آب و تاثیر آن بر امنیت ملی

به گزارش حوزه پارلمان باشگاه خبرنگاران به نقل از روابط عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات زیربنایی این مرکز اعلام کرد: افزایش مصرف آب از یک طرف و کمبود ذاتی منابع آب از طرف دیگر، رقابت و تنش‌های مرتبط را برای استفاده هر چه بیشتر از منابع آب مشترک، افزایش داده است.

اهمیت این امر تا حدی است که در بعضی مناطق در مقیاس‌های محلی، منطقه‌ای یا حتی بین‌المللی، موضوع امنیت را تحت الشعاع قرار داده است. در این راستا منابع آب مشترک و سازه‌های وابسته به آنها همواره در معرض خطر تهدیدات سیاسی و نظامی قرار گرفته و در تعیین سرنوشت نهایی مناقشات، نقش اساسی داشته‌اند.

عواملی مانند درجه کمبود آب، تعداد جوامع درگیر، قدرت نسبی جوامع درگیر و امکان دسترسی به منابع آب جایگزین، منابع آب را به عنوان یک هدف برای رقابت بین جوامع تبدیل می‌کند. پراکنش غیریکنواخت مکانی و زمانی منابع آب و توسعه جوامع باعث شده است تا سرانه آب تجدیدپذیر در بعضی از جوامع به حدی کاهش یابد که به عنوان سدی برای توسعه عمل کرده و به منازعات آبی بیشتر دامن زند.

شاید بتوان گفت که منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا از منظر منابع آبی مشترک و مناقشات مربوطه ، حساس ترین منطقه جهان است. با بررسی شاخص های آسیب پذیری منابع آب و کمی ساختن این شاخص ها می توان به اطلاعات مفیدی در مورد مناطق و درجه بحران آب در آنها دست یافت.

 بررسی‌ها نشان می‌دهند که اکثر قریب به اتفاق کشورهای خاورمیانه در آینده ای نه چندان دور دچار بحران آب می‌شوند. در این بین، کشورهایی که وابستگی بیشتری به منابع آب ورودی دارند، آسیب پذیرتر خواهند بود.

کشور ایران نیز در مناطق شرق، شمال و غرب خود دارای منابع آب مشترک است. عمده آب‌های ورودی به کشور از سمت شرق و از سوی کشور افغانستان منشا می‌گیرند و از سمت غرب کشور نیز آب‌های فراوانی به سمت کشور عراق، از ایران خارج می‌شوند. مهار رودخانه‌های غربی کشور باید در اولویت برنامه‌های بخش آب قرار گیرد تا علاوه بر تامین بخشی از نیاز آبی کشور، توان ایران در تنظیم آب‌های ورودی به عراق بالا رفته و ایران بتواند در آینده در روابط خود با عراق از قدرت بیشتری برخوردار باشد.

در رابطه با هیدروپلیتیک شرق کشور می توان گفت که قسمت‌های عمده‌ای از شرق کشور از نظر بخشی از منابع آب به کشور افغانستان وابسته است که مسئولین و سیاستگذاران بخش آب باید در برنامه ریزی‌های خود این امر را مد نظر قرار دهند. در راستای استفاده هر چه بیشتر از این منابع، شایسته است مسئولین امر با لحاظ منافع ملی ، سیاست ها و اهداف موثری را در این رابطه پیش گیرند.

محدودیت آب شیرین از یک طرف و افزایش روند مصرف از طرف دیگر ، آب را به یک مسئله امنیتی تبدیل کرده است، زیرا اختلال در آب، اختلال در فعالیت های کشاورزی ، صنعتی ، شرب و غیره را به دنبال خواهد داشت. کاهش سرانه آب شیرین یک معضل جهانی است و در همه کشورها وجود دارد ولی این مسئله در مناطقی مانند خاورمیانه که در کمربند صحرایی جهان قرار دارد و دارای نرخ رشد جمعیت بالایی است ، حادتر است.

جدای از رقابت‌ها و منازعات محلی و ملی که در مورد آب وجود دارد، در سطح بین المللی نیز به علت قرار گرفتن 50 تا 65 درصد مساحت هریک از قاره ها در حوضه های آبریز مشترک بین دو یا چند کشور ، منازعات و رقابت های بین المللی در مورد آب، بسیار قابل توجه است. امروزه کاستی منابع آب شیرین، نقش بازدارنده ای در رشد اقتصادی و توسعه بسیاری از کشورهای جهان بازی می‌کند.

مهار رودخانه های غربی کشور که مهمترین آنها رودخانه های زاب کوچک و سیروان است، از اولویت های مهم بخش آب کشور در قسمت طرح های رودخانه های مرزی است. باید توجه داشت که مشکلات ایران و عراق، عمدتا ژئوپلیتیک بوده و ماهیت بحران های ژئوپلیتیک ماندگاری آنها است. اجرای پروژه های مهار رودخانه های مرزی غرب کشور علاوه بر تامین بخشی از نیاز آبی کشور موجب خواهد شد که توان ایران در تنظیم آب های ورودی از حوضه سیروان به عراق بالا رفته تا ایران بتواند در آینده در روابط خود با عراق از قدرت مانور بالاتری برخودار باشد.

لازم به ذکر است که عراق به شدت به منابع آب ورودی به کشور خود وابسته بوده و با توجه به اقدامات ترکیه در مهار آب رودخانه های دجله و فرات ، این امر تشدید می شود. قابل ذکر است که آب های ورودی از سمت ایران به عراق عمدتا به مصرف مناطق کرد و شیعه نشین رسیده و کاهش آن، این مناطق را بیشتر تحت تاثیر قرار خواهد داد. لذا اقدامات ایران در این جهت ممکن است بهانه هایی را به دست کشورهای عربی و فرامنطقه ای داده و موجب تخریب وجهه ایران در میان ملت های مذکور شود. لذا لازم است ایران در مسائل هیدروپلیتیک خود در غرب کشور ، ضمن حفظ منافع و امنیت ملی خود، به گونه ای عمل کند که کمترین آسیب را به روابطش با عراق وارد سازد.

لازم به ذکر است که با توجه به وابستگی بسیار زیاد عراق به منابع آب ورودی و نبود منبع آب جایگزین ، یکی از راه های جبران کمبود منابع آب برای این کشور استفاده از باروری ابرهاست. از آنجا که شمال عراق مسیر عبور توده های هوایی است که عامل اصلی بارندگی ها در نیمه شمالی کشور ایران است، این امر می تواند تا حدی موجب کاهش بارندگی ها در ایران نیز شود.

انتهای پیام/