پیامدهای استانی شدن انتخابات مجلس بر تکوین احزاب سیاسی

به گزارش حوزه پارلمان باشگاه خبرنگاران به نقل از روابط عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات سیاسی این مرکز اعلام کرد: احزاب و انتخابات دو کفه ترازوی دمکراسی‌اند که نه تنها لازم و ملزوم یکدیگرند، بلکه تاریخ گواهی می‌دهد که این دو به موازات هم به وجود آمده‌اند.

اهمیت و تاثیر قدرت احزاب بر حکومت تا بدان جا پیش رفته است که برخی از علمای اهل فن به جای «تفکیک قوا» از «تفکیک احزاب» سخن رانده‌اند. علی رغم این اهمیت فزاینده که برای احزاب و نقش آنان در انتخابات وجود دارد و گذشته از این که با وقوع انقلاب اسلامی موانع پیش روی توسعه سیاسی و تحزب در ایران مرتفع شده است، با این حال موضوع مشارکت احزاب در انتخابات سیاسی ایران با اقبال چندانی مواجه نبوده است.

فقدان سنت حزبی در کشور ما به عوامل و زمینه‌های مختلفی بستگی دارد که در این میان نقش نظام انتخاباتی به مثابه یک متغیر تاثیرگذار، قابل توجه است. نظام انتخاباتی مجلس شورای اسلامی با مجموع اضلاع و اجزای خود ثابت کرده است که نظامی نامزد – محور است و نتوانسته فضا را برای ظهور و بروز احزاب هموار کند.

اگرچه نظام انتخاباتی تنها دلیل عدم شکل گیری احزاب منسجم و قوی در انتخابات کشور نیست. اصلاح نظام انتخاباتی و استانی شدن حوزه‌های انتخابیه انتخابات مجلس به خودی خود نمی‌تواند موجب ظهور احزاب منسجم باشد، لکن اتخاذ فرمول ترکیبی (اکثریتی – تناسبی) همراه با گستردگی حوزه‌های انتخابیه و ساماندهی برگه‌های رای به صورت لیستی و حزب – محور می‌تواند در توانمندسازی احزاب ضعیف و نامنسجم موجود و نیز فراهم سازی بسترهای لازم برای ظهور احزاب جدید موثر افتد.
 
این گزارش می‌افزاید: با وجود سابقه بی نظیر انتخاباتی در کشور، حضور احزاب منسجم و موثر در انتخابات بسیار کم رنگ است. در بین عوامل مختلف که در این قضیه دخیل بوده اند، از قبیل: مولفه‌های فرهنگی، سیاسی ، اقتصادی، اجتماعی ،قانون فعالیت احزاب، شکل حکومت و... نقش نظام انتخاباتی به عنوان یک عامل مهم در کنار سایر عوامل مورد توجه است.

گزینش نامناسب نظام انتخاباتی در ابتدای کار انتخابات در کشور، نامزد محور بودن آن، ناسازگاری اش با عقلانیت و نتیجه گرایی و نقش منفی عوامل مکانیکی و فیزیولوژیکی از جمله مولفه هایی اند که بر اساس آنها نظام انتخاباتی اکثریتی نتوانسته است بسترهای لازم را برای خودنمایی احزاب منسجم و قوی در کشور فراهم کند.

باتغییر نظام اکثریتی به نوعی از نظام های انتخاباتی ترکیبی، آنچنان که در آخرین طرح استانی شدن انتخابات آمده است ، اجزای چهارگانه نظام انتخاباتی نیز دچار تحول شده اند. هریک از این اجزا می توانند کارکرد حزبی راترویج کرده و موجب تدارک زمینه برای ظهور احزاب باشند، بخشی از فرمول انتخاباتی، فرمول تناسبی است ، برگه رای با امکان عملکرد حزبی همخوانی دارد، حوزه های انتخابیه در جهت تناسبی و حزبی شدن انتخابات توسعه یافته اند و حدنصاب حداقلی 20 درصد کل آرای استانی محدودیتی را برای جلوگیری از پیروزی بی چون و چرای نامزدهای مستقل ایجاد کرده تا بدین مناسبت فضایی برای رقابت حزبی به وجود آید.

نظام انتخاباتی به این صورت گزینه های باب میل سیاستمداران و بازیگران سیاسی را ، هر چند به شکل ناقص، برآورده می کند. با تبدیل شدن نظام انتخاباتی به یک نظام حزب محور به احتمال زیاد برخی از بازیگران سیاسی این فضای ایجاد شده را حائز سود بیشتر و هزینه کمتر تلقی کرده و عقلانیت آنان موجب می شود که عملکرد حزبی را در این عرصه بپذیرند.

در حالی که در نظام اکثریتی عامل مکانیکی موجب می شود تا این نظام ذاتا با پایداری احزاب جدید مخالف باشد و احزاب موجود را به سمت نظام دو حزبی منضبط بکشاند و نسبت به تعداد احزاب تاثیر انقباضی دارد. نظام تناسبی بر عکس نظام اکثریتی عمل می کند. با تغییر نظام انتخاباتی کشور به یک نظام انتخاباتی اکثریتی – تناسبی ، از تاثیر عامل مکانیکی کاسته می شود، هر چند که از بین نمی رود.

از طرف دیگر، در حالی که در نظام اکثریتی، عامل فیزیولوژیکی باعث می شود که رای دهندگان در انتخابات کشور ما به خاطر جلوگیری از هدررفتن رای خود به مناسبت حمایت از احزاب ناپایدار، به نامزدهای مستقل رای دهند، با پیش بینی امکان فعالیت احزاب و تخصیص سهمی از کرسی ها به آنان در نظام انتخاباتی جدید، این ریسک روانی نیز کاهش می‌یابد . بنابراین استانی شدن انتخابات مجلس هنوز به شکل کامل نتوانسته است تاثیر عوامل مکانیکی و فیزیولوژیکی را به سمت کارکرد حزبی متمایل کند، هر چند که تاثیرات منفی آنها را تخفیف داده است.

انتهای پیام/