همه چیز از ۸:۴۵ صبح یکشنبه ۱۹ آذر آغاز شد؛ دود غلیظی از سمت منطقه ویژه اقتصادی بیرجند فضای شهر را پر کرد که ناشی از حریق در مخازن هیدروکربن مستقر در این ناحیه اقتصادی بود.

از دقایق اولیه این حادثه، تلاش برای مهار آتش انجام شد و تا جایی پیش رفت که پس از ساعتی، گویا آتش فروکش کرده و اطفا به طور کامل انجام شده بود، اما حوالی ۱۰ صبح، آتش زبانه کشید و شعله‌ها سر به آسمان برداشتند.

با گسترده شدن آتش، دستگاه‌های مختلف امکانات خود را برای اطفای حریق به کار گرفتند، اما آتش ۴۸ ساعت ادامه داشت و چندین انفجار را نیز به وجود آورد.

اما این حادثه ابعاد متعددی داشت که در این گزارش به آن‌ها خواهیم پرداخت.

آغاز حادثه و سرایت آتش به مخازن متعدد/ صدور دستور تخلیه محل پس از ۲ ساعت

اولین اظهار نظر در خصوص حادثه را آخوندی مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی داشت؛ او صبح ۱۹ آذر گفت و گویی با رسانه‌ها داشت.

آخوندی مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی در این گفتگو، گفت: ساعت ۸:۴۵ صبح امروز (۱۹ آذر) یکی از مخازن هیدروکربن در منطقه ویژه اقتصادی دچار آتش سوزی شد و واحد HSE از آتش نشانی بیرجند درخواست کمک کرد.

او افزود: تیم‌های آتش نشانی از بیرجند، شرکت نفت، فرودگاه و نیروی هوایی به منطقه اعزام و در حال اطفای حریق هستند.

آخوندی بیان کرد: فرماندار و نیرو‌های امدادی بیرجند در محل حضور دارند و پس از اطفای حریق، هدف جلوگیری از سرایت آتش به سایر مخازن است.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی اظهار کرد: سرد کردن مخازن مجاور نیز در حال انجام است و این حادثه خسارت جانی نداشته است.

پس از ساعاتی، دستور تخلیه واحد تولید هیدروکربن و همچنین اطراف آن به دلیل سرایت آتش به سایر مخازن صادر شد.

انفجار‌هایی که پس از حدود ۵ ساعت آغاز شد

چنین تصور می‌شد که این حادثه در ساعات ابتدایی خاموش شود، اما با گسترش آتش و انفجار‌های پی در پی، اوضاع متفاوت شد و برنامه ریزی‌های برای اطفا جدی‌تر شد.

عصر روز اول حادثه، فاضلی فرد فرماندار بیرجند درباره آخرین وضعیت آتش‌سوزی در پالایشگاه گفت: هم اکنون آتش به تمامی مخازن مینی پالایشگاه بیرجند به تعداد ۱۸ مخزن سرایت کرده و حجم آتش افزایش یافته است. تاکنون سه مورد از مخازن این مینی پالایشگاه منفجر شده و آتش به تمامی مخازن سرایت کرده است.

او با اشاره به وجود ۱۸ مخزن در این مینی پالایشگاه گفت: در حال حاضر همه این مخازن در آتش شعله‌ور هستند و به دلیل انفجاری که هر لحظه وجود داشت نیرو‌های امدادی از صحنه خطر عقب رفتند.    

فاضلی فرد تصریح کرد: به دلیل حجم زیاد آتش عملا مخازن و ذخایره نفتی آن‌ها باید در آتش بسوزد؛ اگرچه با پیگیری‌های استاندار درخواست بالگرد هوایی داشتیم، اما با این نوع مواد سوختی که در این مخازن است، ریختن آب کاربرد ندارد. اگر بتوانیم از بالا فوم سنگین را روی کانون حادثه بریزیم، کمک کننده خواهد بود که البته هنوز تصمیمی در این خصوص گرفته نشده، اما اعلام نیاز کردیم و پیگیر هستیم.

دود برای مردم ضرر داشت یا خیر؟

با توجه به انتشار دود در شهر بیرجند ناشی از این حادثه، نگرانی‌ها در خصوص مضر بودن این دود برای مردم افزایش یافت که در ساعات ابتدایی حادثه، رئیس مرکز فوریت‌های پیش بیمارستانی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در این خصوص توضیحاتی داد.

حسینی رئیس مرکز فوریت‌های پیش بیمارستانی و مدیریت حوادث دانشگاه علوم پزشکی بیرجند گفت: این حریق، چون سوخت ناشی از مواد نفتی بوده مانند همه احتراق‌هایی که در دکل‌های نفتی یا پالایشگاه‌ها اتفاق می‌افتد گاز‌های سبک، حتی سبک‌تر از هوا تولید می‌کند که داخل جو منتشر شده و به سطح زمین نمی‌رسد لذا آلودگی خاصی جز احساس بوی سوختنی مواد را نداریم.

او افزود: پیش‌بینی شده با توجه به مسیر جهش باد و فاصله‌ای که از نقاط مسکونی دارد، نگرانی خاصی برای مردم شهر بیرجند وجود نخواهد داشت.

شنیده‌هایی پس از این اظهار مطرح شد که معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند اعلام کرده تا مردم از ماسک استفاده کنند و تا حد امکان از منازل خارج نشوند تا دود ناشی از حریق برای آن‌ها مشکلی ایجاد نکند.

بیشتر بخوانید

•  جدیدترین جزییات از اطفای آتش‌سوزی پالایشگاه بیرجند/ حریق خاموش شد+ فیلم
• خسارت آتش‌سوزی مینی پالایشگاه بیرجند ۱۰ هزار میلیارد ریال برآورد شد
•  پایان اطفای حریق در واحد تولید هیدروکربن/ ایستگاه آتش نشانی در منطقه ویژه ایجاد شود

موسوی میرزایی رئیس دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ۲۰ آذر در این خصوص گفت: با شروع حریق سطح حساسیت تمام بیمارستان‌ها را افزایش داده و فضای اورژانس را خالی نگه داشتیم.

او افزود: تنها در یک بیمارستان یک نفر مراجعه کرد که سرپایی درمان و ترخیص شد و مشکل دیگری گزارش نشده است.

بنا به اظهارات مسئولین علوم پزشکی، دود ناشی از آتش سوزی در مینی پالایشگاه منطقه ویژه اقتصادی بیرجند مشکلی برای تنفس مردم ایجاد نکرده است.

ورود وزیر کشور و مسئولین کشوری به حادثه

پس از اینکه در همان روز اول حادثه ستاد مدیریت بحران در منطقه ویژه اقتصادی بیرجند تشکیل شد، در روز دوم (دوشنبه ۲۰ آذر) وحیدی وزیر کشور به دعوت استاندار خراسان جنوبی وارد استان شد و نامی رئیس سازمان مدیریت بحران کشور نیز او را در این سفر همراهی کرد.

پس از تشکیل ستاد مدیریت بحران به ریاست وزیر کشور و نیز برنامه ریزی برای ورود ۱۰ تن فوم سنگین و خفه کننده آتش، مرحله جدیدی از اطفای حریق با مدیریت مستقیم رئیس سازمان مدیریت بحران کشور آغاز شد و آتش در مخازن فروکش کرد و در تمامی مخازن خاموش شد.

همه چیز تمام شده بود تا اینکه پس از ۵۰ دقیقه، مجدداً آتش شعله ور شد و تا صبح روز سوم (سه شنبه ۲۱ اذر) ادامه داشت و با بهره گیری از اطفای حریق هوایی و ریختن فوم سنگین بر آتش و همچنین اطفا از چندین جبهه در زمین، آتش به طور کامل خاموش شد و سرد کردن مخازن صورت گرفت.

با اتمام اطفای حریق و خاموش شدن آتش، برآورد خسارات و تشخیص علت یا علل حادثه در دستور کار قرار گرفت.

بررسی ابعاد حادثه 

عباس زاده جانشین ستاد مدیریت بحران خراسان جنوبی در برنامه میز خبر صدا و سیمای استان در خصوص ابعاد حادثه آتش سوزی واحد تولید هیدروکربن در منطقه ویژه اقتصادی بیرجند گفت: واحد‌های صنعتی باید استاندارد‌های لازم را برای بهره برداری دارا باشند و استاندارد‌های اولیه، حداقل شرایط هستند و در حین بهره برداری از واحد‌ها باید نسبت به ارتقای استاندارد‌ها اقدام شود.

او افزود: مانند پالایشگاه منطقه ویژه اقتصادی حدود ۲۰۰ مینی پالایشگاه در کشور داریم که قبلا اهمیت زیادی نداشته اند، اما در ۵ سال اخیر در کشور و در خراسان جنوبی، رشد تصاعدی در خصوص سرمایه گذاری در این حوزه صورت گرفته است، زیرا همسایگی با افغانستان را داریم و استاندارد‌های بهره برداری برای آن‌ها در استان در نظر گرفته شده است، اما باید برای شرایط بحران آماده باشند، چون مواد اولیه و محصولات نهایی آن‌ها قابلیت اشتعال دارند.

عباس زاده با اشاره به اینکه این واحد‌ها مواد سوختی را ذخیره دارند نیازمند توجه بیشتری در حوزه ایمنی هستند، اظهار کرد: براساس گزارش‌های واصله استاندارد‌ها در واحد تولید هیدروکربنی که در بیرجند دچار حریق شده صورت گرفته است؛ چون زمان زیادی از زمان بهره برداری نگذشته است.

جانشین ستاد مدیریت بحران خراسان جنوبی بیان کرد: بی توجهی نیروی انسانی، عوامل خرابکارانه یا نقص دستگاه‌ها و تجهیزات از جمله احتمال‌هایی است که برای علت حادثه در نظر گرفته شده است، اما به دلیل وجود میعانات گازی در این واحد، استعداد آتش سوزی در آن وجود داشته است.

او گفت: پس از این حادثه، با سرمایه گذاران حوزه هیدروکربن‌ها صحبت‌هایی انجام شده است و به دلیل وجود واحد‌های مختلف در استان، نیازمند یک واحد تخصصی اطفای حریق میعانات گازی و مشتقات نفتی هستیم و با توافق‌های اولیه انجام شده، امیدواریم که این واحد اطفای حریق به زودی احداث شود.

عباس زاده با اشاره به اشتغال ۱۸۰ نفر در مینی پالایشگاه آتش گرفته در بیرجند و سرمایه گذاری هزار میلیارد تومانی در این واحد تولیدی که ارزآوری برای کشور داشته است و به همین مقدار به این واحد خسارت وارد شده است، تصریح کرد: در صورتی که احتمال خطای انسانی در اطفای زودهنگام حریق وجود داشته باشد، در بررسی‌های کارشناسی مشخص خواهد شد.

از شنیده‌ها تا پاسخ‌های جانشین ستاد مدیریت بحران خراسان جنوبی

گویا در لحظات ابتدایی آتش سوزی در منطقه ویژه اقتصادی، شعله کوچکی وجود داشته که کارکنان قصد اطفای آن با کپسول‌های کوچک را داشته اند و موفق نبوده اند؛ پس از این ماجرا از آتش نشانی مستقر در منطقه ویژه درخواست کمک می‌شود که به دلیل وجود نقص فنی در خودروی آتش نشانی، عملیات اطفا صورت نمی‌گیرد.

طبق نظر کارشناسان ایمنی، در این گونه حریق‌ها ۱۵ دقیقه ابتدایی آتش سوزی بسیار حیاتی است، اما به دلیل دور بودن منطقه ویژه از شهر و نیازمند بودن به اجازه فرماندار برای اعزام آتش نشانان شهر بیرجند، ۴۵ دقیقه زمان صرف می‌شود و آتش گسترده می‌شود.

طبق شنیده ها، سقف مخازن باید به صورت شناور باشد تا گاز تولید نشود، اما در واحد تولید هیدروکربن بیرجند سقف‌ها ثابت بوده است و تولید گاز کرده است. از طرفی شیر تخلیه در پایین مخازن وجود نداشته است.

یکی دیگر از شنیده‌ها این است که فاصله مخازن از هم به منظور جلوگیری از سرایت آتش به دیگر مخازن رعایت نشده و کارکنان واحد نیز آموزش‌های لازم را در خصوص زمان بحران فرا نگرفته اند.

جانشین ستاد مدیریت بحران خراسان جنوبی در این خصوص، از همکاری همه دستگاه‌های متولی در حوزه اطفای حریق برای خاموش کردن این آتش یاد کرد و گفت: در وهله اول باید آتش نشانی منطقه ویژه اقتصادی برای اطفا اقدام می‌کرد و گویا کوتاهی در ابتدای امر اطفا از این طریق صورت گرفته است.

او با اشاره به اینکه کمک آتش نشانی بیرجند و سایر دستگاه‌ها برای اطفای حریق، نفی مسئولیت از آتش نشانی منطقه ویژه اقتصادی را موجب نمی‌شود، ادامه داد: کمیته نظارتی از سوی وزارت صمت، شرکت نفت و منطقه ویژه اقتصادی تشکیل شده است تا علت حادثه مشخص شود و بررسی‌های نهایی صورت گیرد تا بتوان از این حادثه درس گرفت و از حوادث مشابه جلوگیری کرد.

عباس زاده عنوان کرد: بخشی از واحد سانحه دیده بیمه بوده است و قرار بوده تا در آینده تمام قسمت‌ها بیمه شود.

جانشین ستاد مدیریت بحران خراسان جنوبی با اشاره به اینکه حادثه عمدی نبوده، اما احتمال خطای انسانی در آن وجود دارد، اظهار کرد: یکی از نقاط مورد توجه در این حادثه این است که خسارت جانی نداشته ایم و همچنین ۲ مخزن ظرفیت بالا نیز منفجر نشد و از خسارات بیشتر جلوگیری شد.

او گفت: چند وقت پیش بوی نامطبوع گاز در بیرجند حس شد و علت آن انتشار گاز در مینی پالایشگاه تشخیص داده شد که به دلیل شستشوی غیراصولی مخازن رخ داد و تذکر جدی به واحد داده شد و پس از آن آتش سوزی رخ داد.

عباس زاده بیان کرد: این حادثه مربوط به بخش خصوصی بود، اما دولت به مدیریت آن ورود کرد که این موضوع پیامی روشن برای سرمایه گذاران علاقمند به سرمایه گذاری در استان دارد و آن پیام این است که دولت از سرمایه گذاران در هر حالتی حمایت می‌کند.

جانشین ستاد مدیریت بحران استان، تقویت زیرساخت‌ها برای مقابله با بحران‌ها را با اهمیت عنوان کرد و گفت: طبق دستور وزیر کشور برای تقویت آتش نشانی‌های سطح استان اقدام می‌شود؛ از جمله دلایل سفر وزیر کشور به استان نیز این بود که ظرفیت‌ها در کنار هم قرار گیرند و برای اطفای حریق امور لازم صورت گیرد.

آتش سوزی مینی پالایشگاه، درس هزار میلیارد تومانی برای تکرار حوادث

آتش سوزی در مینی پالایشگاه مستقر در منطقه ویژه اقتصادی بیرجند، هزار میلیارد تومان خسارت در پی داشت؛ خسارتی که اگر موارد ایمنی در منطقه رعایت می‌شد، هیچ گاه به بار نمی‌آمد.

به گفته مسئولین، باید اقداماتی در خصوص جلوگیری و پیش بینی چنین حوادثی صورت گیرد تا شاهد اتفاقات مشابه نباشیم.

اما باید دید که این حادثه، تا چه اندازه در رعایت استاندارد‌های لازم برای جلوگیری از حوادث مشابه تأثیر خواهد داشت.

علاوه بر این باید منتظر بود و دید علت اصلی آتش سوزی در این واحد تولیدی چه بوده است تا بر مبنای آن با مقصران حادثه برخورد و عوامل خطرزا نیز حذف شود.

گزارش از سید محمدعلی سجادی