از زلزله در طبس تا سقوط رضاخان میرپنج

پس از صدور فرمان مشروطیت و تصمیم‌گیری درباره تأسیس مجلس شورای ملی، در روز 25 شهریور 1285 ش، دوره نخست انتخابات مجلس در تهران و سراسر کشور برگزار شد. انتخاب چنین روزی که با 27 رجب 1324 ق، سالروز مبعث پیامبر اسلام (ص) همزمان بود، در جلسه روزهای گذشته اشراف و اعیان به تصویب رسیده بود. نمایندگان دروه اول بر اساس ماده نخست نظامنامه تدوین شده، نه بر اساس رأی مردم، که با رأی اصناف، شاهزادگان، علما، تجار و ملاّکین انتخاب می‌شدند. با این تصور که هر صنف و طبقه، بهتر از سایرین، نسبت به مشکلات خود، آگاه است. همچنین از تهران سی و دو نفر و از سایر شهرستان‌ها، به میزان جمعیت بین شش تا دوازده تن برگزیده شدند. حداکثر نمایندگان مجلس نیز برابر نظامنامه، دویست نفر بود.

سقوط دیکتاتوری رضاخان میرپنج و آغاز سلطنت «محمدرضا پهلوی» (1320 ش)
پس از تهاجم ارتش سرخ شوروی از شمال و ارتش انگلیس از غرب و جنوب به ایران و اشغال نظامی کشور در جریان جنگ جهانی دوم، رضاخان در 25 شهریور 1320، پس از شانزده سال دیکتاتوری و استبداد مجبور به استعفا گردید و فرزندش محمدرضا پهلوی را به جانشینی خویش برگزید. در این حال، رضاخان میرپنج، با خانواده خود به اصفهان گریخته، از آنجا ابتدا تصمیم داشت به هندوستان یا ژاپن و سپس به شیلی رود، ولی در طی سفر به او اطلاع دادند که دولت انگلیس با رفتن او به هندوستان مخالف است. سرانجام رضاخان را با خفّت و خواری به جزیره «موریس» در اقیانوس هند و پس از مدتی به «ژوهانسبورگ» در آفریقای جنوبی تبعید کردند. پس از استعفای اجباری او از سلطنت، جلسه فوق‌العاده مجلس شورای ملی برگزار شد و محمدرضا به پادشاهی رسید.

رحلت واعظ و خطیب شهیر «شیخ مرتضی انصاری قمی» (1353 ش)
حجت‌الاسلام مرتضی بن محمدحسین انصاری قمی، از نسل زکریابن آدم اشعری قمی، در سال 1284 ش (1323 ق) در قم به دنیا آمد و به فراگیری علوم اسلامی پرداخت. وی پس از آن از محضر آخوندملاعلی همدانی، سیدمحمدتقی خوانساری و میرزا محمد همدانی استفاده برد و مبانی علمی خویش را استوار ساخت. حجت‌الاسلام انصاری از آن پس به ترویج و نشر اسلام، مبارزه با فرقه‌های گمراه، اقامه جماعت و ترویج دین در قم و گرگان و نقاط دیگر ایران پرداخت و ده‌ها سال از عمر خود را در این راه صرف کرد. وی خطیبی توانا و سخنوری فصیح و بلیغ و از جمله وعاظ بود و به اهل بیت (ع) ارادت زیادی داشت. حجت‌الاسلام شیخ مرتضی انصاری، برای تبلیغ به بسیاری از نقاط ایران سفر کرد و با گروه‌های مخالف، مجادله و مباحثه می‌نمود. این خطیب و سخنور مسلمان سرانجام در بیست و پنجم شهریور 1353 ش برابر با 28 جمادی‌الاخر 1394 ق در 69 سالگی بدرود حیات گفت و در قبرستان شیخان قم نزدیک قبر زکریا بن آدم به خاک سپرده شد.

صدور اعلامیه روحانیان مبنی بر ادامه مبارزات تا درهم شکستن پایه های رژیم طاغوت (1356 ش)
مبارزه روحانیان مبارز با رژیم پهلوی که تقریباً از سال 1342 ش به صورت جدی آغاز شده بود، در دوران حکومت آموزگار وارد مرحله جدید شد، حرکتی که سراسر ایران را فرا گرفت. در این راستا، نخستین اعلامیه شدیداللحن و کوبنده روحانیون مبارز ایران بر ضد رژیم پهلوی در 25 شهریور 1356 انتشار یافت. در این اعلامیه آمده بود: «روحانیون مبارز ایران به منظور درهم شکستن پایه‌های رژیم دیکتاتوری و برقراری عدالت اجتماعی و آزادی، تاسرحد رسیدن به جامعه توحیدی، همراه و همگام با ملت مسلمان ایران، به مبارزه پیگیر و خستگی‌ناپذیر خود ادامه خواهند داد».

اهداء نشان افتخار یونسکو به نهضت سوادآموزی (1378 ش)
جایزه مالکوم آدیشه شیا در سال 1378 که برای نخستین بار از سوی سازمان یونسکو به جمهوری اسلامی ایران به دلیل طرح خدمات مکاتبه‌ای سازمان نهضت سوادآموزی اعطاء شد. این جایزه به خاطر نوآوری در برنامهِ پس از سوادآموزی و آموزش مداوم بزرگسالان خصوصاً از طریق آموزش از راه دور اعطاء گردید. تأکید این طرح بر زنان و دخترانی که دارای آموزش پایه بوده و قادر به ادامه تحصیلات نمی‌باشند، بوده است.

تولد «سنایی غزنوی» عارف و شاعر بزرگ ایرانی (473 ق)
ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی، شاعر بلند مرتبه‌ی ایرانی و عارفِ مشهور و از استادان مسلم شعرفارسی است که در غزنین به دنیا آمد. وی در آغاز جوانی، شاعردربار و مداح سلطان مسعود و بهرام شاه غزنوی بود. ولی بعد از سفر به خراسان و اقامت چندساله در آن دیار و دیدار با مشایخ تصوف، تغییرات شگرفی در او به وجود آمد و کارش به زهد و انزوا و تامل در حقایق عرفانی کشید. بروز شخصیت اصلی سنایی از این اوان صورت گرفت و در این دوره به سرودن قصاید معروف خود در زهد و وعظ و عرفان و ایجاد منظومه‌های حدیقَةُ الحَقیقه و طریقُ التَّحقیق و سیرُالعِباد و... توفیق یافت و نخستین بار، قصائد و منظومه‌های خاصی را به بحث در مسایل عرفانی اختصاص داد. تاثیر اشعار سنایی در تغییر سبک شعر فارسی و ایجاد تنوع و تجدد در آن غیر قابل انکار است. آثار او پُر است از معارف و حقایق عرفانی و اندیشه‌های دینی، زهد، وعظ و تمثیلات تعلیمی که با بیانی شیوا و استوار ادا شده است. وی در سال 545 قمری در غزنین وفات یافت و در همان شهر به خاک سپرده شد..

وقوع زلزله شدید در طبس (1357 ش)
در غروب روز 25 شهریور 1357، زلزله شدیدی شهرستان‌های جنوب استان خراسان را به لرزه درآورد. این زمین لرزه بیش از 20000 کشته و مجروح بر جای گذاشت. همچنین غیر از شهر طبس که با خاک یکسان شد، نزدیک به یکصد روستای بزرگ و کوچک به کلی از بین رفت و 90 درصد ساکنان آن مجروح یا کشته شدند.

رحلت حکیم و فیلسوف شهیر آیت اللَّه «سیدحسین بادکوبه ای لاهیجی» (1358 ق)
آیت‌اللَّه سید حسین بادکوبه‌ای لاهیجی، فرزند سید رضا در سال 1293 ق در یکی از روستاهای توابع بادکوبه در آذربایجان به دنیا آمد. مقدمات علوم اسلامی را از محضر پدرش که از علمای عالی مقام عراق بود اخذ کرد و پس از فوت او به تهران آمد و در مدرسه‌ی صدر ساکن شد. او در تهران به مدت هفت سال از محضر عالمان نامداری همچون سیدابوالحسن جلوه و میرزا هاشم اشکوَری، بهره برد و در فلسفه و ریاضیات به استادی رسید. آیت اللَّه بادکوبه‌ای سپس راهی نجف اشرف گردید و در حلقه‌ی درس اصولِ آخوند خراسانی و فقهِ شیخ محمد حسن مامقانی حاضر شد. از آن پس به تدریس فقه و اصول و فلسفه پرداخت ولی تدریس فلسفه او شهرت بیشتری یافت.
در نجف، کمتر کسی در علوم عقلی همطراز او بود به طوری که این عالم بزرگوار به همراه آیت‌اللَّه غروی اصفهانی را برجسته‌ترین استاد و صاحب مکتب علوم عقلی در نجف به شمار آورده‌اند که در علوم نقلی نیز دارای مقام شامخی بوده‌اند. علامه سیدمحمد حسین طباطبایی و سیدجلال الدین آشتیانی از شاگردان معروف این فیلسوف شهیر می‌باشند. حاشیه بر اسفار، حاشیه بر کتاب الشَّواریق و حاشیه بر کتابِ طهارتِ شیخِ انصاری از جمله آثار آیت اللَّه بادکوبه‌ای به شمار می‌روند. سرانجام این حکیم الهی و فیلسوف زاهد در 65 سالگی در نجف اشرف به لقاءاللَّه پیوست و در جوار مرقد منور امام علی (ع) به خاک سپرده شد.

استقلال کشورهای امریکای مرکزی از استعمار اسپانیا (1821 م)
کشورهای نیکاراگوئه، السالوادور، کاستاریکا، هُندوراس و گواتمالا از نواحی میانه قاره امریکای مرکزی هستند که از اوایل قرن شانزدهم، تحت استعمار اسپانیا واقع شدند. از آغاز قرن نوزدهم، موج استقلال‌طلبی در این مناطق آغاز شد و با به هم ریختن اوضاع داخلی اسپانیا و ضعف حکومت مرکزی، مناطق مستعمره به سمت استقلال به پیش رفتند. سرانجام شورش‌های گسترده مردمی نتیجه داد و در 15 سپتامبر 1821، استقلال این کشورها اعلام شد و همگی به جز السالوادور که تا آن زمان یکی از ایالات گواتمالا بود، پس از استقلال به امپراتوری بزرگ مکزیک پیوستند.

تصرف اسکندریه مصر توسط قوای متجاوز انگلیسی (1882 م)
شهر اسکندریه در سال 332 قبل از میلاد توسط اسکندر مقدونی ساخته شد و پس از آن در طی سال‌های متمادی، محل علم و دانش و هنر بوده است. در اواخر قرن هجدهم به اشغال فرانسویان درآمد. این شهر که به وسیله یک کانال به رود نیل متصل می‌شود و خود نیز در ساحل دریای مدیترانه قرار دارد اهمیتی تجاری نیز دارد. در اواخر قرن نوزدهم بار دیگراهمیت و جایگاه اقتصادی اسکندریه باعث شد تا توجه دولت‌های انگلیس و فرانسه به آن معطوف گردد.
در سال 1880 م پادشاه وقت مصر، نظارت مشترک فرانسه و انگلیس بر امور مالی مصر را پذیرفت که این عمل باعث مخالفت و شورش مردم شد. توفیق پاشا ناچار شد دولتی مخالف منافع دولت‌های اروپایی بر سر کار آورد، ولی در نتیجه فشار بریتانیا و فرانسه، این دولت منحل شد. در نیمه سپتامبر سال 1882، دولت بریتانیا که از تجدید شورش مردم بیم‌ناک بود اسکندریه را تصرف کرد و در آن نیرو پیاده نمود. فرانسه از پشتیبانی از این اقدام امتناع کرد و خود را کنار کشید و بدین ترتیب، امور مصر تحت نظارت بریتانیا قرار گرفت.

کشف ویروس حامل بسیاری از بیماری‌ها توسط دانشمندان روسی (1892 م)
علم ویروس شناسی، پس از استفاده از واکسن آبله توسط ادوارد بوخنر (1798)، تهیه واکسن علیه بیماری هاری بوسیله پاستور (1884) و انتقال بیماری موزائیک توتون از گیاه آلوده به گیاه سالم توسط مایر در سال 1886 آغاز شده است. در سال (1892) ایوانوسکی، ثابت کرد که عامل مولد بیماری موزائیک توتون از صافیهای بسیار ریز نگهدارنده باکتری عبور می‌کند. ولی نتوانست به اهمیت مساله پی ببرد. تا این که بیچرنیک (1898) دانشمند هلندی که باید او را پدر ویروس شناسی به حساب آورد ادعا کرد که عامل بیماری موزائیک توتون، باکتری نیست و عامل مسری دیگری است. استنلی در سال 1935 با استفاده از روشهای جدید خالص کردن پروتئین‌ها، ویروس را خالص کرد و به پاس این خدمت، موفق به دریافت جایزه نوبل شد.

برخی از رویدادهای 15 سپتامبر
1789: وزارت امور خارجه آمریکا به عنوان تنها اداره دولتی این کشور آغاز بکار کرد و به همین مناسبت عنوان آن «دپارتمان سراسری کشور (دولت) Department of State» است.
1821: پنج کشور واقع در آمریکای مرکزی؛ کستاریکا، گواتمالا، هندوراس، نیکاراگوئه، و السالوادور که قبلا مهاجرنشین و مستعمره اسپانیا بودند اعلام استقلال کردند.
1917: کرنسکی رئیس دولت موقت روسیه در این روز تغییر نظام حکومتی روسیه و اعلام جمهوریت را به اطلاع مردم روسیه رساند، ولی با این تمهید موفق نشد از انقلاب بلشویکی که 52 روز بعد صورت گرفت جلوگیری کند.
1944: روزولت و چرچیل مذاکرات مهم خود در کوبک (کانادا) را که در آن استراتژی مشترک و درازمدت دو کشور (مادر و فرزند) و سایر مهاجرنشین‌های انگلستان در گوشه و کنار جهان از جمله استرالیا پی ریزی شد آغاز کردند.
1959: خروشچف به عنوان نخستین رهبر مسکو در طول تاریخ وارد ایالات متحده شد.

برای مشاهده مجله شبانه اینجا کلیک کنید