به گزارش
خبرنگار سیاست خارجی باشگاه خبرنگاران کمتر از یک هفته است که ترکیه به کانون توجه رسانه‌ها در منطقه و جهان تبدیل شده است. رویدادی که در ترکیه جریان گرفته، در حال پیشرفت است به طوری که تمام تحلیلگران عرصه سیاست خارجی با دقت آن را مدنظر قرار داده‌اند. در این میان نام یک تاجر ایرانی به نام "رضا ضراب" به میان آمده، وی آنگونه که در رسانه‌های ترک منعکس است متهم به انتقال غیرقانونی پول به ایران از طریق همدستی با یک بانک دولتی ترکیه شده است.
تازه‌ترین موج تشدید درگیری‌هایی که مدت‌هاست در ائتلاف اسلام‌گرای حزب عدالت و توسعه وجود دارد در حالی اتفاق می‌افتد که در یک طرف "اردوغان" و طرفدارانش قرار دارند که ریشه سیاسی‌شان به جنبش فرا ملی اخوان المسلمین که در سال 1928 در مصر تاسیس شد، باز می‌گردد، در طرف دیگر "گولنیست‌ها" هستند، یک جامعه مخفی که دیدگاه‌های مذهبی دارند و توسط "فتح الله گولن" که اواخر دهه 1990 از ترکیه گریخته و در حال حاضر در تبعیدی خود خواسته در "پنسیلوانیای آمریکا" به سر می‌برد، رهبری می‌شود.
فارین پالیسی که طی گزارشی به این موضوع پرداخته است می‌پرسد: آیا یک دهه تسلط اردوغان و حزب متبوع وی بر سیاست‌های ترکیه ادامه خواهد یافت؟ آیا رسوایی مالی اخیر، درگیری‌های داخلی دولت اردوغان را دچار مشکل خواهد کرد؟
فارین پالیسی در گزارش خود به شرح اتفاقات اخیر ترکیه پرداخته، می‌نویسد: سه شنبه گذشته پلیس در استانبول و آنکارا موجی از دستگیری‌های شوک آور را به راه انداخت که شامل تاجران قدرتمند، پسران سه تن از وزرای کابینه و رئیس یکی از موسسات مالی دولتی مهم ترکیه به نام "هالک بانک" می‌شد.
فارین پالیسی این اقدام پلیس ترکیه را ناشی از زنجیره‌ای از تحقیقات مربوط به فساد دانست که ظاهرا بیش از یک‌سال در جریان بوده است. تمام افراد حقیقی و حقوقی که در این عملیات دستگیر شدند ارتباط نزدیکی با دولت اردوغان داشته‌اند.
بر اساس گزارشی که رویترز منتشر کرده است، اردوغان این اقدام را یک "عملیات کثیف" خواند که هدفش لکه دار کردن دولت وی و تضعیف پیشرفتی است که ترکیه تحت رهبری وی کسب کرده است.
البته معضلات دولت اردوغان در بعد داخلی منتهی به مسئله فساد مالی اخیر نمی‌ماند بلکه دولت ترکیه در سیاست داخلی با مشکل کردها، مشکلات اجتماعی ناشی از تقابل اندیشه لائیک مبتنی بر تفکر "کمالیسم" و اسلام گرایی "حزب اعتدال و توسعه" و اپوزوسیون فعالی از ملی گرایان و سکولارها مواجه است.
یافتن علت دقیق این امر چندان ساده نیست. البته دست آخر درگیری‌ها بر سر قدرت است. اگر بخواهیم دقیق‌تر باشیم، مسئله در مورد اردوغان و تشدید علاقه به انجام کارهای بزرگ است که به ویژگی برجسته سبک حکمرانی وی تبدیل شده است.
اردوغان و گولنیست‌ها که طی یک دهه اخیر تلاش نظام‌مندی در حزب عدالت و توسعه داشته‌اند تا بنیان‌های جمهوری سکولار آتاترک را تضعیف کنند و ارتش ترکیه را به زانو درآورند، حال در مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند.
بحران مالی اخیر در ترکیه در حالی شدت می‌گیرد که چند روز قبل پايگاه اينترنتی شبكه خبری "الجزيره" گزارش کرده است، "معمر گولر"، وزير كشور تركيه اعلام كرد كه استعفای خود را به "رجب طيب اردوغان" ارائه داده و منتظر پاسخ وی است. "گولر" همچنين تاكيد كرد كه فرزندش از هرگونه اتهام فساد مالی مبرا است.
آنچنان که روزنامه ترک زبان "حریت" گزارش کرده است، از روز سه شنبه 17 دسامبر (26 آذر) به دستور "جلال کارا"، از قضات مشهور دستگاه قضای ترکیه، موج برخورد همه جانبه با یک باند بزرگ فساد مالی و اداری به راه افتاد، باندی که متهم به پولشویی 87 میلیارد یورویی و انتقال غیرقانونی حدود 35 میلیارد یورو پول از ایران به ترکیه است.
برخورد با این باند با بازداشت پسران "ظفر چاغلایان"، وزیر اقتصاد، "معمر گولر"، وزیر کشور ترکیه، و "اردوغان بایراکدار"، وزیر شهرسازی و محیط زیست ترکیه، آغاز شد.
نام یک ایرانی در میان بازداشتیهادر ادامه بازداشت‌ها "رضا ضراب"، تاجر ایرانی 29 ساله، "علی آقا اوغلو"، از تجار معروف ترکیه، و "سلیمان ارسلان"، رئیس "هالک بانک" ترکیه هم به فهرست بازداشت شدگان اضافه شدند. تا روز جمعه بیش از 80 نفر در ارتباط با این پرونده بازداشت شدند.
با این حال دادگاه ترکیه روز شنبه دستور آزادی 33 نفر از بازداشت‌شدگان را صادر کرد که در میان آنان نام فرزند وزیر شهرسازی این کشور و "مصطفی دمیر"، شهردار منطقه "فاتیح استانبول"، به‌چشم می‌خورد. تاکنون 16 نفر از بازداشت شدگان تفهیم اتهام شده‌اند.
دستگاه قضایی ترکیه مدعی است از یک سال قبل بدون اطلاع دولت، در خصوص این پرونده فساد تحقیق می‌کرده و در هفته گذشته بعد از تکمیل تحقیقات اقدام به بازداشت افراد مرتبط با آن کرده است.
با این حال انجام این تحقیق و بازداشت متهمان بدون اطلاع دولت، خشم رجب طیب اردوغان را در پی داشت. او اعلام کرد که "عملیاتی کثیف" علیه دولت در حال انجام است.
اردوغان در جریان یک نشست خبری در آنکارا گفت: "اینجا شاهد عملیاتی بسیار کثیف هستیم و دولت اجازه توطئه سیاسی را نخواهد داد."
پس از این واکنش در آنکارا و استانبول بیش از 20 تن از افسران عالی رتبه پلیس از سمت‌های خود برکنار شدند، اردوغان اعلام کرد که این افسران به دلیل سوءاستفاده از قدرت برکنار شده‌اند.
این اقدام با واکنش برخی چهره‌های صاحب نفوذ همچون "فتح الله گولن" مواجه شد تا به این ترتیب یک‌بار دیگر این گمانه‌زنی قوت بگیرد که بحران جاری این کشور ناشی از جنگ قدرت موجود میان حزب حاکم یعنی عدالت و توسعه و گولنیست‌ها است. گولنیست‌ها جامعه مخفی با دیدگاه‌های مذهبی هستند که و توسط "فتح الله گولن" رهبری می‌شوند.
ماجرای فساد مالی در ترکیه و رشوه‌خواری وزرای کابینه "رجب طیب اردوغان" و نیز همکاری وسیع فرماندهان پلیس با این فساد مالی هر روز ابعاد وسیع تری می‌گیرد، بویژه اینکه پیامدهای سیاسی آن برای حزب حاکم عدالت و توسعه منشا نگرانی‌های جدی در محافل حکومتی ترکیه شده است.
فتح الله گولن کیست؟ "محمد فتح الله گولن" یک واعظ، نویسنده و تدریس کننده علوم اخلاقی و الهیات اهل ترکیه است که در تبعیدی خود خواسته در خانه شماره 1857 "خیابان ایتون رود" در پنسیلوانیای آمریکا زندگی می‌کند.
گولن به گمان خود مشغول تدریس نسخه‌ای پیشرفته از اسلام با عنوان "اسلام آناتولیایی" که مبتنی بر آموزه‌های "سعید نورسی" بوده است.
به گفته روزنامه ترک زبان "صاباح" ، "گولن"، جنبشی موسوم به گولنیست‌ها را به راه انداخت که به یکی از بزرگترین شبکه‌های اسلامگرا در جهان تبدیل شده است. گمانه زنی‌ها حاکی از آن است که صد‌ها مدرسه در داخل ترکیه و بیش از 1000 مدرسه در 130 کشور دنیا با "جنبش گولن" در ارتباط هستند.
مدارس وابسته به این جنبش مجهز به امکانات پیشرفته هستند و بسیاری از دانشجویان آن از سوی تاجران هوادار گولن کمک هزینه تحصیلی دریافت می‌کنند.
جنبش گولن علاوه بر این مدارس، دارای ارتباطاتی با موسسه‌های تحقیقاتی، دانشگاه‌ها، روزنامه، ایستگاه‌های رادیویی و تلویزیونی، و حتی یک بانک است.
اما این شبکه عظیم به هیچ سازمان و گروهی از نوع خود شبیه نیست. این شبکه دارای ساختار رسمی و یا سازماندهی محسوسی نیست و به طور رسمی نیز عضو نمی‌پذیرد.
بسیاری از گولنیست‌ها به طور رسمی به عضویت حزب عدالت و توسعه در آمده‌اند. گولنیست‌ها در یک دهه اخیر تلاش نظام‌مندی در حزب عدالت و توسعه داشته‌اند تا بنیان‌های جمهوری سکولار آتاترک را تضعیف کنند و ارتش ترکیه را به زانو درآورند.
گفته می‌شود گولنیست‌ها در همه ارکان اقتصادی، دفاعی، امنیتی و قضایی ترکیه نفوذ کرده‌اند. بین 65 تا 90 نفر از نمایندگان راه یافته به حزب عدالت و توسعه از اعضای اصلی حلقه گولن هستند. یکی از کوچک‌ترین اقدامات این گروه، ایجاد "بحران میت" و درخواست به دادگاه کشاندن "هاکان فیدان" رییس دستگاه اطلاعاتی "میت" بود.
حمایت هواداران میلیونی گولن از حزب عدالت و توسعه، با دستور و توصیه مستقیم خواجه فتح الله صورت گرفته و گفته می‌شود اگر وی اراده کند می‌تواند با صورت دادن یک انشعاب حزبی و هدایت آرا به سویی دیگر، زمینه شکست حزبی اردوغان و یاران او را فراهم آورد.
با این حال راه گولنیست‌ها و حزب عدالت و توسعه، از زمانی جدا شد که اردوغان روند خارج کردن گولنیست‌ها از جایگاه‌های قدرت در بوروکراسی را آغاز کرد.
پس از آن، در پی تشدید درگیری‌ها اردوغان بستن مدارس و آموزشکده‌های خصوصی که یکی از منابع اصلی درآمد و نفوذ امپراطوری گولن محسوب می‌شود را مطرح کرد. درآمد این آموزشکده‌ها تا 5 میلیارد دلار در سال برآورد می‌شود.
بروز بزرگترین چالش حکومت 11ساله اردوغان با طرح اتهام فساد بزرگ مالی که منجر به بازداشت تعداد زیادی از اعضای وابسته به دولت و حزب عدالت و توسعه شده است گفته می‌شود پاسخی است به اقدامات دولت اردوغان.
کشمکش‌ها میان گولنیست‌ها و عدالت و توسعه اگر چه در آغاز راه نیست اما انتهای آن نیز محسوب نمی‌شود. انتظار شرایط بد‌تر از این هم وجود دارد و با نزدیک شدن به انتخابات مهم محلی، ریاست جمهوری و پارلمانی که از مارس سال 2014 آغاز می‌شود احتمالا متحدان گولن دست به افشاگری‌های بیشتری خواهند زد.
احداث مدارس گولن در ۹۲ کشور دنیا"تفریشی"، کارشناس امور ترکیه به دویچه وله می‌گوید: "فتح‌الله گولن در بیش از 92 کشور مختلف جهان بیشتر از 500 مدرسه و در 6 کشور دانشگاه ایجاد کرده است. علاوه بر این، مدارس و کلاس‌های تعلیم قرآن، گروه‌های فرهنگی و گفت‌وگوی تمدن‌ها، بیمارستان، موسسات مالی عظیم، شرکت‌های سهامی و گروه مدیا، چندین کانال تلویزیونی و روزنامه به‌زبان‌های مختلف دنیا به جماعت گولن تعلق دارند."
تفریشی اضافه می‌کند: "هزاران تن از مریدان این شیخ در اداره پلیس و قوه قضائیه شغل‌های کلیدی دارند. دستگیری‌های نظامیان ترکیه از جمله کارهای این جماعت به شمار می‌آید. دستگیری‌های فرزندان وزیران کابینه هم از سوی حامیان پرنفوذ گولن صورت گرفته است."
دعوای اردوغان و گولن از کجا آغاز شد؟"گون‌آلتای" تحلیلگر ترک تبار دویچه وله هم در تحلیل خود می‌گوید طیب اردوغان علیه گولن موضع‌گیری کرده است، زیرا به آرای حامیان گولن در انتخابات نیازی ندارد.
این کارشناس پیش‌بینی می‌کند به رغم تشدید دعوای نخست وزیر ترکیه با گولن حزب حاکم عدالت و توسعه در انتخابات شهرداری‌ها که قرار است در ماه آوریل 2014 برگزار شود، پیروز خواهد شد. وی دلیل می‌آورد که مخالفین دولت در وضعیت بسیار دشواری قرار گرفته‌اند و حتی "قلیچ‌دار‌اوغلو" رهبر اصلی مخالفین دست به دامن فتح‌الله گولن شده است.
در تحلیلی متفاوت اما "جمشید تفریشی" بر این باور است که اپوزیسیون ترکیه برنده اختلافات اردوغان با گولن شده و بخشی از آرا طرفداران گولن را در انتخابات کسب خواهد کرد. تفریشی حتی انشعاب حزب حاکم عدالت و توسعه را هم دور از واقعیت نمی‌داند. وی تاکید می‌کند که "هاکان شوکور" کاپیتان سابق تیم فوتبال ترکیه، و پرفسور "ادریس بال" نمایندگان مجلس از حزب اردوغان که طرفدار فتح‌الله گولن هستند از حزب حاکم عدالت و توسعه استعفا دادند.
افشاگری روزنامه "طرف" عامل درگیریاز سوی دیگر رسانه‌های ترکیه خصومت بین اردوغان و گولن را با انتشار سندی در روزنامه لیبرال "طرف" هم بیشتر در ارتباط می‌دانند. طرف با انشار سندی مدعی شد که طیب اردوغان قصد از میان بردن جنبش مذهبی فتح‌الله گولن را دارد.
"محمد بارانسو"، نویسنده سرشناس روزنامه طرف اواخر ماه نوامبر امسال سند محرمانه‌ای مربوط به سال 2004 میلادی منتشر کرد. در این نامه که به امضای اردوغان و عبدالله گل وزیر امور خارجه وقت رسیده بود، شورای امنیت ملی ترکیه آشکارا از دولت خواسته بود تدابیری را برای پایان دادن به فعالیت‌های جنبش فتح‌الله گولن به اجرا در آورد.
اردوغان خبرنگار روزنامه طرف را به "افشای اسناد دولتی و خیانت" متهم کرد. وی از دستگاه قضایی خواست تا وظیفه خود را در قبال روزنامه "طرف" انجام دهد. اما "ویصل آک" وکیل روزنامه طرف مدعی شد این روزنامه قصد دارد از اردوغان به خاطر"سخنان افتراآمیز و اراده برای نفوذ در دستگاه قضایی" شکایت کند.
جنگ رسانه‌های گولن و حامیان اردوغانجنگ لفظی اردوغان و گولن به رسانه‌های نزدیگ به دولت و حامیان گولن نیز کشیده شد. روزنامه‌های نزدیک به دولت از جمله "ینی شفق" در روزهای اخیر حملات خود به جماعت گولن را تشدید کردند. این روزنامه از وجود یک گروه وابسته به جماعت گولن در پلیس و قوه قضاییه که قصد سرنگونی اردوغان را دارند سخن به میان آورد.
در مقابل رسانه‌های وابسته به جماعت گولن از جمله "زمان" نیز به انتقادهای شدیدی از دولت اردوغان دست زدند. زمان نوشت: "حزب حاکم عدالت و توسعه همانند خودرویی است که در مسیر عکس یک جاده حرکت می‌کند. این حزب در مسیر اشتباه حرکت می‌کند ولی فکر می‌کند که خودروهایی که از مقابل می‌آیند همگی در مسیر اشتباه هستند."
احزاب مخالف: اردوغان استعفاء دهد!کارشناسان و بسیاری از رسانه‌های ترکیه اختلافات بوجود آمده بین طبیب اردوغان و گولن را به سود احزاب مخالف ملی و سکولار ترکیه می‌دانند.
"امید اوران" معاون حزب جمهوریخواه خلق بزرگترین حزب مخالف در مجلس ترکیه روز سه شنبه 26 آذر با تقدیم نامه‌ای به رئیس مجلس ترکیه خواهان پاسخ‌گویی اردوغان در مورد ادعای سوء استفاده مالی فرزندان سه تن از وزرا و خواستار استعفای وی شد.
به گفته کارشناسان ازجمله "جمشید تفریشی" انتخابات آتی ترکیه مهمترین و سرنوشت‌سازترین رویداد سیاسی ترکیه است و ادامه تنش‌ها بین اردوغان و گولن موقعیت حزب اسلام‌گرای حاکم را تضعیف خواهد کرد. به‌عقیده آقای تفریشی این "نمایش قدرت توسط اردوغان" پیش از انتخابات شهرداری‌ها (ماه آوریل 2014)، انتخابات پارلمانی و انتخابات ریاست جمهوری (ماه اوت 2014) بزرگترین چالش او خواهد بود.
رضا ضراب و زوایای پنهان فساد مالی در ترکیهبا این حال پرونده‌ای که دادستانی جرایم مالی ترکیه تشکیل داده است تا پرده از زوایای پنهان این فساد مالی گسترده بردارد، شامل فصول مختلفی است که اصلی‌ترین بخش آن به پرونده یک ایرانی تبار بنام "رضا ضراب" مربوط می‌شود.
برخی از مطبوعات ترکیه از بازداشت "رضا ضراب" تاجر جوان ایرانی در روزهای اخیر خبر دادند، "ضراب" آنگونه که در رسانه‌های ترک منعکس شده است متهم به انتقال غیرقانونی پول به ایران از طریق همدستی با یک بانک دولتی ترکیه شده است. بانکی که رئیس آن را هم همین روزها روانه زندان کردند.
خبرهایی نیز درباره خرید غیر قانونی طلا و انتقال مخفیانه آن به ایران توسط همین شخص در ترکیه منتشر شده و نیز برخی خبرها حاکی از آنست که کوشش‌هایی هم برای پولشویی از طرف وی انجام گرفته است.
گفته می‌شود که ابزار پیشبرد همه این اقدامات رشوه‌های کلانی است که "رضا ضراب" به وزرای دولت اردوغان و به رئیس بانک دولتی "هالک بانک" پرداخته است.
طبق گزارش الجزیره، انتقال مخفیانه حدود ده میلیارد دلار به ایران بصورت طلا و پول نقد، که مطبوعات ترکیه رضا ضراب را به آن متهم می‌کنند در شرایطی انجام گرفته است که جمهوری اسلامی ایران در تحریم بین المللی قرار دارد.
رضا ضراب میلیونر ایرانی تبار است که در خانواده‌ای ثروتمند بدنیا امده است. پدر وی یک کارخانه فولاد در نزدیکی تبریز دارد و قبلاً در ترکیه در بازار سرپوشیده استانبول صرافی داشته است و حالا هم در دوبی همین کارها را ادامه می‌دهد. او از زمان جنگ این عملیات صرافی را اغاز کرد.
لازم به ذکر است که نام رضا ضراب جوان 29 ساله ایرانی چندی پیش به واسطه ازدواج با ابرو گوندش ("ebru gundes") خواننده زن ترک بر سر زبانها افتاده بود. البته برخی رسانه‌های ترک بعد از بازداشت ضراب به اتهام فساد مالی و پول شویی، ازدواج وی با "گوندش" را در قالب طرحی از پیش تعیین شده و "ازدواجی تجاری" نامیدند.
براستی چه کسانی پرده از این اسرار پنهان برداشتند و ناگهان کوس رسوائی این فساد عظیم دولتی را بر سر بازارها به صدا در آوردند؟
آیا شکاف میان اسلام‌گرایان ترکیه و فعال شدن اپوزیسیون دولت اردوغان در آستانه انتخابات شهرداری‌ها می‌تواند دلیل اصلی برپایی این افشاگری‌ها باشد؟
درباره نقش آمریکا در آغاز و دامن‌زدن به بحران فعلی چه می‌توان گفت؟ واکنش‌های اردوغان و انتقاد از سفیر آمریکا در ترکیه و متهم کردن وی به دخالت و دامن زدن به بحران اخیر را چگونه می‌توان تحلیل کرد؟اینکه گولن در حال حاضر در آمریکا به سر می‌برد می‌تواند دلیلی بر این باشد که کاخ سفید از متحد خود بعد از عقب نشینی‌های اخیرش در حوزه سیاست خارجی قطع امید کرده است؟ باید منتظر ماند و اتفاقات آینده ترکیه را به نظاره نشست و دید گذر زمان چه ره آوردی برای ترکیه در پی خواهد داشت.
گزارش از سید احمد موسویانتهای پیام/