت خواهم بود، زيرا به كد يمين و عرق جبين آذوقه و معيشت خود و خانواده‌ام را تأمين مى‌نمايم .
در منابع روایی گزارش‌هایی از زهد، انفاق، علم فراوان، عبادت بسیار، تلاوت قرآن، انفاق و میانه روی امام صادق (ع) آمده است. او شب‌ها مقداری نان و گوشت و پول در کیسه می‌ریخت و به صورت ناشناس به در خانه تهیدستان شهر می‌برد و میان آنها تقسیم می‌کرد.
*****
الّلهُمَّ ارْزُقْنا زِيارَتَهُ وَ شَفاعَتَهُ وَ اجعَلنَا مِن خَیرِ شِیعَتِهِ وَ مُحِبِّیهِ