به گزارش خبرنگار حوزه افغانستان باشگاه خبرنگاران جوان؛ افغانستان سرشار از معادن گوناگون است. حتا پیش‌پاافتاده‌ترین کان معدنی آن یعنی «زغال‌سنگ» می‌تواند خانه‌های بسیاری را در زمستان گرم نگهدارد و علاوه بر آن سالانه میلیون‌ها افغانی سود برای دولت و مردم در پی داشته باشد.
بزرگ‌ترین کشورهای مصرف‌کننده زغال‌سنگ جهان به‌ویژه چین در همسایگی افغانستان چشم به‌راه مرغوب‌ترین کالای‌انرژی بخش و گرمازای جهان‌اند. افغانستان زغال‌سنگ فوق‌العاده مرغوب دارد.
افغانستان با داشتن کمربندی به طول ۷۵۰ کیلومتر از شرق تا غرب کشور یکی از معدود کشورهای جهان است که تا به هنوز نتوانسته دست به استخراج زغال سنگ در مقیاس وسیع بزند.
منابع زغال‌سنگ دست نخورده افغانستان آن‌قدر زیاد است که می‌تواند نیازهای چندین کشور را در زمینه زغال برآورده سازد. در واقع زغال‌سنگ افغانستان آن‌قدر دست‌نخورده است که تا چند سال پیش ایران یکی از کشورهای صادر‌کننده زغال‌سنگ به افغانستان بود.
اگر چه در افغانستان بسیاری از مردم زغال‌سنگ را ماده‌ای می‌شناسند که از آن صرف برای سوخت استفاده می‌شود، اما در بسیاری از کشورها بیش از ۸۰ درصد مصرف زغال‌سنگ برای تولید برق، بخار در صنایع، ترانسپورت و یا سوخت و فرآیندهای متالوژی به‌کار می‌رود. حتا علاوه بر این، مقادیر قابل توجهی از زغال‌سنگ به‌عنوان پُرکننده رنگدانه در تصفیه آب مورد استفاده قرار می‌گیرد.
امروزه روشن است که زغال‌سنگ، منشای گیاهی دارد و طی فرآیندهای طولانی شیمیایی، بیولوژیکی و جیولوژیکی در دوران گذشته تشکیل شده و به‌صورت ذخیره‌های پرارزشی در آمده است که انسان از آن بهره‌برداری می‌کند. همه زغال‌سنگ‌ها، به یک طریق به‌وجود نیامده‌اند، بلکه با توجه به دوران مختلف زمین‌شناسی و شرایط متفاوت آن‌ها، نوع تغییرات موثر در بوجود آوردن زغال‌سنگ‌ها نیز متفاوت بوده است. از این‌رو، امروزه، چند نوع زغال‌سنگ در معادن وجود دارد؛ حتا در افغانستان.
افغانستان از کشورهایی است که معادن وسیعی از زغال‌سنگ را در خود جای داده است. برآوردها نشان می‌دهد که کشور فقیر ما ۳ میلیارد متر‌مکعب ذخایر زغال‌سنگ دارد. در صورت استخراج و مدیریت سالم، این ماده معدنی به تنهایی می‌تواند زندگی میلیون‌ها نفر را در کشور تغییر دهد.
در حالی‌که به‌نظر می‌رسد درصد بسیار پایینی از معادن افغانستان کشف شده است تنها در سالی که گذشت ۲ میلیارد افغانی از این آدرس در کشور عواید به‌دست آمده است.
اما با آن‌هم استخراج غیرقانونی معادن زغال‌سنگ در مناطق ناامن به‌ویژه در شمال افغانستان و استخراج غیر‌معیاری آن باعث شده است که بخش بزرگی از این سرمایه ملی سالانه به هدر برود. وزارت معادن افغانستان به‌دلیل نبود امنیت توانایی نظارت از معادن زغال‌سنگ در مناطق ناامن کشور را ندارد و هر سال میلیون‌ها افغانی عواید آن به جیب کسانی می‌رود که خودشان را مخالف دولت می‌نامند، زورگویی می‌کنند و در نهایت با جذب افراد مسلح و خرج قسمتی از عواید برای آنان حتا صلاحیت نظارت از معادن را نیز می‌گیرند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که ۱۰ ولایت کشور سرشار از معادن زغال‌سنگ‌اند. معادن زغال‌سنگ افغانستان از بدخشان شروع و پس از گذشتن از ولایت‌های تخار، بغلان، سمنگان، بامیان، سرپل و غور در ولایت هرات ختم می‌شوند. این کمر بند در سال‌های اخیر به‌عنوان کمربند سیاه افغانستان شهرت یافته است.
نبود چوکات حقوقی در استخراج معادن زغال‌سنگ
محی‌الدین نوری، سخنگوی وزارت معادن افغانستان در گفتگو با روزنامه ۸صبح خبر داد که در سال ۱۳۹۳ افغانستان ۲ میلیارد و ۴۵۰ میلیون افغانی در حالی از استخراج زغال‌سنگ عواید به‌دست آورده است که ۹۰۰ هزار تن زغال‌سنگ استخراج شده. اما در سال ۱۳۹۴ تنها از ۱۱۰ هزار تن ۲ میلیارد افغانی عواید به‌دست آورده است و در واقع به‌گفته او، ۷۰۰ هزار تن زغال‌سنگ ذخیره شده است.
نوری عمده‌ترین دلیل این تفاوت را جلوگیری از فرار عواید عنوان کرده و می‌گوید که نظارت بر استخراج معادن و عواید آن در سال ۱۳۹۴ در کشور افزایش یافت.
به‌گفته سخنگوی وزارت معادن، به‌دلیل موجودیت ناامنی به‌ویژه در بخش‌هایی از مناطق شمالی کشور سالانه صدها تن زغال‌سنگ به‌شکل غیرقانونی توسط زورمندان استخراج می‌شود و تا کنون نیروهای امنیتی کشور نتوانسته‌اند جلو استخراج غیرقانونی این ماده پرمصرف را بگیرند.
معادن زغال‌سنگ کشور غارت می‌شوند
پیش از این به نقل از کارگران معادن زغال‌سنگ در کشور گزارش‌هایی منشتر شد که نشان می‌داد بهره‌برداری از این معادن به‌صورت «غیر‌عادلانه» صورت می‌گیرد؛ کارگرانی که پنج لاری زغال از معادن استخراج می‌کنند، یک لاری به آن‌ها تعلق می‌گیرد و چهار کامیون دیگر حق گمارندگان آن‌ها محسوب می‌شود. این روند در بخش‌هایی از کشور هنوز هم ادامه دارد.
همین سال گذشته بود که روزنامه ۸صبح در گزارشی یافته‌های خود در مورد تاراج زغال‌سنگ در بامیان را منتشر کرد و تاکید کرد که معادن زغال‌سنگ ولسوالی کهمرد ولایت بامیان و برخی از معادن دیگر این ولایت، توسط شماری از زورمندان محلی به‌شکل غیرقانونی و خودسر استخراج می‌شود.
دولت در مناطقی از کشور هیچ نظارتی بر روند استخراج معادن زغال‌سنگ ندارد.
با این همه به‌گفته سخنگوی وزارت معادن کشور هم اکنون هیچ چهارچوکات حقوقی قوانین افغانستان به‌خصوص در قانون معادن کشور در مورد زغال‌سنگ وجود ندارد و برای اولین بار قرار است یک مقرره در زمینه زغال‌سنگ و یک ریاست در چوکات وزارت معادن افغانستان به‌خاطر مدیریت سالم زغال‌سنگ کشور ساخته شود و پیشنهاد آن به رییس‌جمهور غنی فرستاده شده است.
به‌گفته مسوولان وزارت معادن، نبود قانون و نبود اداره‌ای ویژه برای زغال‌سنگ عمده‌ترین دلایل عدم مدیریت سالم زغال‌سنگ در افغانستان شناخته می‌شود. اما آنان می‌گویند که نظارت از معادن زغال‌سنگ افغانستان در سال‌های اخیر افزایش یافته است.
قاچاق زغال‌سنگ کاهش یافته است
مسوولان وزارت معادن افغانستان همزمان از کاهش قاچاق زغال‌سنگ به سایر کشورها به‌ویژه پاکستان خبر می‌دهند. پیش از این گزارش‌هایی از قاچاق بی‌رویه زغال‌سنگ به پاکستان منتشر شده بود.
محی‌الدین نوری، سخنگوی وزارت معادن افغانستان می‌گوید که در ماه‌های اخیر به‌جای قاچاق زغال‌سنگ، این ماده معدنی به شکل قانونی به پاکستان و هم‌چنان ایران صادر می‌شود.
سخنگوی وزارت معادن افغانستان هم‌چنان تاکید دارد دولت افغانستان بر اساس توافقی که با ایران انجام داده، قرار است در سال جاری تحقیقات گسترده‌ای در حوزه شمال و غرب افغانستان به‌خاطر کشف ذخایر بیشتر زغال‌سنگ صورت گیرد.
بر‌اساس اظهارات آقای نوری، این تحقیقات از سوی متخصصین زغال‌سنگ از هر دو کشور افغانستان و ایران صورت می‌گیرد و ممکن است پس آن ده‌ها ذخیره جدید زغال‌سنگ کشف گردد.
هم‌چنان سخنگوی این وزارت می‌گوید که در مناطق دیگر افغانستان نیز ممکن است منابع زغال‌سنگ وجود داشته باشد، اما برای کشف آن نیاز به تحقیقات بیشتر است. به گفته او ساختار بیولوژیکی جنوب افغانستان نشان می‌دهد که احتمالا منابعی از این دست در این منطقه نیز موجود باشد.
آیا استخراج زغال‌سنگ در افغانستان معیاری است؟
یکی از عوامل خطرات صحی و جانی که کارکنان صنایع زغال‌سنگ با آن مواجه هستند، گاز متان است که معمولا در این معادن وجود دارد، زیرا مخلوط ۵ تا ۱۵ درصد آن با هوا انفجار‌آمیز است. از این رو ، مقدار گاز متان در معادن زغال‌سنگ باید دقیقا کنترول شود. البته علاوه بر متان، گازهای دیگری مانند منوکسید کاربن، دی‌اکسید گوگرد نیز همراه با آن در معادن زغال‌سنگ وجود دارند که نه از نظر انفجار بلکه از نظر مسموم‌کنندگی می‌توانند برای سلامتی کارگران معدن زیان‌آور باشند.
سالانه در نقاط مختلف دنیا کارگران زیادی حین استخراج زغال‌سنگ جان‌های‌شان را از دست می‌دهند. چنانچه در ماه ثور سال ۱۳۹۳ دست‌کم ۱۶ کارگر یک معدن زغال‌سنگ در سمنگان جان باختند.
البته قربانی‌های معادن زغال سنگ در افغانستان از امروز نیست. در اثر دو انفجار جداگانه در سال‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۶۰ خورشیدی در معدن ذغال سنگ کرکر در شمال کشور ۱۴۰ نفر جان دادند.
از آن پس از تجهیزات روسی برای بهره‌برداری از این معادن استفاده می‌شد و تا حدودی از خطرات احتمالی آن کاسته بود، ولی در جریان جنگ‌های داخلی افغانستان، معادن زغال‌سنگ از یک سو مورد استفاده بی‌رویه قرار گرفت و از سوی دیگر، تجهیزات کاری برای استخراج زغال‌سنگ از این معادن تاراج شد.
بهره‌برداری غیر‌فنی از معادن زغال‌سنگ همواره تراژیدی انسانی در پی داشته است و هنوز به‌نظر می‌رسد که شرکت‌های استخراج‌کننده معادن در افغانستان راه درازی را برای معیاری شدن پیش رو دارند.
مسوولان وزارت معادن کشور تاکید می‌کنند که مشکل اصلی در نبود مقرره‌هایی است که وضعیت را روشن بسازد. به‌گفته آقای نوری، تا دو ماه پیش هیچ مقرره‌ای که به حفظ جان کارگران معادن در افغانستان ارزش بدهد وجود نداشت اما به‌تازگی پیش‌نویس ایمنی استخراج منابع معدنی آماده و به وزارت عدلیه ارسال شده است و پس از پاس شدن توسط کابینه جنبه عملی خواهد گرفت.
انتهای پیام/